Antropometryczne nazwy miar w polszczyźnie

• Authors: Jawór Agnieszka

Title variants

EN

Anthropometric names of measures in Polish

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Podstawowym celem artykułu był opis jednostek, które są spuścizną po antropometrycznym sposobie mierzenia świata. Od zarania dziejów człowiek dokonywał pomiarów przedmiotów otaczającego świata przez porównanie ich ze swoim ciałem. Ów pierwotny system metryczny znalazł odbicie w semantyce polskich leksemów, takich jak dłoń, garść, krok, łokieć, palec, piędź, sążeń, stopa. Wskazane nazwy miar opisano głównie jako komponenty związków wyrazowych. Już bowiem w najstarszej polszczyźnie wyrazy tego typu funkcjonowały w metaforycznych sensach, na ich bazie powstawały też frazeologizmy. Większość omawianych w artykule związków frazeologicznych odeszła w przeszłość, bo zmienił się system metryczny, a charakteryzowane miary były niedokładne. Jednak ów prastary system metryczny został utrwalony we frazeologii, choć użytkownicy języka już nie uświadamiają sobie pierwotnego ich znaczenia.

EN

The basic aim of the article is a description of lexemes which testify to the anthropometric measure system. People have used their bodies to measure objects from time immemorial. This primeval system is reflected in the semantics of Polish lexemes, such as dłoń ‘hand’, garść ‘handful’, krok ‘step’, łokieć ‘elbow, ell’, palec ‘finger’, piędź ‘span’, sążeń ‘fathom’ or stopa ‘foot’. The terms are viewed here primarily as components of collocations, since already in Old Polish they functioned in metaphorical senses and gave rise to phraseological units. Most of the measure terms, being rather approximate, have disappeared and been replaced by other measurement systems. However, collocations and phraseological units have often survived although speakers are no longer aware of their origins.

Keywords

PL

nazwy miar; antropometryzm; język polski; frazeologizm

EN

measure names; anthropocentrism; Polish; phraseological unit

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2010
• Volume: 22
• Pages: 183-193

Contributors

author

Jawór Agnieszka

• Zakład Leksykologii i Semantyki Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

References

• Bednarek Adam, 1994, Leksykalne wykładniki parametryzacji świata. Studium semantyczne, Toruń.
• Bystroń Jan Stanisław, 1994, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI--XVIII, t. 2, Warszawa.
• Gloger Zygmunt, 1978, Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 3, Warszawa.
• Handke Kwiryna, 1994, Element „nieokreśloności” w określaniu miar w kolokwialnej polszczyźnie, [w:] Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku. Zbiór studiów, red. Kwiryna Handke, Hanna DalewskaGreń, Warszawa, s. 163--181.
• Jędrzejko Ewa, 2001, Człowiek miarą wszech rzeczy. Antropocentryzm i historycznokulturowe aspekty staropolskiej frazeologii somatycznej, „Prace Filologiczne”, t. XLVI, s. 233--244.
• Kula Witold, 2004, Miary i ludzie, Warszawa.
• Pajdzińska Anna, 1990, Antropocentryzm frazeologii potocznej, „Etnolingwistyka” 3, s. 59--68.
• Podracki Jerzy, 2006, Dawne (i nowsze) jednostki miar, [w:] Czynić słowami. Studia ofiarowane Krystynie DługoszKurczabowej, Warszawa, s. 259--265.
• Schabowska Maria, 1967, Rzeczowniki ilościowe w języku polskim, Wrocław--Warszawa--Kraków.
• Wojtyła-Świerzowska M., 1994, Nazwy miar czasu w polszczyźnie, [w:] Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku. Zbiór studiów, red. K. Handke, H. DalewskaGreń, Warszawa, s. 146--161.
• Zieniukowa Jadwiga, Liczby i słowa. Sposoby wyrażania ilości oraz ich odniesienia kulturowe, [w:] Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku. Zbiór studiów, red. Kwiryna Handke, Hanna DalewskaGreń, Warszawa 1994, s. 131--143.