Проблемы идентичности польско-литовско-белорусских татар: исторический и современный аспект

• Authors: Червонная Светлана

Title variants

EN

Problems with the identity of the Polish-Lithuanian-Belarusian Tatars in the past and today

PL

Problemy tożsamości Tatarów polsko-litewsko-białoruskich: aspekt historyczny i sytuacja współczesna

• Languages of publication: RU

Abstracts

PL

W badaniach mniejszości tatarskich w Polsce, na Litwie i Białorusi na szczególną uwagę zasługuje kwestia podstaw ich etniczno-kulturowej tożsamości. Konieczne jest tu podejście historyczne, ważne w kontekście wypracowania współczesnej metodologii naukowej. Znaczna część tych czynników, które w przeszłości określały specyficzną sytuację przesiedleńców ze Złotej Ordy w Wielkim Księstwie Litewskim, a także w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (język, wspólnota terytorialna, służba w wojsku), nie ma znaczenia we współczesnych warunkach. Panująca do dziś opinia, że Tatarów odróżnia od ich otoczenia wyłącznie islam – też powoli traci uzasadnienie w kontekście procesów migracyjnych. Najważniejszymi źródłami do formowania się tożsamości etnicznej Tatarów polskich, litewskich i białoruskich są zbiorowa pamięć historyczna oraz współczesna kultura (literatura, poezja, dziennikarstwo, humanistyka), w której rozwija się kult własnego „my” jako odrębnej jednostki etniczno-kulturowej. Prawie niedostrzegalne kontury fenomenu „my” zyskują wyraźną konkretyzację w tatarskiej literaturze i sztuce, opierające się tak na gruncie dokumentalnym, jak i mitologii historycznej. W niniejszym artykule zbadano literackie i folklorystyczne źródła tej „pamięci legendarnej”. Stwierdzono, że obecna jest tu dialektyka mitu i rzeczywistości w obrazach „sławnej przeszłości”, przedstawieniach o „wzywaniu Wielkiego Stepu”, „wspólnych przodkach”, pokrewieństwie genetycznym z Tatarami regionu wołgo-uralskiego i Krymu.

EN

Research on Tatar minorities in Poland, Latvia and Belarus, conducted according to modern scientific methods, should encompass the subjects’ ethnic and cultural identity, and pay a close attention to their ethnic and cultural origins. Many determinants, affecting Tatars of the Golden Horde resettled to the Grand Duchy of Lithuania and the Republic of the Two Nations (language, territory, military service) in former times, have lost their relevance. The widespread idea that Tatars differ from others only in their religion (Islam), today is being undermined by the evidence drawn from the process of migration. The most important foundations for the ethnic identity of the Polish, Lithuanian and Belarusian Tatars lie in their collective historical memory and contemporary culture (literature, poetry, journalism, humanities), by means of which they nourish the cult of their “self” as the separate ethnic and cultural unit. Barely discernible outlines of that phenomenon of “ourself”, take concrete shapes in Tatar literature and art, supported by documents and historical mythology. This article describes research into written and folk stories concerning that “legendary memory”. The outcome of the research indicates the presence of the dialectics of myth and reality in the images of the “famous past”, plays about “calls from the Grand Steppes”, “common ancestors”, and genetic kinship with the Tatars from the Volga and Ural regions and Crimea.

Keywords

PL

samoświadomość etniczna; tatarska wspólnota w Polsce; tożsamość

EN

ethnic self-awareness; Tatar community in Poland; identity

• Publisher: Verbinum / Wydawnictwo Księży Werbistów
• Journal: Nurt SVD
• Year: 2017
• Issue: 2
• Pages: 139-172

Dates

published

2017-12-31

Contributors

author

Червонная Светлана

References

• A. Drozd, Corpus Inscriptionum Tartarorum Poloniae et Lithuaniae, t. 1: Studzianka, Warszawa 2016
• A. Drozd, M. Dziekan, T. Majda, Meczety i cmentarze Tatarów polsko-litewskich. Katalog zabytków tatarskich, t. 2, Warszawa 1999
• A. Drozd, M. Dziekan, T. Majda, Piśmiennictwo i muhiry Tatarów polsko-litewskich. Katalog zabytków tatarskich, t. 3, Warszawa 2000
• A. Drozd, Nowe odkrycia w badaniach nad piśmiennictwem tatarskim, „Rocznik Tatarów Polskich”, t. 2, 1994
• A. Jakubauskas, G. Sitdykov, S. Dumin, Lietuvos totoriai istorijoje ir kultūroje, Kaunas 2009
• A. Jakubauskas, Selimowi Chazbijewiczowi, „Rocznik Tatarów Polskich”, t. 3, 2016
• A. Kołodziejczyk, Cmentarze muzułmańskie w Polsce, Warszawa 1998
• A. Kołodziejczyk, Rozprawy i studia z dziejów Tatarów litewsko-polskich i islamu w Polsce w XVII-XX w., Siedlce 1997
• A. Konopacki, Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI-XIX wieku, Warszawa 2010
• A. Miśkiewicz (red.), Słownik biograficzny Tatarów polskich XX wieku, Białystok 2016
• A. Miśkiewicz, Aleksander Sulkiewicz – uczestnik walk o niepodległość Polski, rówieśnik i przyjaciel Józefa Piłsudskiego, „Przegląd Tatarski”, nr 4, 2016
• A. Miśkiewicz, Jeszcze o tatarskim rodzie Miśkiewiczów, „Przegląd Tatarski”, nr 2, 2016
• A. Miśkiewicz, Tatarska legenda. Tatarzy polscy 1945-1990, Białystok 1993
• A. Miśkiewicz, Tatarzy na ziemiach zachodnich Polski w latach 1945-2005, Gorzów Wielkopolski 2009
• A. Miśkiewicz, Tatarzy polscy 1918-1939, Warszawa 1990
• A. Антонович, Белорусские тексты, писанные арабским письмом и их графико-орфографическая система, Вильнюс 1968
• Cz. Łapicz, Kitab Tatarów litewsko-polskich. Paleografia. Grafia. Język, Toruń 1986
• E. Bajraszewski, Wspomnienia, „Rocznik Tatarów Polskich”, t. 1, 1993
• H. Norrys, Islam in the Baltic. Europe’s Early Muslim Community, London-New York 2009
• H.S. Szapszał, O zatraceniu języka ojczystego przez Tatarów w Polsce, „Rocznik Tatarski”, t. 1, 1932
• I. Konopacki, Tatarzy na Białorusi, „Rocznik Tatarów Polskich”, t. 4, 1997
• J. Fabijonavičius, Totoriai – Lietuvos senbuviai, „Mokslas ir gyvenimas”, nr 12, 1990
• J. Gutowski, Broń i uzbrojenie Tatarów. Katalog zabytków tatarskich, t. 1, Warszawa 1997
• J. Sobczak, Położenie prawne ludności tatarskiej w Wielkim Księstwie Litewskim, Warszawa-Poznań 1984
• J. Sobczak, Położenie prawne tatarskich wyznawców islamu w II Rzeczypospolitej, „Przegląd Historyczny”, t. 79, nr 3, 1988
• J. Sobolewski, Żołnierskie wspomnienia, Białystok 2014
• J. Szynkiewicz, O kitabie, „Rocznik Tatarski”, t. 1, 1932
• J. Tyszkiewicz, Olgierd, Leon i Stanisław Kryczyńscy, działacze kulturalni i badacze przeszłości Tatarów, „Rocznik Tatarów Polskich”, t. 1, 1993
• J. Tyszkiewicz, Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejów XIII-XVIII w., Warszawa 1989
• J. Tyszkiewicz, Z historii Tatarów polskich. 1794-1944. Zbiór szkiców z aneksami źródłowymi, Pułtusk 1998
• J.V. Bek, Zarys historii wojennej Tatarskiego Pułku Ułanów imienia pułkownika Mustafy Achmatowicza, Warszawa 1933
• K. Grygaitis, Osadnictwo Tatarów hospodarskich w Wielkim Księstwie Litewskim XIV-XVIII w., „Rocznik Tatarów Polskich” (Gdańsk), t. 8, 2003
• K. Kościelniak, Muzłmanie polscy. Religia i kultura, Kraków 2016
• K. Warmińska, Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna, Kraków 1999
• L. Кryczyński, Tatarzy litewscy w wojsku polskim w powstaniu 1831 roku, „Rocznik Tatarski” (Wilno), t. 1, 1932
• M. Aleksandrowicz, Legendy, znachorstwo, wróżby i gusła ludu muzułmańskiego w Polsce, „Rocznik Tatarski”, t. 2, 1935
• M. Konopacki, Piśmiennictwo Tatarów polsko-litewskich w nauce polskiej i obcej, „Przegląd Orientalistyczny”, nr 3, 1966
• M. Tuhan-Baranowski, O Muślimach litewskich. Z notat i przekładów litewskiego Tatara Macieja Tuhana-Baranowskiego. Wydanie pośmiertne Antoniego Krumana, Warszawa 1896
• M. Wieczorkowski, Katechizm z okazji ochrzczenia Tatarzyna Budziackiego, Wrocław 2012
• N. Bohdanowicz, S. Chazbijewicz, J. Tyszkiewicz, Tatarzy muzułmanie w Polsce, Gdańsk 1997
• P. Borawski, A. Dubiński, Tatarzy polscy. Dzieje, obrzędy, legendy, tradycje, Warszawa 1986
• P. Nalewajko, Ponad nimi tylko niebo, „Przegląd Tatarski”, nr 4, 2016
• R. Berger, Pułkownik Jakub Romanowicz w listach, „Rocznik Tatarów Polskich”, t. 3, 2016
• R. Bogdanowicz, Sabantuj w Kruszynianach, „Przegląd Tatarski”, nr 4, 2016
• S. Chazbijewicz, Krym i Wilno, Gdańsk 1999
• S. Chazbijewicz, Kultura literacka Tatarów polskich, „Rocznik Tatarów Polskich” (Gdańsk), t. 2, 1994
• S. Chazbijewicz, Kultura religijna Tatarów polskich, „Rocznik Tatarów Polskich”, t. 2, 1995
• S. Chazbijewicz, M. Czachorowski, Tylko niebo, Wrocław 2016
• S. Chazbijewicz, Prasa tatarsko-muzułmańska w Polsce w latach 1939-1996, „Rocznik Tatarów Polskich” (Gdańsk-Toruń), t. 3, 1995
• S. Chazbijewicz, S. Moćkun, Tatarzy pod Grunwaldem, Grunwald 2012
• S. Chazbijewicz, Wpływ sufizmu (tasawwuf) na zwyczaje muzułmanów w Polsce, „Życie Muzułmańskie”, nr 9, 1988
• S. Czerwonnaja, S. Chazbijewicz, Tatarzy krymscy – Tatarzy polsko-litewscy, Toruń 2013
• S. Dmitruk, Prasa mniejszości tatarskiej w Polsce w latach 1996-2008, [w:] S. Chazbijewicz (red.), Tatarzy – historia i kultura. Materiały z sesji naukowej w Szreniawie 26-27 czerwca 2009, Szreniawa 2009
• S. Dumin, Herbarz rodzin tatarskich Wielkiego Księstwa Litewskiego, Gdańsk 1999
• S. Kričinskis, Lietuvių totoriai. Istorinės ir etnografinės monografijos bandymas, Vilnius 1993
• S. Kryczyński, Kronika wojenna Tatarów litewskich, Gdańsk 1997-1998
• S. Kryczyński, Tatarzy litewscy. Próba monografii historyczno-etnograficznej, Warszawa 1938
• S. Pavlenko, Adas Jakubauskas – poeta litewsko-tatarski, „Rocznik Tatarów Polskich”, t. 3, 2016
• T. Barašauskaite, Lietuvių totoriai XIX amžiuje, Vilnius 1996
• W. Jaskulski, Pułkownik Józef Korycki – tatarski artylerzysta II Rzeczypospolitej (zarys biografii), Wrocław 2012
• Z. Janowicz-Czaińska, Przez lasy Syberii do Wielkiej Brytanii, Gdańsk 2001
• Z. Jasiewicz, Tatarzy polscy. Grupa etniczna czy etnograficzna?, „Lud”, nr 64, 1980
• А. Woronowicz, Kitab Tatarów litewskich i jego zawartość, „Rocznik Tatarski”, t. 2, 1935, s. 376-394
• А. Woronowicz, Szczątki językowe Tatarów litewskich, „Rocznik Tatarski”, t. 2, 1935
• А. Мухлинский, О происхождении и состоянии литовских татар, Санкт-Петербург 1857
• В. Ольшевский, Уровни идентификации польских татар в историко-этнологическом контексте, [w:] A. Konopacki (red.), Этническая история и культура тюркских народов Евразии, Омск 2011
• Г. Мишкинене, Очерк истории и культуры литовских татар, «Диаспоры» (Москва), № 2, 2005
• И. Гаспринский, Русское мусульманство, Oxford 1985
• С. Думин, И. Канапацки, Белорускiя татары. Минулае i сучаснасць, Мiнск 1993
• С. Думин, Этногенетические корни литовских татар, [w:] A. Konopacki (red.), Tatarszczyzna w badaniach. Konteksty interdyscyplinarne/Research in Tatar Studies. Interdisciplinary Contexts, Białystok 2015
• С. Червонная, Польско-литовские татары – западный форпост ислама в Европе, «Вестник Московского Исламского Университета», № 2, 2010
• Т. Марциняк, Мусульманские общины в Польше, «Этнографическое обозрение», № 1, 1995
• Я. Гришин, Польско-литовские татары (наследники Золотой Орды), Казань 1995
• Я. Станкевiч, Беларускiя мусульмане i беларуская лiтаратура арабскiм пiсьмом, Вiльня 1933

Identifiers

ISSN

1233-9717