Nieznana strona znanej wojny: głód w armiach koronnej i kozackiej w pierwszych latach powstania Bohdana Chmielnickiego

• Authors: Gavryliuk Ivan

Title variants

EN

Unknown page of known war: hunger among Cossack and Crown armies during first years of Bohdan Khmelnytsky’s Uprising

RU

Неизвестная страница известной войны: голод в казацкой и коронной армиях на протяжении первых лет восстания под предводительством Богдана Хмельницкого

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule został przeanalizowany jeden z mało znanych aspektów powstania Bohdana Chmielnickiego – głód, który był zjawiskiem powszechnym zarówno w armii kozacko-tatarskiej, jak i polsko-litewskiej. Można wymienić kilka przyczyn podobnej sytuacji. Po pierwsze, to prawie całkowita ignorancja pytania zabezpieczenia żołnierza chociażby minimalną ilością żywności przez instytucje państwowe (dotyczy to zwłaszcza armii koronnej). Po drugie, to charakter i długotrwałość samej wojny, gdyż nieprzerywane działania wojenne, a także zniszczenie setek wiosek i miasteczek na współczesnej Ukrainie stworzyły sytuację, kiedy znalezienie oraz dostarczanie żywności dla ogromnych mas ludzi i zwierząt okazało się zadaniem bardzo skomplikowanym. Oddzielne jednostki w celu poszukiwania jedzenia dla żołnierzy i furażu dla koni musieli oddalać się na dziesiątki kilometrów od swoich sił głównych (dotyczyło to obu stron konfliktu). Po trzecie, to specyfika pewnych kampanii wojennych, na przykład blokada armii koronnej w Zbarażu latem 1649 r. Wszystkie wyżej wymienione czynniki doprowadzili do głodu po obu stronach konfliktu, więc nie dziwi, że opis tego nieszczęścia można znaleźć na stronach licznych ówczesnych źródeł, które były wykorzystane pod czas napisania tego artykułu.

EN

This article examines wide spread hunger among Cossack-Tatar and Polish-Lithuanian armies during Bohdan Khmelnytsky’s Uprising; a largely under researched topic. It argues that there were 3 main reasons of the hunger. Firstly, an almost complete absence of state institutions involvement in providing soldiers with necessary supplies contributed greatly to the problem (This was more relevant for the Polish-Lithuanian Commonwealth). Secondly, the destruction of hundreds of Ukrainian towns and villages made supplying the armies an extremely difficult task. Search parties from both sides had to travel tens of kilometres away from the main forces to look for food and fodder. Finally, the nature of individual campaigns also contributed to this situation, most notably the siege of Zbarazh in 1649. All the above factors led to devastating hunger on both sides of the conflict. Mentions of this hunger made it to the pages of multiple written sources used in this article.

RU

В данной статье рассмотрен малоизученный на сегодняшний день аспект восстания под предводительством Богдана Хмельницкого – голод, который был обыденным явлениям как для казацко-татарской, так и для польско-литовской армий. Причин подобной ситуации было несколько. Во-первых, это почти полное самоустранение государственных институций в вопросе обеспечения солдата хотя бы минимальным количеством продовольствия (разумеется, это более касалось армии Речи Посполитой). Во-вторых, это характер и продолжительность самой войны, когда беспрестанные военные действия, а также уничтожение сотен сел и местечек на украинских землях создали ситуацию, при которой снабжение провизией становилось архисложным заданием, а отряды для поиска еды для солдат и фуража для лошадей отходили на десятки километров от главных сил (это касалось обеих сторон конфликта). В-третьих, это специфика отдельных военных кампаний, например блокада коронной армии в Збараже летом 1649 р. Все эти факторы приводили к изнуряющему голоду, который испытали на себе солдаты с обеих сторон, что, соответственно, нашло свое отображение на страницах многочисленных источников, которые были использованы в данной статье

Keywords

PL

głód; Kozacy; powstanie; Bohdan Chmielnicki; armia koronna; Rzeczpospolita

EN

hunger; Cossacks; uprising; Bohdan Khmelnytsky; crown army; Polish-Lithuanian Commonwealth

RU

голод; козаки; восстание; Богдан Хмельницкий; армия коронная; Речь Посполитая

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Wschodni Rocznik Humanistyczny
• Year: 2019
• Volume: XVI (2019)
• Issue: 2: „Jedno nierozdzielne i nieróżne ciało”. Studia z dziejów polsko-litewskiej Rzeczypospolitej, pod red. Artura Goszczyńskiego
• Pages: 115-132

Dates

published

2019

Contributors

author

Gavryliuk Ivan

• Uniwersytet Warszawski

References

• Andrzejczak D., Kampania zbaraska 1649 roku, Toruń 2012.
• Biernacki W., Łojów 31 lipca 1649. Działania wojenne na Litwie w latach 1648–1649, Zabrze-Tarnowskie Góry 2014
• Biernacki, Żółte Wody-Korsuń 1648, Warszawa 2004.
• Bobiatyński K., W cieniu Beresteczka: działania militarne armii litewskiej przeciwko Kozakom w 1651 r., „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, 2013, t. 14, s. 7–30.
• Borowiak A., Wojska powiatowe przed kampanią piławiecką w 1648 roku [w:] Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. 2, red. Z. Hundert, Oświęcim 2013, s. 129–160.
• Brekhunenko V., Kozaky u khotyns’kiy viyni 1621 roku, Kyyiv 2013.
• Brekhunenko V., Prohrana bytva vyhranoyi viyny, Kyyiv 2013.
• Ciesielski T., Kampania żwaniecka 1653 r. „Studia i materiały do historii wojskowości”, 2004, t. 41, s. 27–60.
• Dec Ł., Bitwa pod Konstantynowem, „Teka Historyka”, 1998, z. 12, s. 21–73.
• Domagała M., Biała Cerkiew 23–25.IX.1651, Zabrze 2007.
• Franz M., Bitwy pod Żółtymi Wodami i Korsuniem – kampania hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego na Ukrainie w 1648 r. [w:] Historia bliższa i dalsza: polityka, społeczeństwo, wojskowość. Studia z historii powszechnej i Polski, red. S. Kowal, G. Kucharski i M. Walczak, Poznań–Kalisz 2001, s. 361–380.
• Frąś L., Bitwa pod Zborowem w r. 1649, „Kwartalnik Historyczny”, 1932, R. 46, s. 344–370.
• Frąś L., Obrona Zbaraża w r. 1649, Kraków 1932.
• Gavryliuk I., Żółte Wody (1648 r.) – planistyka oraz myśl operacyjno-strategiczna Bohdana Chmielnickiego w pierwszym etapie powstania kozackiego, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne", 2017, t. 144, s. 43–58
• Hurbyk A., Ukrayins’kyy het’manatta Velyke knyazivstvo Lytovs’ke u viys’kovo-politychnomu protystoyanni 1651 r.: druha loyevs’ka bytva [in:] Ukraina lithuanica, vol. 3, M. Kotlyar (Eds), Kyyiv 2015, pp. 135–159.
• Komuda J., Wyprawa łojowska Janusza Radziwiłła w 1649 r. [w:] Staropolska sztuka wojenna XVI–XVII wieku. Prace ofiarowane Profesorowi Jaremie Maciszewskiemu , red. M. Nagielski, Warszawa 2002, s. 115–131.
• Kondrat’ev I., Bytva pid Loyevym 1649 r. „Siveryans’kyy litopys”, 2014, no 4(118), s. 3–16.
• Kucharski W., Bitwa pod Zborowem 15–16 sierpnia 1649 r., „Studia z dziejów wojskowości”, 2017, t. 6, s. 71–122.
• Kucharski W., Wyprawa zborowska króla Jana II Kazimierza, „Studia z dziejów wojskowości”, 2016, t. 5, s. 99–135.
• Kuchowicz Z., Człowiek polskiego baroku, Łódź 1992.
• Laskowski O., Odrębność staropolskiej sztuki wojennej [w:] Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. 1, Oświęcim 2012, s. 39–66.
• Lipiński W., Stanisław Michał Krzyczewski. Z dziejów walki szlachty ukraińskiej w szeregach powstańczych pod wodzą Bohdana Chmielnickiego (r. 1648–1649) [w:] Z dziejów Ukrainy. Księga pamiątkowa ku czci Włodzimierza Antonowicza, Paulina Święcickiego i Tadeusza Rylskiego, red. W. Lipiński, Kijów–Kraków 1912, s. 145–513.
• Majewski W., Żółte Wody – 1648 [w:] Żółte Wody (Жовті Води) – 1648, red. T. Krząstek, W. Majewski, M. Nagielski, I. Storożenko, Warszawa 1999, s. 7–51
• Maroń J., Wojna trzydziestoletnia na Śląsku. Aspekty militarne, Wrocław–Racibórz 2008.
• Mytsyk Yu., Bytva pid Loyevym [in:] Albaruthenica: studiyi z istoriyi Bilorusi, Kyyiv 2009, pp. 150–158.
• Mytsyk Yu., Bytva pid Zbarazhem 1649 roku, Zbarazh–Ternopil’ 2009.
• Nagielski M., Batalia łojowska (31 lipca 1649 r.) w świetle diariusza kancelaryjnego hetmana polnego litewskiego Janusza Radziwiłła [w:] Theatrum humanae vitae. Студії на пошану Наталі Яковенко, ред. Н. Білоус, Л. Довга, В. Михайловський, Н. Старченко і М. Яременко, Київ 2012, s. 371–389.
• Nagielski M., Kampania zimowo-wiosenna 1651 roku hetmana polnego koronnego Marcina Kalinowskiego przeciwko Kozakom, „Przegląd Wschodni”, 1998, t. 5, z. 3(19), s. 413–434.
• Nagielski M., Kozaczyzna zaporoska w dobie kampanii chocimskiej 1621 roku, "Zeszyty Naukowe Uniwersyteu Jagiellońskiego. Prace Historyczne", 2016, t. 143, s. 277–285.
• Nagielski M., Oblężenie Kamieńca Podolskiego przez siły kozacko-tatarskie w maju 1651 r., „Barok. Historia–Literatura–Sztuka”, 2001, nr 15, Warszawa 2001, s. 185–197.
• Nagielski M., Wkład militarny Wielkiego Księstwa Litewskiego w dobie walk z powstaniem kozackim B. Chmielnickiego 1648–1651 [w:] Lietuvos Didziosios Kunigaikstijos istorijos ir tradicijos fenomenai: tautu atminties vietos, Wilno 2013, s. 151–173.
• Nahel’s’kyy M., Bytva pid Berestechkom (28–30 chervnya 1651 r.) [in:] Berestechko 1651 v istoriyi Pol’shchi i Ukrayiny, T. Kshonstek (ed.), L’viv–Prushkuv 2013, pp. 7–33.
• Parker G., The Army of Flanders and the Spanish Road, Cambridge 1972.
• Parker G., The Military Revolution and the rise of the West, Cambridge 1996.
• Pieńkos Z., Wyprawa Janusza Radziwiłła na Kijów w 1651 roku, Zabrze–Tarnowskie Góry 2016.
• Płowy D., Od Konstantynowa do Piławiec. Działania wojenne na ziemiach ukrainnych od czerwca do września 1648 roku, Zabrze–Tarnowskie Góry 2013.
• Roberts M., The military revolution, Belfast 1956.
• Romański R., Beresteczko 1651, Warszawa 1994.
• Rzepecki K., Kampania białocerkiewska 1651, Zabrze–Tarnowskie Góry 2016.
• Sas P., Khotyns’ka viyna 1621 roku, Bila Tserkva 2012.
• Sikorski J., Polskie piśmiennictwo wojskowe od XV do XX wieku, Warszawa 1991.
• Srogosz T., Konsumpcja żywności i używek a stan zdrowotny wojska polskiego w XVII wieku, „Lekarz Wojskowy”, 1987, R. 63, nr 11–12, s. 756–762.
• Srogosz T., Między mitem a mikrohistorią. Bohaterskie czy codzienne dzieje armii koronnej i litewskiej w XVII wieku [w:] Społeczeństwo a wojsko. Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. 4, red. I. M. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, M. Nagielski, Warszawa 2015, s. 11–37.
• Srogosz T., Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku, Warszawa 2010.
• Svyeshnikov I., Bytva pid Berestechkom, L’viv 1993.
• Śledziński K., Zbaraż 1649, Warszawa 2005.
• Tallet F., War and Society in Early Modern Europe 1495–1715, London 1992.
• van Creveld M., Żywiąc wojnę. Logistyka od Wallensteina do Pattona, Warszawa 2014.
• Wisner H., Wojsko w społeczeństwie litewskim pierwszej połowy XVII wieku, „Przegląd Historyczny”, 1975, t. 66, s. 41–60.
• Yavornyts’kyy D., Istoriya zaporiz’kykh kozakiv, I. Svarnyk (transl.), L. Kyriyenko (Eds), vol. 1, L’viv 1990.

Identifiers

DOI

10.36121/IGAVRYLJUK.16.2019.2.115