Wpływ wielkiego kryzysu gospodarczego lat trzydziestych XX wieku na dochody z pracy w rolnictwie i przemyśle (na przykładzie województwa kieleckiego)

• Authors: Słabińska Elżbieta

Title variants

EN

The impact of the Great Economic Crisis of the 1930s on agricultural and industrial incomes (on the example of the Kielce Voivodeship)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Objawem wielkiego kryzysu był spadek płac nominalnych i realnych pracowników najemnych w niemal wszystkich sektorach gospodarki. W przypadku robotników rolnych nastąpił on od 1928/1929 r., a pracowników umysłowych od 1931 r. W przemyśle redukcje płac robotników rozpoczęto w 1929 r., a pracowników umysłowych w 1931 r. Spadek wynagrodzeń w rolnictwie i przemyśle był stopniowy i w niejednakowym stopniu dotknął różne kategorie pracowników. Obniżki dotyczyły głównie pieniężnej części zarobków. W wyniku zmniejszenia płac nominalnych nastąpiło „spłaszczenie wynagrodzeń”. W rolnictwie przybrało znaczne rozmiary. Częstym zjawiskiem podczas wielkiego kryzysu było niewypłacanie pracownikom wynagrodzeń, wbrew warunkom układów zbiorowych, oraz nieregularne płace. „Kosztownych” robotników zastąpiono „tanimi”. Pracodawcy przeprowadzali zwolnienia grupowe i indywidualne. W konsekwencji utraty zatrudnienia pracownicy tracili nie tylko pieniężną część zarobków, ale też niepieniężną, z której najdotkliwszą stratą było mieszkanie służbowe.

EN

A symptom of the Great Depression was the change in nominal and real wages. In agriculture, a decline in the nominal wages of workers was recorded from 1928/1929, and of white-collar workers from 1931. In industry the wages of labourers started to decline from 1929 and managerial and professional positions from 1931. The decline in nominal incomes in agriculture and industry was gradual and affected different categories of workers unequally. The reductions were mainly related to the monetary part of earnings. As a result of the decline in nominal wages, there was a "flattening of wages". In agriculture, it took on considerable proportions. The individual real wages of workers increased, but the wages of individual occupational categories fell. A high percentage of workers and lower functionaries received starvation wages. A common occurrence during the Great Depression was the non-payment and irregular payment of wages to employees, contrary to the terms of collective bargaining agreements. The "expensive" workers were replaced by "cheap" labourers. Employers carried out both mass redundancies and individual firings. As a consequence of the loss of employment, employees lost not only the monetary part of their earnings, but also the non-monetary part, of which the most severe loss was the company apartment.

Keywords

PL

kryzys ekonomiczny; robotnicy w Drugiej Rzeczypospolitej; płace realne; płace nominalne

EN

economic crisis; workers in the Second Polish Republic; real wages; nominal wages

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2024
• Volume: 31
• Issue: 2
• Pages: 28-53

Contributors

author

Słabińska Elżbieta

• Instytut Historii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

References

• Archiwum Państwowe w Kielcach (APK): Archiwum Platerów z Białaczowa 1889‒1939 (A. Platerów), sygn. 98.
• Archiwum Państwowe w Kielcach (APK): Archiwum Radziwiłłów z Nagłowic 1806‒1941 (A. Radziwiłłów), sygn. 94.
• Archiwum Państwowe w Kielcach (APK): Elektrownia w Kielcach 1925‒1957 (Elektrownia w Kielcach), sygn. 3.
• Archiwum Państwowe w Kielcach (APK): Fabryka Odlewów Żeliwnych „Kronenblum” w Końskich 1935‒1943 (Kronenblum), sygn. 5.
• Archiwum Państwowe w Kielcach (APK): Urząd Wojewódzki Kielecki 1919‒1939 (UWK I), sygn. 466, 2744, 2745, 2822, 2887.
• Archiwum Państwowe w Kielcach (APK): Wojewódzkie Biuro Finansów Rolnych w Kielcach 1927‒1939 (WBFR), sygn. 23.
• Archiwum Państwowe w Kielcach (APK): Wojewódzka Reprezentacja Związku Ziemian 1917‒1934 (WRZZ), sygn. 8, 23.
• Archiwum Państwowe w Radomiu (APR): Akta miasta Radomia (A. m. Radomia) 1796‒1950, sygn. 8158.
• Bartnicki T., Czajkowski T., 1936, Struktura zatrudnienia i zarobki pracowników umysłowych, Warszawa.
• Inspekcja Pracy w 1928 r. z uwzględnieniem okresu 1918‒1928, 1930, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, Warszawa.
• Inspekcja Pracy w 1929 r., 1930, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, Warszawa.
• Inspekcja Pracy w 1930 r., 1931, Ministerstwo Opieki Społecznej, Warszawa.
• Inspekcja Pracy w 1931 r., 1932, Ministerstwo Opieki Społecznej, Warszawa.
• Inspekcja Pracy w 1932 r., 1933, Ministerstwo Opieki Społecznej, Warszawa.
• Inspekcja Pracy w 1933 r., 1934, Ministerstwo Opieki Społecznej, Warszawa.
• Inspekcja Pracy w 1934 r., 1935, Ministerstwo Opieki Społecznej, Warszawa.
• Inspekcja Pracy w 1935 r. Sprawozdanie głównego inspektora pracy, 1936, Ministerstwo Opieki Społecznej, Warszawa.
• Mały Rocznik Statystyczny 1930, GUS, Warszawa 1930.
• Mały Rocznik Statystyczny 1931, GUS, Warszawa 1931.
• Mały Rocznik Statystyczny 1932, GUS, Warszawa 1932.
• Mały Rocznik Statystyczny 1933, GUS, Warszawa 1933.
• Mały Rocznik Statystyczny 1934, GUS, Warszawa 1934.
• Mały Rocznik Statystyczny 1935, GUS, Warszawa 1935.
• Mały Rocznik Statystyczny 1936, GUS, Warszawa 1936.
• Mały Rocznik Statystyczny 1939, GUS, Warszawa 1939.
• Mały Rocznik Statystyczny wrzesień 1939 – czerwiec 1941, 1941, GUS, Londyn.
• Rocznik Ministerstwa Skarbu za 1924 r., 1925, GUS, Warszawa.
• Statystyka Polski, t. 5: Wielka własność rolna, 1925, GUS, Warszawa.
• Dziennik Ustaw RP 1932, nr 52.
• Ajnenkiel A., 1962, Położenie prawne robotników rolnych w Polsce (1918‒1939), Warszawa.
• Ajnenkiel A., 1970, Uwagi w sprawie struktury robotników rolnych w okresie międzywojennym [w:] Polska klasa robotnicza. Studia historyczne, t. 1, red. S. Kalabiński, Warszawa.
• Bardach J.,. Leśnodorski B., Pietrzak M., 1987, Historia państwa i prawa polskiego, Warszawa.
• Ciepielewski J., 1968, Polityka agrarna rządu polskiego w latach 1929‒1935, Warszawa.
• Epsztein T., 2008, Pracownicy w dobrach ziemskich w Polsce w XIX i XX wieku [w:] Dwór a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. W. Caban, M.B. Markowski, M. Przeniosło, Kielce.
• Gnoiński J., 1925/1926, Zatrudnienie i koszty robocizny w rolnictwie, „Praca i Opieka Społeczna”, R. 6, nr 1‒2.
• Gnoiński J., 1931, Wynagrodzenie robotników rolnych na rok służbowy 1931/32, „Praca i Opieka Społeczna”, R. XI, nr 2.
• Gospodarstwa włościańskie i folwarczne na tle materiałów rachunkowych z 3 województw centralnych w 1928/29, 1935, oprac. W. Ponikowski, Warszawa.
• Kozaczka M., 1996, Gospodarka ordynacji rodowych w Polsce 1918‒1939, Rzeszów.
• Kuszyk W., 1968, Walki klasowe na wsi polskiej 1918‒1919. Materiały źródłowe, Warszawa.
• Landau L., Pański J., Strzelecki E., 1939, Bezrobocie wśród chłopów, Warszawa.
• Landau Z., Tomaszewski J., 1971, Robotnicy przemysłowi w Polsce 1918‒1939. Materialne warunki bytu, Warszawa.
• Landau Z., Tomaszewski J., 1982, Gospodarka Polski międzywojennej 1918‒1939, t. III: Wielki kryzys (1930‒1935), Warszawa.
• Landhaus A., 1933, Zaległości w wypłatach zarobków robotniczych w przemyśle przetwórczym według sprawozdań z miesiąca maja 1932 r., „Statystyka Pracy”, R. 12, z. 1.
• Łoś S.P., 2005, Szkice do portretu ziemian polskich w XX wieku, Warszawa.
• Majcher-Ociesa E., 2016, Realizacja rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 21 czerwca 1932 roku o ograniczeniu nadmiernych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach na przykładzie województwa kieleckiego [w:] Historia magistra vitae est... Studia z dziejów społeczno-politycznych, gospodarczych i kulturalnych, red. L. Michalska-Bracha, M. Przeniosło, B. Wojciechowska, Kielce.
• Majcher-Ociesa E., 2018, Wynagrodzenie personelu zarządzającego przedsiębiorstw w województwie lwowskim w latach 30. XX wieku w świetle źródeł Ministerstwa Skarbu, „UR Journal of Humanities and Social Sciences”, nr 2(7).
• Markowski M.B., 1990, Sfery przemysłowe i ziemiaństwo w województwie kieleckim 1918‒1939, Kielce.
• Markowski M.B., 1993a, Obywatele ziemscy w województwie kieleckim 1918‒1939, Kielce.
• Markowski M.B., 1993b, Ziemiaństwo w województwie kieleckim w dobie kryzysu gospodarczego (1929‒1935) [w:] Aktywność gospodarcza ziemiaństwa w XVIII‒XX wieku, red. W. Caban, M.B. Markowski, Kielce.
• Nowicki M., 1935, Gwałtowne zmniejszanie się liczby robotników rolnych zatrudnionych w majątkach, „Życie Robotnika Rolnego”, R. II, nr 2.
• Nurkowski K., 2000, Był dwór… Obraz wsi i dworu w świetle pamiętników rodziny Bukowskich z lat 1843‒1939, Kielce.
• Przeniosło M., 2008, Wielopolscy z Chrobrza a społeczności lokalne (w świetle korespondencji rodzinnej z lat 1918‒1939) [w:] Dwór a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. W. Caban, M.B. Markowski, M. Przeniosło, Kielce.
• „Robotnik Rolny”, R. II, 1920, nr 10.
• „Robotnik Rolny”, R. II, 1920, nr 23.
• „Robotnik Rolny”, R. III, 1921, nr 13.
• Słabińska E., 2012, Ubóstwo robotników folwarcznych w województwie kieleckim w latach 1918‒1939 [w:] Bieda w Polsce, red. G. Miernik, Kielce.
• Słabińska E., 2015, Rynek pracy w latach 1918‒1939 na przykładzie województwa kieleckiego, Kielce.
• Świątkowski H., Gadomski A., 1937, Ochrona pracy robotników rolnych, Warszawa.
• Warkoczewski S., 1965, Położenie robotników rolnych w Wielkopolsce w latach 1929‒1939, Warszawa.
• Weinzieher S., 1933, Płace stałych robotników rolnych w roku 1932/33, „Statystyka Pracy”, nr 2.
• „Wiadomości Statystyczne” 1937.
• „Wiadomości Statystyczne” 1938.
• Wynagrodzenie stałych robotników dniówkowych w rolnictwie w 5 województwach centralnych w latach 1924/25 i 1925/26, 1924/1925, „Praca i Opieka Społeczna”, R. V, z. 1–2.
• Żarnowski J., 1973, Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej 1918‒1939, Warszawa.