Demografia rodziny magnackiej w Wielkim Księstwie Litewskim na tle elit zachodnioeuropejskich. Wybrane problemy

• Authors: Marzena Liedke

Title variants

EN

The Demography of the Magnate Family in the Grand Duchy of Lithuania against the Background of the West European Elites. Selected Problems

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article presents the results of the research on the age of newlyweds, the length of marriages, the number of children in the family and life expectancy for the magnate family in the Grand Duchy of Lithuania in the 16th–18th centuries, and the comparison of those numbers with the parameters established by West-European historical demographers for aristocratic elites from Britain, France, Germany and Portugal and the families that ruled in Europe. The demographic parameters for the magnate family have been obtained from the database that contains information on particular genealogical facts such as the date of birth, marriage and death, and the number of children (collected in library and archival queries for nine families) and they have been compared with the results arrived at by West-European researchers. The results for the magnate family indicate that the average age of men who contract marriage for the first time is included between over 23 to over 27 years; that is also the age range when European aristocrats contracted marriages, but the average age approached the upper limit more frequently. The age at which women from magnate families contracted marriage for the first time also correlates with the data concerning European female aristocrats, that is to say between 18 and 23–24, and approaches the upper limit of the interval. In the case of other parameters the magnate family were of lower value. The length of marriage in magnate families was shorter than in England, the number of children in a family also was smaller, and life expectancy was usually shorter both for men and women. When we compare the data concerning magnate families with the analogous parameters concerning the West-European elites we can see that the magnate families from Lithuania were generally less healthy. The increase of nearly all the demographic parameters in the 18th century in their case was after all inferior to the ones referring to similar social groups in England and France. There is a possibility that difficulties connected with obtaining complete data and – as a result – a less numerous research sample, as well as taking into consideration only the children that had grown to the adult age (in the West-European samples all the children that had been born were counted) have influenced the values of the parameters and made them less reliable. That is why it is a need to continue the research and to concentrate on other problems (which are important from the point of view of functioning of the family), such as the size of definite celibate in the group in question, the percentage of second and third marriages, the problem of illegitimate children, etc.

Keywords

EN

15th-18th centuries; age of the newly -weds; Grand Duchy of Lithuania; magnate family; marraige lenght; total fertility rate

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przeszłość Demograficzna Polski
• Year: 2015
• Volume: 37
• Issue: 1
• Pages: 37-70

Contributors

author

Marzena Liedke

• Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Historyczno-Socjologiczny

References

• Alan Macfarlane, Marriage and Love in England. Modes of Reproduction 1300 – 1840, Oxford – New York 1987.
• Albrycht Stanisław Radziwiłł, Pamiętnik o dziejach w Polsce, opr. Adam Przyboś i Roman Żelewski, t. 1 – 3, Warszawa 1980.
• Anna Lesiak, Kobiety z Rodu Radziwiłłów w świetle inwentarzy i testamentów (XVI – XVIII w.), [w:] Administracja i życie codzienne w dobrach Radziwiłłów XVI – XVIII wieku (=„Fasciculi Historici Novi”, t. IX), red. Urszula Augustyniak, Warszawa 2009, s. 113 – 194.
• Anthony Molho, Marriage Alliance in late Medieval Florence, Cambridge (Mass.) – London 1994.
• Antoinette Fauve – Chamoux, Spadek płodności a rodzina miejska w Reims w XVIII w., „Przeszłość Demograficzna Polski” 22, 2001, 33 – 53.
• Archiwum Domu Radziwiłłów („Scriptores rerum Polonicarum”, t. 8), wyd. August Sokołowski, Kraków 1885.
• Arkadiusz Czwołek, Piórem i buławą. Działalność polityczna Lwa Sapiehy kanclerza litewskiego, wojewody wileńskiego, Toruń 2012.
• Bogusław Radziwiłł, Autobiografia, opr. Tadeusz Wasilewski, Warszawa 1979.
• Bożena Płonka – Syroka, Medycyna w historii i kulturze, Warszawa – Bellerive – sur – Allier 2016.
• Bożena Popiołek, Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich, Kraków 2003.
• Bożena Popiołek, Radziwiłłówny w czasach saskich, [w:] Radziwiłłowie. Obrazy literackie, biografie, Świadectwa historyczne, red. Krzysztof Stępnik, Lublin 2003, s. 347-356.
• Cezary Kuklo, Czy społeczeństwo polskie w dobie oświecenia regulowało liczbę dzieci w rodzinach?, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 51/52, 1990/1991, s. 19 – 55.
• Dom Sapieżyński, t. 1, oprac. Eustachy Sapieha, Warszawa 1995.
• Edward A. Wrigley, Family Limitation in the Pre – industrial England, “Economy History Review” 19,1966, 1, s. 82 – 109.
• Edward A. Wrigley, R. S. Davies, Jimi E. Oeppen, Roger S. Schofield, English Population History from Family Reconstitution 1580 – 1837, Cambridge 1997.
• Edward A. Wrigley, Schofield Roger S., English Population History from Reconstitution: Summary Results 1600 – 1799, “Population Studies” 37, 1983, 1, s. 157 – 184.
• Edward A. Wrigley, Schofield Roger S., The Population History of England 1514 – 1871: A Reconstruction, London 1981.
• Edward Opaliński, Elita władzy w województwach poznańskim i kaliskim za Zygmunta III , Poznań 1981.
• Edward Rosset, Trwanie życia ludzkiego, Wrocław 1979.
• Egon Vielrose, Przyczynek do demografii szlachty polskiej, „Przegląd Statystyczny” 1, Warszawa 1938, s. 328 – 342.
• Elizabeth Badinter, Historia miłości macierzyńskiej, przeł. Krzysztof Choiński, Warszawa 1998.
• Emanuel Rostworowski, Zdrowie i niezdrowie polskich magnatów XVI – XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 76, 1969, 4, s. 865 – 886.
• Genute Kirkiene, LDK politikos slito galingieji: Chodkevičiai XV – XVI aminuje, Vilnius 2008.
• Geoffrey Parker, Global crisis. War, climate change and catastrophe in the seventeenth century, New Haven – London 2013.
• Henryk Lulewicz, Andrzej Rachuba, Jolanta Sikorska-Kulesza, Stanisław Dumin, Andrzej Haratym, Dzieje rodziny Ciechanowieckich h. Dąbrowa, Warszawa 2013.
• Henryk Lulewicz, Miszkowicze, Kalenikowicze, Tyszkowicze (Tyszkiewicze) – cztery pokolenia w dziejach rodu (XV wiek – pierwsza połowa XVI wieku), [w:] Władza i prestiż. Magnateria rzeczypospolitej w XVI – XVIII wieku, red. Jerzy Urwanowicz, współudz. Ewa Dubas – Urwanowicz, Piotr Guzowski, Białystok 2003, s. 305 – 330.
• Henryk Wisner, Janusz Radziwiłł 161 – 1655, Warszawa 2000.
• Irina Woronczuk, Nasielennija Wolini w XVI – pierszij połowini XVII st.: rodina, domogospodarstwo, demograficzni czinniki, Kiiw 2012.
• Iwona Kulesza – Woroniecka, Rozwody w rodzinach magnackich w Polsce XVI – XVIII wieku, Poznań – Wrocław 2002.
• Jan Dzięgielewski, Magnaci a senat w Rzeczypospolitej końca XVI – pierwszej połowy XVII wieku, [w:] Władza i prestiż. Magnateria rzeczypospolitej w XVI – XVIII wieku, red. J. Urwanowicz, współudział Ewa Dubas – Urwanowicz, Piotr Guzowski, Białystok 2003, s. 23 - 45.
• Janusz T. Maciuszko, Staropolska kategoria “stan” – Max Weber i słownictwo szlacheckie, “Przegląd Historyczny” 74, 1983, 3, s. 425 – 449.
• Jarosław Pietrzak, Pomiędzy idealizmem a pragmatyzmem – postać Katarzyny z Sobieskich Radziwiłłowej w kręgu rodzinnej pamięci, „Słupskie Studia Historyczne” 18, 2012, s. 85 – 100.
• Jean-Louis Flandrin, Historia rodziny, przeł. Agnieszka Kuryś, Warszawa 1998.
• Jean-Pierre Bardet, Fécondité et natalité, [w:] Histoire des populations de l”Europe, red. Jean-Pierre Bardet, Jacques Dupâquier, t. 1: Des origins aux prémices de la revolution démographique, Paris 1997, s. 317 – 343.
• Jean-Pierre Bardet, Rouen aux XVIIe et XVIIIe siècles. Les mutations d’un espace social, t. 1 – 2, Paris 1983.
• Jean-Pierre Bardet, Urodzenie w kontekście płodności naturalnej, „Przeszłość Demograficzna Polski” 23, 2002, s. 7 – 19.
• Joel F. Harrington, Reordering Marriage and Society in Reformation Germany, Cambridge 2005.
• John Hajnal, European Marriage Patterns in Perspective, [w:] Population in History, red. D. V. Glass, D. E. C. Eversley, London 1965, s. 101 – 143.
• John Jr. Witte, Robert M. Kingdon, Sex, Marriage and Family in John Calvin’s Geneva, t. 1: Courtship, Engagement and Marriage, Grand Rapids – Cambridge 2005.
• Józef Wolff, Kniaziowie litewsko – ruscy od końca XIV w., Warszawa 1895.
• Judith J. Hurwitch, Marriage strategies among the German Nobility, 1400 – 1699, „The Journal of Interdisciplinary History” 29, 1998, s. 169 – 195.
• Judith J. Hurwitch, Noble Strategies. Marriage and Sexuality in the Zimmern Chronicle, Kirksville 2006.
• Kalina Bartnicka, Dziecko w świetle pamiętników i powieści polskiego oświecenia, „Rozprawy do dziejów Oświaty 35, 1992, s. 37 – 86.
• Katarzyna Sulej, Mariaże magnackie w XVI – XVIII wieku na podstawie intercyz przedślubnych, [w:] Społeczeństwo Staropolskie. Seria nowa, red. Andrzej Karpiński, t. 3, Warszawa 2011, s. 63 – 97.
• Kazimierz Bartoszewicz, Radziwiłłowie, Warszawa – Kraków 1928.
• Konrad Bobiatyński, Michał Kazimierz Pac. Wojewoda wileński, hetman wielki litewski, Warszawa 2008.
• Kuklo Cezary, Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
• Kuklo Cezary, Rodzina staropolska na tle europejskim Podobieństwa i różnice rytmów rozwoju, „Przeszłość Demograficzna Polski” 26, 2005, s. 27 – 45.
• Kunigaikščiai Oginskiai Lietuvos Istorijoje. Kultūrinės veiklos pėdsakais, red. R. Šmigelskytė – Stukienė, Vilnius 2010.
• Lawrence Stone, Family and Fortune. Studies in Aristocratic Finance in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, Oxford 1973.
• Lawrence Stone, The Crisis of the Aristocracy, 1558 – 1641, Oxford 1965.
• Lawrence Stone, The Family, Sex and Marriage in England 1500 – 1800, London 1977.
• Leszek Podhorodecki, Dzieje rodu Chodkiewiczów, Warszawa 1997.
• Lianne Mc Tavish, Maternity, [w:] The Ashgate Research Companion to Women and Gender in Early Modern Europe, red. Allyson M. Poska, Jane Couchman, Katherine A. McIver, Farnham 2013, s. 137 – 152.
• Louis Henry, Claude Levy, Ducs et pairs sous l’ancien régime: Caractéristiques démographiques d’une caste, ,,Population” 15, 1960, s. 807 – 830.
• Marceli Antoniewicz, Protoplaści książąt Radziwiłłów. Dzieje mitu i meandry historiografii, Warszawa 2011.
• Marek Ferenc, Mikołaj Radziwiłł Rudy (ok. 1515 – 1584). Działalność polityczna i wojskowa, Kraków 2008.
• Mariola Jarczykowa, Przy pogrzebach rzeczy i rytmy. Funeralia Radziwiłłowskie z XVII wieku, Katowice 2012.
• Marzena Liedke, Demografia rodziny magnackiej w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI – XVIII w. Stan badań, [w:] Struktury demograficzne rodziny na ziemiach polskich do połowy XX wieku. Przegląd badań i problemów, red. Piotr Guzowski, Cezary Kuklo, Białystok 2014, s. 33 – 50.
• Marzena Liedke, Śmierć magnata, czyli co liczby mogą powiedzieć o konsekwencji śmierci mężczyzny w rodzinie magnackiej w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI-XVII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 60, 2012, 2, s. 271 – 282.
• Marzena Liedke, Uwagi o wieku . uprawniającym do zawarcia małżeństwa w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI – XVIII w., „Przeszłość Demograficzna Polski” 32, 2013, s. 7 - 23
• Marzena Liedke, Z badań nad prokreacją magnaterii Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XVIII wieku, „Przeszłość Demograficzna Polski” 29, 2010, s. 7 – 27.
• Max Weber, Klasy, stany, partie – podział władzy w obrębie wspólnoty, [w:] Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, wyb. Włodzimierz Derczyński, Aleksandra Jasińska-Kania, Jerzy Szacki, Warszawa 1975.
• Nelė Asadauskienė, Kiškų giminė LDK XV- XVIIa. (genealoginis tyrimas), Vilnius 2003.
• Nuño Gonçalo Monteiro, Casamento, celibato e reprodução social: a aristocracia portuguesa nos séculos XVII e XVIII, “Análise Social” 28, 1993, 4 – 5, s. 921-950.
• Pacowie : materyjały historyczno-genealogiczne, oprac. Józef Wolff, Petersburg 1885.
• Piotr Guzowski, Demografia rodziny szlacheckiej w świetle najnowszych badań genealogicznych, „Przeszłość Demograficzna Polski” 30, 2011, s. 7-23.
• Piotr Guzowski, W jakim wieku szlachcice zawierali pierwsze związki małżeńskie w późnym średniowieczu?, [w:] Ecclesia-Regnum-Fontes. Studia z dziejów średniowiecza, red. Sławomir Gawlas, Katarzyna Gołąbek et al., Warszawa 2014, s. 574-583.
• Sapiehowie epoki Kodnia i Krasiczyna, red. Krzysztof Stepnik, Lublin 2007.
• Sapiehowie. Materiały historyczno – genealogiczne i majątkowe. Wydane nakładem rodziny, t. 1 - 3, Petersburg 1890.
• Sigismund Peller, Births and deaths among Europe’s ruling families since 1500, [w:] Population in History. Essays in Historical Demography, red. D.V. Glass, D.E.C. Eversley, London 1965, s. 87-101.
• Sigismund Peller, Mortality, Past and Future, „Population Studies” 1, 1948, 4, 405 – 456.
• Sigismund Peller, Studies on mortality since the Renaissance, “Bulletin of the History of Medicine” part 1: 13, 1943, s. 422-461, part 2. 16, 1944, s. 362-281.
• Stéphane Minvielle, La familie en France à l’époque modern (XVIe – XVIIIe siècle), Paris 2010.
• Tadeusz Furtak, Kilka zagadnień z demografii historycznej szlachty polskiej, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 4, 1937, s. 31 – 58.
• Tadeusz Nowakowski, Die Radziwillis. Die Geschichte einer grossenn europaischen Familie, München 1975.
• Tadeusz Żychliński, Złota księga szlachty polskiej, t. 5, Poznań 1883.
• Tastamienty szliachty i miaszczan Biełarusi drugoj pałowy XVI st. (z aktawych knig Nacyjanalnaga gistarycznaga archiwa Bełarusi), oprac. A. F. Aleksandrawa, W. U. Babkowa, I. M. Bobier, Minsk 2012.
• Thomas Henry Hollingsworth, A Demographic Study of the British Ducal Families, “Population Studies” 2, 1957, 1, s. 4 – 26.
• Thomas Henry Hollingsworth, Population in History: Essays in Historical Demography, London 1965, s. 354 – 378.
• Thomas Henry Hollingsworth, The Demography of the British Peerage, „Population Studies” 18, 1964, nr 2. (Supplement).
• Tomasz Kempa, Kariery przedstawicieli prawosławnych rodów Ogińskich i Stetkiewiczów w XVII wieku – podobieństwa i różnice awansu społecznego, ekonomicznego i politycznego, [w: ]Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI – XVIII wieku, red. Jerzy Urwanowicz, współudz. Ewa Dubas – Urwanowicz, Piotr Guzowski, Białystok 2003, s. 345 - 368
• Tomasz Kempa, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549 – 1616), wojewoda wileński, Warszawa 2000.
• Ulf Büntgen, Lena Hellmann, The Little Ice Age in scientific perspective: Cold spells and caveats, „Journal of Interdisciplinary History” 44, 2014, 2, s. 353 – 368.
• Urszula Augustyniak, Testamenty ewangelików reformowanych w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI – XVIII wieku, Warszawa 2014.
• Wiesław Nowosad, Rajmund Przybylak, Kazimierz Marciniak, Krzysztof Syta, Diariusz Jana Antoniego Chrapowickiego jako źródło do badań klimatu Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII wieku, „Klio” 9, 2007, s. 21 – 60.
• Włodzimierz Dworzaczek, Genealogia, t. 2, Warszawa 1959.
• Włodzimierz Dworzaczek, Uwagi o genezie magnaterii [w:] Magnateria polska jako warstwa społeczna, red. Władysław Czapliński, Adam Kersten, Toruń 1974, s. 3-8.
• Wolfgnang Reinhard, Życie po europejsku. Od czasów najdawniejszych do współczesności, tł. Jacek Antkowiak, Warszawa 2009.
• Zbigniew Kuchowicz, Jeszcze o zdrowiu i niezdrowiu magnatów XVII –XVIII w., „Kwartalnik Historyczny” 77, 1970, 2, s. 394 – 403.
• Zbigniew Kuchowicz, Wizerunki niepospolitych niewiast staropolskich XVI - XVIII w., Łódź 1974.
• Zbigniew Kuchowicz, Z badań nad stanem biologicznym społeczeństwa polskiego od schyłku XVI do końca XVIII wieku, Łódź 1972
• Zubert Bronisław Wenanty, Problem „scientiae debitae“ a przeszkoda wieku w kanonistyce XVI-XVIII wieku, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 13, 1980.

Identifiers

DOI

10.18276/pdp.2015.1.37-02