Źródła kartograficzne i historyczne do podziałów administracyjnych Galicji (1772–1918).

• Authors: Krochmal Anna

Title variants

EN

Cartographic and historical sources to the administrative division of Galicia (1772–1918)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Integralną częścią wielu badań historycznych jest analiza dokumentacji kartograficznej zachowanej do danego tematu. W wielu wypadkach zarówno historyk, jak też kartograf sięgają do tego samego typu źródła, choć każdy z nich wykorzystuje je pod innym kątem. Celem artykułu jest prezentacja zasobów archiwalnych, głównie z terenu Polski i Ukrainy, służących obu typom badaczy zajmujących się dziejami administracyjno-politycznymi Galicji. W artykule skoncentrowano się na analizie materiałów archiwalnych obrazujących administracyjne podziały państwowe dokonywane przez władze austriackie po 1772 r., jak też struktury terytorialne różnych wyznań funkcjonujących na terenie Galicji. Struktury państwowa i kościelna nie pokrywały się ze sobą, a dodatkowo każde z wyznań religijnych funkcjonujących w Galicji miało własną organizację terytorialną, która ulegała zmianom. Zagadnienia te powinny być badane poprzez wykorzystanie zbiorów kartograficznych skonfrontowanych ze źródłami typowo historycznymi. Dokumentację kartograficzną do wymienionej problematyki tworzą głównie mapy i atlasy opracowane w końcu XVIII i na początku XIX w. (m.in. przez Fryderyka von Miega, Josepha Liesganiga, Antona Mayera von Heldensfelda, Hieronimusa Benedictiego) oraz powstałe w połowie XIX w. zbiory tzw. katastru galicyjskiego, liczące ponad 40 tys. map i materiałów pomocniczych. Są one obecnie rozproszone w archiwach polskich i ukraińskich. Innym źródłem są austriackie mapy wojskowe z przełomu XIX i XX w. Podstawowy materiał opisowy do podziałów terytorialnych i administracyjnych Galicji w epoce porozbiorowej przechowywany jest w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie, głównie w zespole akt: Galicyjskie Namiestnictwo. Wiele ważnych informacji zawierają źródła o charakterze statystyczno-demograficznym (np. austriackie spisy ludności). Rzadko wykorzystywane przez historyków są mniej typowe rodzaje źródeł archiwalnych, takie jak akta metrykalne, czy też akta notarialne oraz, wyjątkowo dobrze zachowane, akta instytucji kościelnych różnych wyznań. Uzupełniające materiały do badanego tematu są przechowywane w wielu innych instytucjach na terenie Polski (archiwa państwowe w Katowicach, Krakowie, Przemyślu, Rzeszowie oraz inne archiwa i biblioteki w Warszawie, w tym: Biblioteka Narodowa, Archiwum Głównego Urzędu Statystycznego, Biblioteka Wojskowego Biura Badań Historycznych, Centralne Archiwum Wojskowe, biblioteki uniwersyteckie), Ukrainy (archiwa i biblioteki we Lwowie, Iwano-Frankowsku i Tarnopolu) oraz w Austrii (archiwa i biblioteki w Wiedniu).

EN

An integral part of historical research is to analyze the cartographic documentation for a given subject. In many cases, both the historians as well as cartographers use the same type of source but they do it in a different way. The aim of the article is to present the archival sources, mainly from the Polish and Ukrainian archives, serving both types of researchers who are dealing with administrative and political history of Galicia. The article focuses on the analysis of archival materials illustrating the administrative division of the state carried out by the Austri-an authorities after 1772, as well as, territorial structures of various religious groups present in Galicia at that time. The structures of state and church were not the same, in addition, each of the denominations existing in Galicia had its own territorial organization, which was also developing. These issues should be investigated through the use of cartographic collections confronted with a typical historical sources. Cartographic documentation to those problems consists mainly of maps and atlases developed in the late 18th and early 19th c. (by Frederic von Miege, Joseph Liesganig, Anton Mayer von Heldensfeld, Hieronymus Benedicti) and created in the mid-19th c. collections of so-called Galician Cadastre, numbering more than 40 000 maps and archival aids. They are now scattered in the Polish and Ukrainian archives. Additionally, the Austrian military maps from the late 19th and early 20th century are the other source. Basic sources to the territorial and administrative division of Galicia in the era of post-partition are preserved at the holdings of the Central State Historical Archive of Ukraine in Lviv, mainly in the fond: Galician Gover-norship. The statistical and demographic sources are also rich in information (eg. the Austrian population cen-suses). The less common types of archival records such as vital records, or public notary files and exceptionally well-preserved files of the ecclesiastical institutions of different denominations are rarely used by historians. Supplementary records for the subject are stored in other institutions in Poland (the State Archives in Kato-wice, Kraków, Przemyśl, Rzeszów and other archives and libraries in Warsaw, including the National Library, Archives of the Central Statistical Office of Poland, the Library of the Military Office for Historical Studies, The Central Military Archives, university libraries) and in the Ukraine (archives and libraries in Lviv, Ivano-Frankivsk and Ternopil) and in Austria (archives and libraries in Vienna).

Keywords

PL

Galicja; kartografia

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2015
• Issue: 22
• Pages: 219-235

Dates

published

2015-12-17

Contributors

author

Krochmal Anna

• Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa

References

• Abbe Joseph Liesganing zur 150. Wiederkehr seines Todestages, „Osterreichische Zeitschrift für Vermesungswessen”, t. 37, 1949
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zasobie, t. 2, Epoka porozbiorowa, Warszawa 1998
• Banduch R., Informacja o materiałach katastru austriackiego przechowywanych w Archiwum Państwowym w Katowicach w Oddziałach w Cieszynie i Żywcu, „Rocznik Historyczno-Archiwalny”, t. 13, 1998
• Bobusia B., Zbiory map i operatów Katastru Galicyjskiego w archiwach Polski i Ukrainy. Rozmiar i rozmieszczenie zasobów, „Rocznik Historyczno-Archiwalny”, t. 13, 1998
• Budzyński Z., Kresy południowo-wschodnie w drugiej połowie XVIII wieku, t. 1, Statystyka wyznaniowa i etniczna; t. 2, Atlas geograficzno-historyczny; t. 3, Studia z dziejów społecznych, Przemyśl-Rzeszów 2005–2008
• Budzyński Z., Ludność pogranicza polsko-ruskiego w drugiej połowie XVIII wieku, t. 1, Stan. Rozmieszczenie. Struktura wyznaniowa i etniczna, t. 2, Dokumentacja statystyczna i kartograficzna, Przemyśl-Rzeszów 1993
• Buzek J., Rozsiedlenie ludności Galicji według wyznania i języka, „Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych”, t. 21, z. 2, Lwów 1909
• Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie. Przewodnik po zasobie archiwalnym, oprac. A. Krochmal, Warszawa 2005
• Dębowska M., Archiwa Kościoła katolickiego w Polsce. Informator, Kielce 2002
• Dębowska M., Informator o archiwach zakonnych w Polsce, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 69, 1998, s. 15–99
• Dyrdoń Z., Informacja na temat katastru galicyjskiego w Archiwum Państwowym w Krakowie, „Rocznik Historyczno-Archiwalny”, t. 13, 1998
• Dziedziuk A., Akta notariuszy w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu, Przemyśl 1994
• Faluszczak F., Kartografia Galicji Wschodniej w latach 1772–1914, Rzeszów 2011
• Faluszczak F., Stan badań i perspektywy badawcze w odniesieniu do dziejów kartografii galicyjskiej. Zarys problematyki [w:] Galicja 1772–1918. Problemy metodologiczne, stan i potrzeby badań, red. A. Kawalec, W. Wierzbieniec, L. Zaszkilniak, t. 2, Rzeszów 2011, s. 362–378
• Galicja na józefińskiej mapie topograficznej 1779–1783, t. 1–7, Kraków 2014
• Heldensfeld A.M. v., General-Carte von Westgallizien, Wien 1808
• http://mapire.eu/en/
• Informator o zasobie archiwalnym Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, oprac. P. Pietrzyk, Warszawa 2011
• Instruktion zur ausfuhrung der Vermessungen mit Anwendung des Mesztisches behufs herstellung neuer plane fur die zwecke des Grundsteuerkatasters, Wien 1907
• Kołbuk W., Granice i sieć parafialna greckokatolickiej diecezji przemyskiej na przełomie XVIII i XIX w. [w:] Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 3, red. S. Stępień, Przemyśl 1996, s. 101–113
• Kołbuk W., Kościoły wschodnie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej 1772–1914, Lublin 1992
• Kołbuk W., Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 r., Lublin 1998
• Kompletny skorowidz miejscowości w Galicyi i Bukowinie, Lwów 1909
• Kozak S., Akta notarialne jako źródło historyczne. Metodologia i kierunki badań, postulaty badawcze, „Studia Źródłoznawcze”, t. 46, 2009, s. 141–152
• Kozak S., Galicyjskie akta notarialne jako źródło do badań nad historią rodziny i gospodarstwa domowego w drugiej poł. XIX w. [w:] Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Białystok 2008
• Kozak S., Rzeszowskie akta notarialne 1871–1918. Studium historyczno-źródłoznawcze, Rzeszów 2004
• Krochmal A., Akta wyznaniowe w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu, Przemyśl 1993
• Krochmal A., Proksa M., Akta metrykalne w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu, Przemyśl 1998
• Księgi metrykalne i stanu cywilnego w archiwach państwowych w Polsce. Informator, oprac. A. Laszuk, Warszawa 2003
• Kumor B., Historia Kościoła, cz. 7, Czasy najnowsze 1815–1914, Lublin 1991
• Lepucki H., Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772–1790, Lwów 1938
• Liesganig J., Index locorum omnium Galiciae, Lodomeriae, Lwów 1794
• Liesganig J., Regna Galiciae et Lodomerie Josephi II et Mariae Theresiae in 1790, Wien 1790
• Litak S., Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, Lublin 2006
• Litak S., Struktura terytorialna Kościoła łacińskiego w Polsce w 1772 roku, Lublin 1980
• Maciuk O., Zbiory map i operatów katastru galicyjskiego przechowywane w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym we Lwowie (CPAHL). Komisja Krajowa Podatku Gruntowego 1813–1939, „Rocznik Historyczno-Archiwalny”, t. 13, 1998
• Mieg F. v., Karte des Konigreiches Galizien und Lodomerien, Wien 1779–1782 (skala 1: 28 000)
• Mojski P., Cartographia Rappersviliana Polonorum, Rapperswil 1995
• Nabywaniec S., Diecezja przemyska greckokatolicka w latach 1772–1795, „Premislia Christiana”, t. 5, 1992/1993
• Nabywaniec S., Recepcja reform kościelnych cesarza Józefa II w greckokatolickiej diecezji przemyskiej [w:] Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 3, red. S. Stępień, Przemyśl 1996, s. 115–125
• Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi i Bukowinie, Lwów 1914
• Nir R., Informator o archiwach, bibliotekach i muzeach kościelnych w Polsce, „Chrześcijanin w Świecie”, R. 9, 1977, nr 54
• Osiadacz M., Zbiory kartograficzne i opisowe katastru galicyjskiego w Archiwum Państwowym w Przemyślu, „Rocznik Historyczno-Archiwalny”, t. 13, 1998
• Polski Instytut Naukowy w Ameryce. Przewodnik po zbiorach archiwalnych, oprac. S. Flis, Warszawa 2004
• Provinzial-Handbuch der Kőnigreiche Galizien und Lodomerien, Lwów 1844–1854
• Przewodnik po zespołach rękopisów Towarzystwa Historyczno-Literackiego i Biblioteki Polskiej w Paryżu, Paryż-Warszawa 2000
• Rys statystyczno-jeograficzny Galicji Austriackiej, Poznań 1842
• Sawicki L., Pułkownika Antoniego Barona Mayera von Heldensfeld zdjęcia topograficzne w Polsce w latach 1801–1804, Kraków 1928
• Sawicki L., Spis map Archiwum Wojennego w Wiedniu odnoszących się do ziem polskich, Warszawa 1920
• Schematismus des Königreiches Galizien und Lodomerien für das Jahr..., Lwów 1782–1844
• Skwara J., Galicja na wojskowych mapach topograficznych z przełomu wieków XIX i XX w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu, „Rocznik Historyczno-Archiwalny”, t. 12, 1997, s. 139–150
• Stały kataster w Galicyi, Lwów 1866; Kataster gruntowy w świetle cyfr i rzeczywistości, Lwów 1933
• Stoksikówna J., Galicyjski kataster gruntowy. Jego geneza, dzieje i spuścizna aktowa, „Archeion”, t. 63, 1975, s. 165–187
• Stupnicki H., Galicya pod względem geograficzno-historycznym, Lwów 1849
• Styś W., Metryki gruntowe józefińskie i franciszkańskie jako źródło do historii gospodarczej Galicji, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, t. 2, 1932–1933, s. 57–92
• Szady B., Geografia struktur religijnych i wyznaniowych w Koronie w II połowie XVIII wieku, Lublin 2010
• Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok..., Lwów 1870
• www.agad.archiwa.gov.pl/pomoce/gr298.xml
• www.archiwa.gov.pl
• www.baza.archiwa.gov.pl/sezam/pradziad.php
• Z badań nad dziejami kancelarii i opracowania akt austriackich z XVIII–XX wieku na ziemiach polskich, red. J. Gaul, Warszawa 2010
• Zamorski K., Transformacja demograficzna w Galicji na tle przemian ludnościowych innych obszarów Europy Środkowej w drugiej połowie XIX i na początku XX w., Kraków 1991
• Драк М., Карти останной третини XVIII ст. як джерело до вивчення територіально-адміністративно поділу Галичини [w:] Картографія та історія України. Збірник наукових праць, Львів-Київ-Нью Йорк 2000, s. 101–108
• Йосифінська (1785–1788) і Францисканська (1819–1820) метрики. Перші поземельні кадастри Галичини. Покажчик населених пунктів, уклад. Я. Пироженко, В. Сіверська, Київ 1965
• Картографія та історія України. Збірник наукових праць, Львів-Київ-Нью Йорк 2000
• Лісовська Э., Кадастрові карти як джерело до історії Галичини XIX ст. [w:] Картографія та історія України. Збірник наукових праць, Львів-Київ-Нью Йорк 2000, s. 245–251
• Митрополит Андрей Шептицкий: Життя і діяльніст. Документи і матеріали 1899–1944, т. 1, Церква і церковна єдніст, Львів 1995; т. 1, Церква і суспільне питання, кн. 1-2, Львів 1998–1999
• Німецькі колонії в Галичині: Історія – Архітектура –Культура, ред. Г. Петришин, Львів 1996
• Центральний державний історичний архів України у Львові, f. 146, Namiestnictwo Galicyjskie, op. 4, sygn. 156–175, 3346–3356, 3831–3907; op. 7, sygn. 124, 314–317, 401–402, 506–508, 1503, 1754, 1760–1761, 1934, 2549, 2826, 3022, 3023, 3857