Location of Services as the Basis for Recognising Sub-Regional Centres in Poland and their Hierarchy

• Authors: Jacek Sołtys , Sławomir Dorocki

Title variants

PL

Rozmieszczenie usług jako podstawa rozpoznawania ośrodków podregionalnych w Polsce i ich hierarchii

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Ośrodki podregionalne definiowane są jako miasta, w których skoncentrowane są takie usługi, które w Polsce mogą występować w kilku miastach województwa, ale nie w każdym mieście powiatowym. Usługi zawsze miały tendencję do koncentracji, tworząc ośrodki różnych poziomów w hierarchicznej sieci osadniczej. Celem prezentowanych badań było: (1) określenie usług typowych dla poziomu podregionalnego; (2) rozpoznanie koncentracji tych usług, tworzonych przez nie ośrodków i ich rozmieszczenia oraz (3) ocena, w jakim stopniu występują prawidłowości hierarchicznego modelu lokalizacji usług na poziomie podregionalnym w Polsce. Takie usługi w Polsce, poza obszarami metropolitalnymi i miastami wojewódzkimi, były przedmiotem badań. Za usługi typowe, definiujące ośrodki podregionalne, uznano: sądy okręgowe, szpitale wielospecjalistyczne, wyższe uczelnie i kina multipleksowe. Zbadano metodą klasyfikacji zróżnicowanie ośrodków, a poprzez analizę kartograficzną – ich rozmieszczenie. Badania, będące kontynuacją badań z 2015 roku, uwzględniające aktualniejsze dane i szerszy zakres usług, wykazały 23 ośrodki podregionalne pełne i 47 niepełnych, w których zestawy usług tworzą różne kombinacje, z dwoma dominującymi. Jako prawidłowość stwierdzono dużą koncentrację usług. Rozmieszczenie ośrodków jest nierównomierne, prawdopodobnie z powodu zróżnicowania gęstości zaludnienia.

EN

Sub-regional centres are defined as towns, in which there are concentrated the types of services that in Poland may exist in several towns of the voivodeship, but not in every capital of poviat (county). The services have always had a tendency to concentrate, creating service centres of different levels in hierarchical settlement network. The objectives of the present research were: (1) definition of services typical of the sub-regional level; (2) recognition of the concentration of these services, the centres created by them and their distribution, and (3) verification to which extent the regularity relate to the concentration of services in hierarchical centres at the sub-regional level in Poland. Presented study includes only centres apart metropolitan areas and apart capital of voivodeships. Typical services defining sub-regional centres were: courts of second instance, multi-specialised hospitals, universities and multiplexes. The diversity of centres was analysed with the use of the classification method and their distribution – by cartographic analysis methods. The research was a continuation of research from 2015. Taking into account more recent data and a wider range of services, it identified 23 sub-regional complete centres and 46 incomplete ones, in which sets of services create different combinations, with two dominant ones. The regularity relating to the concentration of services was stated. The location of centres is uneven, probably due to the diversity of population density

Keywords

PL

lokalizacja usług; ośrodki obsługi; ośrodki podregionalne; ośrodki subregionalne; sieć osadnicza; usługi podregionalne

EN

location of services; service centres; settlement network; sub-regional centres; sub-regional services

• Publisher: Instytut Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Year: 2018
• Volume: Volume 32, Issue 3
• Pages: 237-251

Contributors

author

Jacek Sołtys

• Politechnika Gdańska Wydział Architektury Katedra Urbanistyki i Planowania Regionalnego

author

Sławomir Dorocki

• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Instytut Geografii, Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej

References

• Bank danych lokalnych GUS (2017, 20 października). Pozyskano z https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ start
• Cinema N3D (2018, 2 stycznia). Pozyskano z http://www.kino.nysa.pl/o-kinie
• Czapiewski, K.Ł., Janc, K. (2012). Dostępność edukacji, jakość kształcenia i poziom wykształcenia mieszkańców a struktura funkcjonalna gmin województwa mazowieckiego. Mazowsze Studia Regionalne, 10, 33–51.
• Dębski, J. (2003). Lokalne bieguny wzrostu w Polsce (według budżetów gmin i przedsiębiorczości prywatnej). Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 5, 31–58.
• Domański, R. (2006). Gospodarka przestrzenna: Podstawy teoretyczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Dorocki, S. (2010). Gospodarka regionów granicznych w procesie integracji europejskiej. Przedsiębiorczość–Edukacja, 6, 252–270.
• Dziemianowicz, W., Szlachta, J., Szmigiel-Rawska, K. (red). (2011). Subregionalne bieguny wzrostu w Polsce. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych.
• Filharmonie w Polsce (2017, 10 listopada). Pozyskano z http://www.individualis.pl/filarmonia.html
• Fujita, M., Krugman, P., Mori, T. (1999). On the evolution of hierarchical urban systems. European Economic Review, 43(2), 209–251.
• Guzik, R., Działek, J., Plaza, M., Kołoś, A. (2012). Czynniki i ograniczenia rozwoju miast województwa pomorskiego w świetle relacji przestrzennych i dostępności komunikacyjnej. Gdańsk: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego.
• Guzik, R., Kołoś, A., Panecka, M., Wiedermann, K. (2015). Stan i dostępność wybranych usług publicznych. W: R. Guzik, A. Kołoś (red.). Relacje funkcjonalno-przestrzenne między ośrodkami miejskimi i ich otoczeniem w województwie pomorskim. Gdańsk: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, 115–148.
• Guzik, R., Zborowski, A., Kołoś, A., Micek, G., Gwosdz, K., Trzepacz, P., Chaberko, T., Kretowicz, P., Ciechowski, M., Dej, M., Grad, N. (2010). Dostępność komunikacyjna oraz delimitacja obszarów funkcjonalnych. W: B. Domański, A. Noworól (red.). Małopolskie miasta – funkcje, potencjał i trendy rozwojowe. Kraków: Małopolskie Obserwatorium Polityki Rozwoju, 88–134.
• Heffner, K., Gibas, P. (2015). Obszary funkcjonalne i ich związki z zasięgiem oddziaływania ośrodków subregionalnych (na przykładzie województwa opolskiego). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 9–25.
• Heffner, K., Twardzik, M. (2013). Społeczne oddziaływanie nowoczesnych centrów handlowo- usługowych na małe miasta w zewnętrznej strefie aglomeracji górnośląskiej. Studia Ekonomiczne, 144(13), 95–108.
• Jacek Sołtys, Sławomir Dorocki Ilnicki, D. (2014). Usługi w polskiej literaturze przedmiotu. Ujęcie chronologiczno-tematyczne. Space‒Society‒Economy, 13, 203‒246.
• Kłosowski, F., Runge, J. (2002). Usługi w mieście przygranicznym na przykładzie Cieszyna. Geographia. Studia et Dissertationes, 25, 74–91.
• Koncepcja przestrzennego zagospodarowana kraju 2030 (2011). Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.
• Korcelli, P., Degórski, M., Drzazga, D., Komornicki, T., Markowski, T., Szlachta, J., Węcławowicz, G., Zaleski, J., Zaucha, J. (2010). Ekspercki projekt przestrzennego zagospodarowania kraju do roku 2033. Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk, CXXVIII.
• Lista sądów powszechnych (2015, 6 września). Pozyskano z https://bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i- -ewidencje/lista-sadow-powszechnych
• Lista sieci handlowych i usługowych (2017, 9 października). Pozyskano z http://www.lista.e-sieci.pl/20,Markety,Sklepy,i,Sklady,Budowlane.html
• Namyślak, B. (2013). Ocena potencjału kulturalnego największych miast Polski. Wiadomości Statystyczne, 6, 23–38.
• Noworól, A. (2010). Narzędzia poprawy jakości życia w miastach na przykładzie Małopolski. W: A. Noworól (red.). Jakość życia a procesy zarządzania rozwojem i funkcjonowaniem organizacji publicznych. T. 1. Kraków: Instytut Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Plan zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego (2003). Kraków: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego.
• Planet Cinema (2017, 20 października). Pozyskano z http://www.planetcinema.pl/elk/o-kinie/
• Powęska, H. (2000). Regionalne zróżnicowanie rozwoju sfery usług w Polsce lat 90. W: S. Ciok, D. Ilnicki (red.). Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych, 5. Wrocław: Instytut Geograficzny Uniwersytetu Wrocławskiego, 341–349.
• Prokuratora Krajowa (2017, 15 grudnia). Pozyskano z https://pk.gov.pl/jednostki-podlegle-1/ jednostki-podlegle-1.html
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 grudnia 1998 r. w sprawie krajowej sieci szpitali oraz ich poziomów referencyjnych (Dz.U. z 1998 r., nr 164, poz. 1193).
• Runge, A. (2012). Metodologiczne problemy badania miast średnich w Polsce. Prace Geograficzne, 129, 83–101.
• Sieci multipleksów w Polsce (2017, 15 listopada). Pozyskano z https://pl.wikipedia.org/wiki/ Multipleks_kinowy Sokołowski, D. (2005). Centralność a węzłowość większych miast w Polsce. Przegląd Geograficzny, 77(4), 507–526.
• Sołtys, J. (2013). Usługi publiczne jako czynnik miastotwórczy i wyznacznik rangi miasta w sieci osadniczej na przykładzie małych miast Polski Północnej. Acta Universitatis Lodziensis Folia Geographica Socio-oeconomica, 15, 3–19.
• Sołtys, J. (2016). Sub-regional service centres in reality and regional planning in Poland. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 431, 9–17.
• Sołtys, J. (2017). Settlement Networks in Polish Spatial Development Regional Plans. IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering, 245, 042083.
• Suchta, J., Drońska, A., Celmer, A. (2007). Rola dużych i średnich miast województwa warmińsko- -mazurskiego w procesie rozwoju regionu. Acta Scientiarum Polonorum, 5–20.
• Śleszyński, P. (2013). Delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych stolic województw. Przegląd Geograficzny, 85(2), 173–197.
• Środa-Murawska, S., Szymańska, D. (2014). Przemysły kultury w rozwoju miast – wybrane aspekty. Ekonomiczne Problemy Usług, 6, 85–98.
• Wilk, W. (2003). Między zakupami a rozrywką – nowe znaczenie centrum handlowego. Prace i Studia Geograficzne, 32, 205–224.
• Wyszukiwarka teatrów lub instytucji (2017, 10 listopada). Pozyskano z http://www.e-teatr.pl/ pl/instytucje/lista.html
• Zaborowski, Ł. (2014). Sieć ośrodków regionalnych w Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju 2030. Próba uporządkowania według wielkości i odległości. Przegląd Geograficzny, 86(4), 591–619. Pozyskano z http://rcin.org.pl/Content/51263/WA51_70658_r2014-t- 86-z4_Przeg-Geogr-Zaborows.pdf