„Sztuka nieformalnego”. Antropologiczne pojęcie wędrujące 

• Authors: Rakowski Tomasz

Title variants

EN

“The Art of the Informal”: An Anthropological Travelling Concept

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W pracy tej chcę pokazać, w jaki sposób antropologiczne rozumienie sfery nieformalności, obszaru spontanicznych i skomplikowanych mechanizmów współdziałania społecznego, może zmieniać się i rozwijać pod wpływem kontekstu badawczego. Zajmuje mnie szczególnie to, co jako działanie nieformalne i balansujące na granicy prawa było rozpoznawane przez badaczy i publicystów jako balast na drodze do właściwego rozwoju społecznego. Dlatego wprowadzam tutaj pojęcie „sztuki nieformalnego”, w którym rozpoznawane mogą być także pozytywne kulturowe uwarunkowania nieformalnej współpracy i w ten sposób też samoorganizacji społecznej. Następnie analizuję, jak zmienia się użycie tego pojęcia w sytuacji, w której badania odnoszą się do rzeczywistości potransformacyjnej Polski, Europy Środkowo-Wschodniej, obszarów byłego Związku Sowieckiego oraz przede wszystkim – do współczesnej Mongolii. To przejście od polskich doświadczeń do złożonych kontekstów mongolskich jest pewną drogą poznawczą, w której na różnych poziomach napotykam konieczność tworzenia nowych, zmieniających się pojęć zdolnych uchwycić i zidentyfikować sferę tego, co nieformalne.

EN

In this article, I show how an anthropological understanding of informality and also spontaneous forms of social collaboration or self-organisation may change and develop when related to the concrete site and particular context of research. I am concerned with how the informal sector is recognised by researchers and as a kind of failure or as something defective which holds back modernisation and development programmes. I introduce the notion of “the art of the informal”, which encompasses and underlines some positive aspects of informal collaboration and a certain independent self-organisation. I analyse “the art of the informal” in the contexts of post-socialist Poland, Central-Eastern Europe, the former Soviet bloc, and especially contemporary Mongolia. I try to show that the informal ties existing in local traditions may signify grassroots forms of collaboration and an impulse for self-organisation. At the same time, I show how shifting from the context of postsocialist Europe to the context of contemporary Mongolia requires creating constantly new notions in order to name the informal processes vis-à-vis local cosmologies and imaginaries.

Keywords

PL

sztuka nieformalnego; ekonomia nieformalna; samoorganizacja; ekonomia przysług; Torguci; Mongolia

EN

the art of the informal; informal economy; self-organisation; economy of favour; Torghuts; Mongolia

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2016
• Issue: 1(10)
• Pages: 190-219

Contributors

author

Rakowski Tomasz

References

• Aretxaga B. 2003. Maddening States, „Annual Review of Anthropology”, nr 32, s. 393–410.
• Banfield E. 1958. The Moral Basis of a Backward Society, Free Press.
• Biernacka M. 1962. Potakówka. Wieś powiatu jasielskiego 1890–1960. Z badań nad współdziałaniem, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Borowiec P. 2006. Główne przeszkody w realizacji idei społeczeństwa obywatelskiego, [w:] Czas społeczeństwa obywatelskiego: międz y teorią a praktyką, red. B. Krauz-Mozer, P. Borowiec, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 145–160.
• Buchowski M. 1996. The Shifting Meanings of Civil and Civic Society in Poland, [w:] Civil Society: Challenging Western Models, red. E. Dunn, C. Hann, Routledge, s. 77–95.
• Cichocki S. 2006. Metody pomiaru „szarej strefy”, „Gospodarka Narodowa”, nr 1–2, s. 37–62.
• Crewe E., Harrison E. 2002. Whose Development? An Ethnography of Aid, Zed Books.
• Coombe R. 2005. Objects of Property and Subjects of Politics. Intellectual Property Laws and Democratic Dialogue, [w:] Law and Anthropolog y. A Reader, red. S.F. Moore, Blackwell Publishing, s. 111–123.
• Ferguson J. 1994. The Anti-Politics Machine. „Development”, Depoliticization and Bureaucratic Power in Lesotho, University of Minnesota Press.
• Galor Z. 2011. Gospodarka formalna i nieformalna a zróżnicowanie społeczne, [w:] Uwarunkowania różnic społeczno-ekonomicznych, red. K. Leszczewska, J. Truszkowska, Wyd. PWSIiP, s. 87–106.
• Guha-Khasnobis B., Kanbur R., Ostrom E., red. 2006. Linking the Formal and Informal Economy: Concepts and Policies, Oxford University Press.
• Halamska M. 2015. Chłop to nie obywatel. Z Marią Halamską rozmawia Ł. Pawłowski, „Kultura Liberalna”, 2 (314).
• Halemba A. 2011. Three Houses of Culture in Kosh Agach: Accounting for Culture work in a Changing Political Setting, [w:] Reconstructing the House of Culture: Community, Self and the Makings of Culture in Russia and Beyond, red. J.O. Habeck, B. Donahoe, Berghahn Books, s. 97–116.
• Hann Ch., Dunn E., red. 1996. Civil Society. Challenging Western Models, Routledge.
• Hart K. 2005. Formal Bureaucracy and the Emergent Forms of the Informal Economy. Research Paper nr 11, United Nations University.
• Hart K. 2008. Between Bureaucracy and the People: A Political History of Informality, [w:] Markets for Peace? Working Paper nr 27, Danish Institute for International Studies.
• Henig D., Makovicky N., red. 2016. Economies of Favour after Socialism. A Comparative Perspective, Oxford University Press.
• Herzfeld M. 2007. Zaż yłość kulturowa. Poetyka społeczna w państwie narodowym, tłum. M. Buchowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Herzfeld M. 2009. The Cultural Politics of Gesture. Reflections on the Embodiment of Ethnographic Practice, „Ethnography”, nr 10(2), s. 131–152.
• High M. 2011. Polluted Money, Polluted Wealth. Emerging Regimes of Value in the Mongolian Gold Rush, „American Anthropologist”, nr 40, s. 676–688.
• Humphrey C. 2010. Koniec radzieckiego ż ycia. Ekonomie ż ycia codziennego po socjalizmie, tłum. A. Halemba, Wydawnictwo Marek Derewiecki.
• Humphrey C. 2012. Favors and “Normal Heroes”. The Case of Postsocialist Higher Education, „HAU: Journal of Ethnographic Theory”, nr 2(2), s. 22–41.
• Humphrey C., Sneath D. 1999. The End of Nomadism? Society, State and the Environment in Inner Asia, Cambridge University Press.
• Humphrey C., Ujeed H. 2012. Fortune in the Wind. An Impersonal Subjectivity, „Social Analysis”, nr 2 (56), s. 152–167.
• Iłowiecka-Tańska I. 2011. Liderz y i działacze. O idei trzeciego sektora w Polsce, WUW.
• Jarosz D. 1998. Polityka władz komunistycznych w Polsce w latach 1948–1956 a chłopi, Wydawnictwo DIG.
• Kanbur R. 2009. Conceptualizing Informality. Regulation and Enforcement, Cornell University.
• Kideckel D. 2002. The Unmaking of an East European Working Class, [w:] Post-socialism: Ideals, Ideologies and Practices in Eurasia, red. Ch. Hann, Routledge, s. 114–132.
• Knudsen I. H., Frederiksen M.D. red. 2015. Ethnographies of Grey Zones in Eastern Europe. Relation, Borders and Invisibilities, Anthem Press.
• Kurowski K. 2013. Samoorganizacja w wielkomiejskim slumsie. Prz ykład Limy, WUW.
• Ledeneva A. 1998. Russia’s Economy of Favours. Blat, Networking and Informal Exchange, Cambridge University Press.
• Ledeneva A. 2004. The Genealog y of Krugovaya Poruka: Forced Trust as a Feature of Russian Political Culture, [w:] Trust and Democratic Transition in Post-Communist Europe, red. I. Markova, Oxford University Press, s. 85–108.
• Ledeneva A. 2006. How Russia Really Works. The Informal Practices that shaped Post-Socialist Politics and Business, Cornell University Press.
• Ledeneva A. 2011. Open Secrets and Knowing Smiles, „East European Politics and Societies”, nr 25(4), s. 720–736.
• Linstroth J. 2010. Maddening Legalities: Subjectivities and the Law, „Journal of Legal Anthropology”, nr 2, s. 247–258.
• Lonkila M. 1997. Informal Exchange Relations in Post-Soviet Russia: A Comparative Perspective, „Sociological Research Online”, nr 2(2), http://www.socresonline. org.uk/soresonline/2/2/9.html.
• Łapiński K., Peterlik M., Wyżnikiewicz B. 2014. Szara strefa w polskiej gospodarce, raport, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową.
• Majcherek J. 2012. Hamulcowi modernizacji, „Gazeta Wyborcza”, 08.08.2012.
• Mencwel J., Milczewska K., Wiśniewski J. 2014. Koła Gospodyń Wiejskich– nie tylko od kuchni, raport, Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”.
• Mosse D. 2005. Cultivating Development. An Ethnography of Aid Policy and Practice, Pluto Press.
• Najda W., Rakowski T. 2015. „Królowie boiska”. Samoorganizacja wiejskiego klubu sportowego, [w:] Oddolne tworzenie kultury. Perspektywa antropologiczna, red. K. Dudek, S. Sikora, IEiAK UW, s. 51–61.
• Pacześniak A. 2007. Bariery obywatelskości w polskim społeczeństwie po 1989 roku, [w:] Europa obywateli. Polskie społeczeństwo obywatelskie in actu, red. W. Bokajło, A. Wiktorska-Święcicka, Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, s. 143–153.
• Pedersen M. 2007. From „Public” to „Private” Market in Postsocialist Mongolia, „Anthropology of East Europe Review”, nr 25, s. 64–71.
• Pfaffenberger B. 1992. Technolog y and Social Change, „Annual Review of Anthropology”, nr 21, s. 491–516.
• Pisarzewski T. 2008. Wspólnota wiejska – przemiany, [w:] Lokalnie: animacja kultury/community arts, red. I. Kurz, Instytut Kultury Polskiej. Uniwersytet Warszawski, s. 85–88.
• Plińska W. 2008. Ochotnicza straż pożarna – klub kultury, [w:] Lokalnie: animacja kultury/community arts, red. I. Kurz, Instytut Kultury Polskiej. Uniwersytet Warszawski, s. 89–92.
• Przychodzeń J., Przychodzeń K. 2009. Szara strefa a nierówności dochodowe w gospodarkach postsocjalistycznych, „Master of Business Administration”, nr 2, s. 75–81.
• Rakowski T. 2008. Antropologiczne przesunięcie perspektywy i animacja kultury. Warsztaty badawcze, [w:] Lokalnie: animacja kultury/community arts, red. I. Kurz, IKP UW, s. 76–81.
• Rakowski T. 2009. Łowcy, zbieracze, praktycy niemocy. Etnografia człowieka zdegradowanego, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
• Rakowski, T. 2013. Alternatywne historie myśli socjologicznej. Działania, imaginacje, pragnienia, [w:] Etnografia/animacja/sztuka. Nieroz poznane wymiary rozwoju kulturalnego, red. T. Rakowski, NCK, s. 122–138.
• Rakowski T. 2015. Historia mówiona i źródła etnograficzne jako „wiedza pewna”. Prz ypadek potransformacyjnej historii Torgutów w zachodniej Mongolii oraz historii wsi Broniów w centralnej Polsce, „Rocznik Antropologii Historii”, nr 8.
• Rakowski T. 2016a. Interior Spectacles. The Art of the Informal among Bootleg Miners in Wałbrz ych, Poland, [w:] Economies of Favour after Socialism: A Comparative Perspective, red. N. Makovicky, D. Henig, Oxford University Press, s. 161–180.
• Rakowski T., red. 2016b. Moduł Działanie w kulturze, [w:] Oddolne tworzenie kultury. Wielostanowiskowe studium porównawcze, praca zbiorowa, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW 2016, http://kulturaoddolna.pl/dzialanie-w-kulturze/; dostęp: 15.09.2016.
• Riley N. 2012. Laboring in Paradise: Gender, Work, and Family in a Chinese Economic Zone, Springer Press.
• Smyrski Ł. 2008. Ajdyn znacz y księż yc. Narody południowej Syberii, Wydawnictwo DiG.
• Sneath D. 2000. Changing Inner Mongolia. Pastoral Mongolian Society and the Chinese State, Oxford University Press.
• Sneath D. 2003. Land-Use, the Environment and Development in Post-socialist Mongolia, „Oxford Development Studies”, nr 4(31), s. 441–459.
• Sneath D. 2006. Transacting and Enacting: Corruption, Obligation and the Use of Monies in Mongolia, „Ethnos”, nr 71, s. 89–112.
• Szafraniec K. 2002. Polskie residuum systemowe, cz yli pytanie o rolę wsi i chłopów w procesach przekształceń ustrojowych, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4, s. 81–107.
• Szmyt Z. 2012. Az ja u bram. Badania nad migracjami Buriatów w Rosji, Wydawnictwo Nauka i Innowacje.
• Szpak E. 2013. Mentalność ludności wiejskiej w PRL. Studium zmian, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Szynkiewicz S. 1981. Rodzina pasterska w Mongolii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Szynkiewicz S. 1993. Mongolia’s Nomads Build a New Society Again: Social Structures and Obligations On the Eve of the Private Economy, „Nomadic Peoples”, nr 33, s. 163–172.
• Szynkiewcz S., Potkański T. 1993. The Social Context of Liberalisation of the Mongolian Pastoral Economy, (raport z badań), nr 4. https://opendocs.ids.ac.uk/opendocs/handle/123456789/2434; dostęp: 21.10.2016.
• Tangad O. 2013. Scheda po Cz yngis Chanie. Demokracja po mongolsku, Wydawnictwo Trio.
• Tarkowska E., Tarkowski J. 1994. „Amoralny familizm” cz yli o dezintegracji społecznej w Polsce lat osiemdziesiątych, [w:] Władza i społeczeństwo w systemie autorytarnym, red. J. Tarkowski, IFiS PAN, s. 263–281.
• Tymiński M. 2002. Funkcjonowanie klik w zakładach przemysłowych (1950–1970), „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4, s. 109–131.
• Wasilewski J. S. 1980. Podarować – znaleźć – zgubić – zbłądzić. Niektóre kategorie jęz yka symbolicznego związane z opoz ycją ż ycie – śmierć, „Etnografia Polska”, nr (24) 1, s. 283–303.
• Wasilewski J. 2012. Jesteśmy potomkami chłopów, z prof. Jackiem Wasilewskim rozmawia Marta Duch-Dyngosz, „Znak” nr 684, s. 14–17.
• Wheeler A. 2004. Moralities of the Mongolian «Market»; A Genealog y of Trade Relations and the Zah Zeel, „Inner Asia”, nr 6, s. 215–238.
• Willis P. 1977. Learning to Labour. How Working Class Kids Get Working Class Jobs, Columbia University Press.
• Willis P. 2005. Wyobraźnia etnograficzna, tłum. E. Klekot, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Yan Y. 2009. The Individualization of Chinese Society, Bloomsbury Publishing.
• Yurchak A. 2002. Entrepreneurial Governmentality in Post-Socialist Russia: A Cultural Investigation of Business Practices, [w:] The New Entrepreneurs of Europe and Asia, red. V.E. Bonnell, T.B. Gold, M.E. Sharpe, s. 278–324.
• Yurchak A. 2003. Soviet Hegemony of Form: Everything Was Forever, Until It Was No More, „Comparative Studies in Society and History”, nr 3, s. 480–510.
• Zarycki T. 2009. O prowincjonalizmie inaczej, [w:] W poszukiwaniu portretu Polaków, red. J. Szomburg, Instytut Badań nad Gospodarka Rynkową, s. 55–64.