Oświecenie sensacyjne w powojennej literaturze polskiej

• Authors: Kaczyński Paweł

Title variants

EN

Enlightenment and crime fiction in polish post-war literature

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The Enlightenment inspired the Polish post-war authors to create thriller fables in different ways: first of all, there were attempts to literary work out authentic histories, then some authors “revealed” alleged inside stories of real events, finally some stories presented completely fictional episodes set in the realities of Polish, sometimes also European, Age of Enlightenment. The vision of the epoque, based on historical sources and studies, is most often rather stereotypical and illustrative in character, but nothing else should be expected in the popular literature. If there are any attempts to revise the view of that times, they refer only to the traditions of popular literature as well (like in the novel “Choć nas potępiają umysły zacięte...” written by Jerzy Siewierski, which clearly refers polemically to Aleksander Dumas’s “Diaries of a Doctor”). Except historical studies, diaries and other sources, also the literature of the Enlightenment is used in different ways. There are quotes or crypto-quotes in the plot, characters often read books that were popular in that times, we can also recognize features of some characters as typical for satire, comedy or novel of the Enlightenment Ages. Sometimes the narrative-fictional patterns of the eighteenthcentury novel are used as literary allusion. However, the most interesting works are the ones in which authors managed not only to compare a sensational, spy or criminal episode to the realities of the epoque, but also make elements of “the Spirit of the Enlightenment” an integral part of that plot. It is especially visible in the novels of Siewierski’s or Jerzy Piechowski’s.

Keywords

PL

Oświecenie; literatura sensacyjna; powieść kryminalna; powieść szpiegowska; powieść historyczna; kryminał historyczny; powieść „płaszcza i szpady”; powieść tajemnic

EN

enlightenment; thriller; crime fiction; spy story; historical novel; historical crime fiction; cloak-and-dagger story; mystery novel

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Prace Polonistyczne
• Year: 2016
• Volume: LXXI
• Pages: 139-155

Dates

published

2016

Contributors

author

Kaczyński Paweł

• Zakład Historii Dawnej Literatury Polskiej Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Wrocławski

References

• Broszkiewicz Jerzy. 1960. Karczma „Pod Czarnym Wąsem”. Warszawa: Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego.
• Brückner Aleksander. 1990. Encyklopedia staropolska. T. 1. Warszawa: PWN.
• Choiński Krzysztof. 2008. Karczma. Warszawa: Instytut Lwowski.
• Czubaj Mariusz. 2010. Etnolog w Mieście Grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne. Gdańsk: Oficynka.
• Danilczyk Adam. 2010. W kręgu afery Dogrumowej. Sejm 1786 roku. Warszawa: Neriton.
• Diderot Denis. 1997. Kubuś Fatalista i jego pan. Przeł. Tadeusz Żeleński (Boy). Weryfikacja, przekład i komentarz Elżbieta Skibińska-Cieńska i Marcin Cieński. Wstęp Marcin Cieński, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Foryś Robert. 2011. Z zimną krwią. Lublin: Fabryka Słów.
• Hass Ludwik. 1982. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kaczyński Paweł. 2014. Kryminał historyczny — próba poetyki. W: Anna Gemra, red. Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków. Kraków: EMG. S. 191–209.
• Kraska Mariusz. 2003. Na tropie Szakala. Gry i konwencje political fiction. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Kukurowski Stanisław. 1995. Inspiracje oświeceniowe w literaturze polskiej lat 1918–1981. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Łopalewski Tadeusz. 1979. Cud w Piotrawinie. Warszawa: Czytelnik.
• Mackiewicz Stanisław. 1961. Dogrumowa. „Dialog” 1961, nr 7. S. 39–61.
• Mackiewicz Stanisław. 1991. Stanisław August, Warszawa: Polski Dom Wydawniczy.[Wyd. 1 Londyn 1953].
• Milewski Stanisław. 2011. Zaczęło się od Pitavala. „Palestra” 2011 nr 7–8. Artykuł dostępny na stronie: http://palestra.pl/old/index.php?go=artykul&id=3896 [dostęp: 29.07.2015].
• Piechowski Jerzy. 1992. Śmierć tańczy poloneza. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
• Poniatowski Stanisław. 1979. Pamiętniki synowca Stanisława Augusta. Przełożył oraz wstępem i przypisami opatrzył Jerzy Łojek. Warszawa: PAX.
• Popławska Halina. 1974. Szpada na wachlarzu. Warszawa: Iskry.
• Popławska Halina. 1976. Jak na starym gobelinie. Warszawa: Iskry.
• Popławska Halina. 1979. Na wersalskim trakcie. Warszawa: Iskry.
• Siewierski Jerzy. 1990. Choć nas potępiają umysły zacięte… Opowieść o masonach, obyczajach i pięknej Kasieńce. Warszawa: Iskry.
• Siewierski Jerzy. 1987. Panią naszą upiory udusiły. Warszawa: Iskry.
• Sprawa między księciem Adamem Czartoryskim, generałem ziem podolskich, oskarżającym, a Janem Komarzewskim generałem majorem przy boku J.K.Mci i Franciszkiem Ryxem starostą piaseczyńskim kamerdynerem królewskim, oskarżonymi jakoby o zamysł strucia tego Księcia, b. m. 1785.
• Szczygielski Wacław. 1981. Piechowski Józef. W: Polski słownik biograficzny. T. 26. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Śliwka Zenon. 1987. Powieściopisarstwo historyczne Tadeusza Łopalewskiego, Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego.
• Turska Zofia, red. 1961. Z rontem marszałkowskim przez Warszawę. Zeznania oskarżonych z lat 1787–1794, Warszawa: PIW.

Identifiers

ISSN

079-4791