Archeologia czasów współczesnych i (nie)moc działania materialnych śladów Wielkiej Wojny w Polsce

• Authors: Zalewska Anna Izabella

Title variants

EN

Archaeology of the contemporaneous times and the power(lessness) of physical traces of the Great War in Poland

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Rosnące zainteresowanie archeologicznymi badaniami materialnych śladów nieodległej przeszłości w Polsce skłania do zastanowienia się nad specyfiką, wartością i kontekstami uzasadniania tego typu działań. W polskojęzycznej literaturze nie poświęcano dotychczas wiele uwagi domenie, której specyfikę trafnie ujmuje pojęcie archeologia czasów współczesnych (ACW). Część pierwsza niniejszego artykułu stanowi wgląd w uzasadnienia stymulujące archeologów współczesności do działań poznawczych – funkcjonujące w szeroko rozumianej „wspólnocie przekonań”. W drugiej części szkicuję procesy i konteksty, które złożyły się na lokalne, polskie doświadczenia konstytuujące aktualne uwarunkowania dla praktykowania ACW w Polsce. W części trzeciej odnoszę się do konkretnych praktyk materialno-dyskursywnych, poprzez które archeolodzy zaangażowali się w proces przywracania materialnej i ludzkiej pamięci o niemal całkowicie zapomnianych wydarzeniach z nieodległej przeszłości. Ten proces archeologicznego przywracania pamięci (APP) odnosi się do materialnych pozostałości życia i śmierci żołnierzy i ludności cywilnej w czasie Wielkiej Wojny oraz do skali i trwałości przekształceń krajobrazu, do których ta wojna doprowadziła. W podsumowaniu staram się dowieść tezy, że zasadne jest podporządkowanie działań i myślenia nad „oczekiwanymi rezultatami” w domenie ACW reżimowi przyszłościowemu oraz kształtowaniu czynnej empatii i refleksyjnego stosunku wobec materialnych przestróg.

EN

The growing interest in archaeological research concerning material traces of the recent past, encourages to reflect on the specificity, values and driving factors behind these activities. In the polish-language literature to date, not much attention has been paid to the domain the specific character of which is best epitomized by the term archaeology of the contemporaneous times (ACT). The first part of this article is an insight into the “commonly shared beliefs” and justifications that in general inspire contemporary archaeologist to act. In the second part, I sketch the processes and contexts that contributed to the local, Polish experiences constituting the current conditions for practicing ACT in Poland. In the third part, I refer to the justifications and values of the concrete material discursive practices, in which archaeologists engaged in the process of bringing back the material and human memory of the almost completely forgotten war events from the recent past. The process of archaeological revival of memory (ARM) relates to the material remains evidencing life and death of the soldiers and civilians, as well as the scale and durability of transformations of the landscape resulting from the fights of the Great War. In conclusion, I endeavour to prove my hypothesis that actions and thinking on the “expected results” in the field of ACT should be future-oriented and should focus on fostering emphatic and reflexive attitudes to the warnings conveyed by the physical remnants.

Keywords

PL

archeologia czasów współczesnych (ACW); uzasadnianie; wartość; współczesność; ślady; materialne przestrogi; czynna empatia; reżim przyszłościowy; archeologiczne przywracania pamięci (APP); Wielka Wojna; front wschodni; krajobraz pogazowy; Polska

EN

archaeology of the contemporaneous times (ACT); justifications; value; contemporaneousness; traces; material warnings; active empathy; regime of the future; archaeological revival of memory (ARM); Great War; Eastern Front; gas-scape; Poland

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2017
• Issue: 2
• Pages: 47-77

Dates

published

2017

Contributors

author

Zalewska Anna Izabella

• Instytut Archeologii Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
• Institute of Archaeology Maria Curie-Sklodowska University, Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences

References

• Bem M., Mazurek W., Sobibór. Badania archeologiczne prowadzone na terenie po byłym niemieckim ośrodku zagłady w Sobiborze w latach 2000-2011, Warszawa 2012.
• Blomberg M.M., Archeologowie a Zbrodnia Katyńska, [w:] Zalewska A. (red.), Archeologia współczesności, Warszawa 2016.
• Blomberg M.M., Groby archeologów polskich w Katyniu, „Archeologia Polski” 1993, t. 38.
• Bocheński J.M., Współczesne metody myślenia, Poznań 1992.
• Braidotti R., Affirmation, pain and empowerment, „Asian Journal of Women Studies” 2008, t. 14, nr 3.
• Bronk A., Majdański S., Kłopoty z porządkowaniem nauk: perspektywa naukoznawcza, „Nauka” 2009, nr 1, s. 60-61.
• Crossland Z., The archaeology of contemporary conflict, [w:] The Oxford Handbook of the Archaeology of Ritual and Religion, Oxford 2012.
• Domańska E., Humanistyka afirmatywna. Władza i płeć po Butler i Foucaulcie, „Kultura Współczesna” 2014, nr 4.
• Głosek M. (red.), Katyń w świetle badań terenowych 1994-1995, Toruń 2004.
• Głosek M., Z problematyki badań cmentarzy polskich oficerów i służb państwowych zamordowanych w 1949 roku przez NKWD na terenie Rosji, [w:] Zalewska A.I. (red.), Archeologia współczesności, Warszawa 2016.
• Graeber D., Toward an anthropological theory of value. The false coin of our own dreams, New York 2001.
• Groebler A., Metodologia nauk, Kraków 2008.
• Gromnicki J., Badania archeologiczne i archeologiczno-konserwatorskie nad późnym średniowieczem i nowożytnością w Polsce w latach 1972-1995, „Wiadomości Konserwatorskie” 2004, nr 16.
• Gurba J., Nowa Archeologia, AUMCSF 1996, t. 60, nr 3.
• Kajda K., Mam już dość prostej martyrologii. W stronę humanistyki afirmatywnej, http://biografia.archeo.edu.pl/wp/2016/11/10/mam-juz-dosc-prostej-martyrologii-w-strone-humanistyki-afirmatywnej/
• Kajzer L., Wstęp do archeologii historycznej w Polsce, Warszawa 1996.
• Kaliński S., Bolimów 1915, Warszawa 2015.
• Kobyliński Z., Kryteria i metody wartościowania dziedzictwa archeologicznego: aktualny stan dyskusji, [w:] Szmygin B. (red.), Systemy wartościowania dziedzictwa stan badań i problemy, Warszawa-Lublin 2015.
• Koj L., Wątpliwości metodologiczne, Lublin 1993.
• Kola A, Archeologia cmentarzysk katyńskich w Charkowie (Piatichatki) i Kijowie (Bykownia), [w:] Zalewska A.I. (red.), Archeologia współczesności, Warszawa 2016.
• Kola A., Archeologia Zbrodni. Oficerowie polscy na cmentarzu ofiar NKWD w Charkowie, Toruń 2005.
• Krawczyk J., Kompromis i metoda – wybrane aspekty teorii konserwatorskich Aloisa Riegla i Cesare Brandiego „Ochrona Zabytków” 2009, nr 2.
• Kruppé J., Archeologia późnośredniowieczna i staropolska. Wybra¬ne zagadnienia, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1973, t. 21, nr 4.
• Kruppé J., Uwagi o archeologii w badaniach nad późnośredniowiecznąi nowożytną kulturą materialną, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1965, t. 13, nr 1.
• Lucas G., Archaeology and contemporaneity, “Archaeological Dialogues” 2015, t. 22, nr 1.
• Lucas G., Understanding the archaeological record, Cambridge 2012.
• Ławrynowicz O., Żelazko J. (red.), Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939-1956, Łódź 2015.
• Moshenska G., Working with memory in the archaeology of modern conflict, “Cambridge Archaeological Journal” 2010, nr 20.
• Olsen B., W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów, Warszawa 2013.
• Paul A., Katyn: Stalin’s massacre and the seeds of Polish resurrection. Michigan 1996.
• Pawlicka-Nowak Ł., Świadectwa Zagłady. Obóz w Chełmnie nad Nerem. Getto wiejskie Czachulec, Gdańsk 2014.
• Riegl A., Nowoczesny kult zabytków. Jego istota i powstanie, [w:] Alois Riegl, Georg Dehio i kult zabytków, Warszawa 2006.
• Sanford G., Katyn and the Soviet Massacre of 1940: Truth, justice and memory, Routledge 2005.
• Saunders N.J., Anthropology and archaeology of the First World War, „Cadernos do CEOM, Patrimônio, Memória e Identidade” 2013, nr 26 (38).
• Saunders N.J., Introduction. Engaging the materialities of twentieth and twenty-first century conflict, [w:] Saunders N.J. (red.), Beyond the dead horizon. Studies in modern conflict archaeol¬ogy, Oxford-Oakville 2007.
• Saunders N.J., Killing time. Archaeology and First World War, Stroud 2007.
• Schofield J., Johnson W.G., Beck C.M. (red), Matériel culture. The archaeology of twentieth-century conflict, New York 2004.
• Skarga B., Przeszłość i interpretacje. Z warsztatu historyka filozofii, Warszawa 2015.
• Szmygin B. (red.), Systemy wartościowania dziedzictwa stan badań i problemy, Warszawa-Lublin 2015.
• Szmygin B., Teoria zabytku Aloisa Riegla, „Ochrona Zabytków” 2003, nr 3/4.
• Szwagrzyk K., Archeologia zbrodni jako źródło katharsis społeczeństw posthumanistycznych, [w:] Zalewska A.I. (red.), Archeologia współczesności, Warszawa 2016.
• Szwagrzyk K., From the ‘Coursed Soldiers’ to the ‘Steadfast (Unbroken) Soldiers’ in Poland. Towards Restoring Individual Identity of the Stalinism Victims, [w:] Zalewska A.I., Scott J., Kiarszys G. (red.), Materiality of Troubled Pasts. Archaeologies of Conflicts and Wars, Warszawa-Szczecin 2017.
• Trzciński M., Archeologia sądowa – możliwości i kierunki badawcze, [w:] Zalewska A.I. (red.), Archeologia współczesności, Warszawa 2016.
• Trzciński M., Wokół definicji zabytku archeologicznego, „Ochrona Zabytków” 2007, nr 4.
• Wrzosek J., Pola bitew – ważny element dziedzictwa, „Ochrona Zabytków” 2010, nr 1-4.
• Zalewska A.I., Archeologia czasów współczesnych w Polsce. Tu i teraz, [w:] Zalewska A.I. (red.), Archeologia współczesności, Warszawa 2016.
• Zalewska A., Archeologia i pamięć społeczna. Między wyborem przeszłości i ciężarem przeszłości, [w:] Traba R., Henning Hahn H. (red.), Polsko-niemieckie miejsca pamięci. Refleksje metodologiczne, t. 4, Warszawa 2013.
• Zalewska A., Archeologia jako forma kreowania, pielęgnowania i odzyskiwania pamięci, [w:] Tabaczyński S., Marciniak A., Cyngot D., Zalewska A. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012.
• Zalewska A.I., Sobibór. The Material Remains of the Former Nazi Death Camp as the Subject of Archaeological Studies, Warsaw 2016.
• Zalewska A., Cyngot D., Proces zanikania pamięci o miejscach spoczynku żołnierzy poległych w walkach nad Rawką i Bzurą w trakcie Wielkiej Wojny (1914-1915). Archeologiczno-archiwalny przyczynek do dyskusji, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 2017 (w druku).
• Zalewska A., Czarnecki J., Ślady i świadectwa Wielkiej Wojny nad Rawką i Bzurą, Warszawa 2016.
• Zalewska A., Kiarszys G., Absent Presence of Great War Cemeteries in the Municipality of Bolimow, Central Poland, [w:] Zalew-ska A., Scott J.M., Kiarszys G. (red.), Materiality of Troubled Pasts. Archaeologies of Conflicts and Wars, Warszawa-Szczecin 2017.
• Zwolski M. (red.), Poszukiwanie i identyfikacja ofiar zbrodni systemów totalitarnych. Doświadczenia polskie w kontekście europejskim, Białystok 2017 (w druku).

Identifiers

ISSN

0029-8247