Klasztor cystersów w Kołbaczu. Badania archeologiczne w latach 1960-1964 i 1978-1982

• Authors: Cnotliwy Eugeniusz

Title variants

EN

The Cistercian monastery in Kołbacz. Archaeological excavations in 1960-1964 and 1978-1982

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The oldest illustration that presents a plan of the monastery and adjoining buildings is a vignette on the Lubinus’s map from 1618, made 83 years after a revocation of the monastery in 1535. At that time many buildings had been already demolished. Further devastation of the monastery, affecting in particular the side aisles of the church and a considerable part of the claustrum, took place in 1720. Later, houses and outbuildings were built in place of the monastery, structures which were still used after 1945. In 1960 a suggestion was made to clear and protect the abbey against further devastation.Owing to the necessity of establishing the extent of the monastery and ensuring that the church was an area of special conservation care, it was necessary to carry out architectural and archaeological research. More detailed study of the revealed remains was made after the end of the research in 1964. The measurements of the church and all monastic wings were established as well as stages of their completion. In the first stage, from c.1210 to about the half of the 13th century (most likely to 1247), on the initiative of the abbot Rudolf, a chancel, a transept and two bays of the church central nave were built as well as northern parts of the wings: to the west was the house of the conversi. In the second stage, between 1250 and 1300, the next 6 bays of the church central nave were built; the west and east wings were completed reaching their full size which is preserved to the present day; in addition a south wing with a separate refectory was built from a scratch. At the same time cloisters and two wells were also constructed: one by the house of the conversi and the other, across from the refectory. In the third stage, in 1347, the church presbytery was converted providing it with a many-sided termination. Further excavations were carried out in 1978-1983 aiming to reveal the scope of the abbot’s house and find the relicts of the cloister garth. As the result of the archaeological excavations, it was established that the abbot’s house with precincts was located between two canals that supplied the monastery with water from the Płonia river and channelled its sewage. It was also confirmed that it was built in two stages. In the first stage, dated by historians to years after 1300 – most likely c.1330, while the earliest possible date based on the archaeological materials is the second half of the 14th century, the northern part of the precinct was built together with the cloister and outbuildings. In the second stage dated by historians initially to the 15th century, the abbot’s house was extended to the south as far as the channel, and it was provided with a monumental, richly moulded portal from the side of the cloister garth that stressed the functional importance of the building.

Keywords

PL

cystersi; klasztor; Kołbacz; Pomorze Zachodnie

EN

Cistercians; monastery; Kołbacz; West Pomerania

• Publisher: Muzeum Narodowe w Szczecinie
• Journal: Materiały Zachodniopomorskie
• Year: 2011
• Volume: 8
• Pages: 221-239

Dates

published

2012

Contributors

author

Cnotliwy Eugeniusz

References

• Architektura gotycka. .1995 Architektura gotycka w Polsce, t. I-II, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa.
• Berghaus H. 1868. Landbuch des Herzogthums Pommern und des Fürstentums Rügen, t. III, Anklam.
• Białecki T. 1979. Kołbacz w latach 1945-1967, (w:) Kołbacz. Przeszłość i teraźniejszość, red. L. Turek-Kwiatkowska, Szczecin, 85-98.
• Borkowska U. 1995. Dom Konwersów w Kołbaczu, (w:) Dziedzictwo kulturowe cystersów na Pomorzu, red. K. Kalita-Skwirzyńska,M. Lewandowska, Szczecin, 131-138.
• Chłopocka H. 1953. Powstanie i rozwoj wielkiej własności ziemskiej opactwa cystersów w Kołbaczu w XII-XIV wieku, Poznań.
• Chmielewski W. 1957. Kapitele z Kołbacza, Szadzka i Nowogardu, „Materiały Zachodniopomorskie” 3, 199-233.
• Cnotliwy E. 1978. Kołbacz, gmina Stare Czarnowo, województwo Szczecin, Nadzór archeologiczny wykopów kanalizacyjnych wykonywanych w 1977 r. w rejonie klasztoru. Praca nie publikowana, 38 stron maszynopisu i 7 rycin.
• Cnotliwy E. 1978. Kołbacz, gmina Stare Czarnowo, województwo Szczecin. Wyniki badań wiertniczych w rejonie Domu Opata. Dokumentacja. Praca nie publikowana.
• Cnotliwy E. 1987. Stan dotychczasowych badań archeologicznych w obrębie klasztoru cysterskiego w Kołbaczu, (w:) Historia i kultura cystersów w Dawnej Polsce i ich europejskie związki, red. J. Strzelczyk, Poznań, 291-303.
• Cnotliwy E. 1995. Aktualny stan i wstępne wyniki badań archeologicznych opactwa kołbackiego, (w:) Dziedzictwo kulturowe cystersów na Pomorzu, red. K. Kalita-Skwirzyńska, M. Lewandowska, Szczecin, 113-118.
• Cnotliwy E. 2000. Osadnictwo w północnej części Ziemi Pyrzyckiej przed i na początku działalności cystersów kołbackich w świetle najnowszych badań archeologicznych, (w:) Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej, red. A.M. Wyrwa, J. Dobosz, Poznań, 419-435.
• Gajewska M., Kruppé J. 1979. Badania archeologiczne w Kołbaczu, (w:) Kołbacz. Przeszłość i teraźniejszość, red. L. Turek-Kwiatkowska, Szczecin, 63-71.
• Hoogeweg H. 1924. Die Stifter und Kloster der Provinz Pommern, Stettin.
• Jarzewicz J. , Rymar E. 1999. Kołbacz, (w:) Monasticon Cisterciense Poloniae, t. 2, red. A.M. Wyrwa, J. Strzelczyk, K. Kaczmarek, Poznań, 135-148.
• Kamiński R. 1979. Kołbacz, gm. Stare Czarnowo, woj. szczecińskie, „Informator Archeologiczny. Badania 1978”, 236-237.
• Kamiński R. 1980. Kołbacz, woj. Szczecin, „Informator Archeologiczny. Badania 1980”, 199-200.
• Kamiński R. 1981. Kołbacz, woj. Szczecin, „Informator Archeologiczny. Badania 1981”, 231.
• Kamiński R. 1983. Kołbacz, woj. Szczecin, „Informator Archeologiczny. Badania 1983”, 198.
• Kalita-Skwirzyńska K., Włodarek A. 1995 Kołbacz, (w:) Architektura gotycka w Polsce, t. I-II, red.T. Mroczko,M. Arszyński, Warszawa, 109-110.
• Kąsinowski A. 1960. Badania architektoniczne klasztoru pocysterskiego w Kołbaczu, maszynopis w archiwum Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie.
• Kołbacz. 1979. Przeszłość i teraźniejszość, red. L. Turek-Kwiatkowska, Szczecin.
• Kuczyński S.K. 1990. Kołbacz, gm. Stare Czarnowo, woj. Szczecin. Znalezisko bulli soborowej, „Wiadomości Numizmatyczne” 34/1-2 (131-132), 65.
• Lemcke H. 1902. Die Bau- und Kunstdenkmaler des Regierungsbezirks Stettin, Stettin, 220-257.
• Lutsch H. 1890. Mittelalterliche Backsteinbauten Mittelpommerns von der Peene bis zur Rega, Berlin.
• Mikołajczyk J. 1979. Środowiska geograficzne rejonu Kołbacza, (w:) Kołbacz. Przeszłość i teraźniejszość, red. L. Turek-Kwiatkowska, Szczecin, 9-24.
• Piskorski J.M. 1987. Inwentarz posiadłości klasztoru kołbackiego z 1348 r. „Roczniki Historyczne” 53, 141-166.
• Piskorski J.M. 1990. Kolonizacja wiejska Pomorza Zachodniego w XIII i w początku XIV wieku na tle procesów osadniczych w Europie, Poznań.
• Radacki Z. 1960. Pocysterski klasztor w Kołbaczu, maszynopis w archiwum Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie.
• Radacki Z. 1979. Dzieje architektury w Kołbaczu, (w:) Kołbacz. Przeszłość i teraźniejszość, red. L. Turek-Kwiatkowska, Szczecin, 71-84.
• Radacki Z., Kruppé J., Kąsinowski A. 1961. Sprawozdanie z badań architektoniczno-archeologicznych w Kołbaczu w latach 1960-1961, „Materiały Zachodniopomorskie” 6, 565-575.
• Radacki Z., Kruppé J., Kąsinowski A. 1965. Sprawozdanie z badań architektoniczno-archeologicznych w Kołbaczu w 1964 r., „Materiały Zachodniopomorskie” 11, 503-514.
• Rymar E. 1974. Osadnictwo wiejskie i własność ziemska na obszarze ziemi pyrzyckiej w XII-XV w., „Zeszyty Pyrzyckie” 5 (1972-1973), 185-257.
• Rymar E. 1995. Lokalizacja pomorskiego grodu Carbe w świetle granic cysterskiego Przylepu w XIIXIV wieku, „Przegląd Zachodniopomorski” 10/2, 249-256.
• Świechowski Z. 1973. Kościół cysterski w Kołbaczu, (w:) Sztuka Pomorza Zachodniego, red. Z. Świechowski, Warszawa, 21-44.
• Turek-Kwiatkowska L. 1979. Przeszłość Kołbacza, (w:) Kołbacz. Przeszłość i teraźniejszość, red. L. Turek-Kwiatkowska, Szczecin, 25-61.
• Turek-Kwiatkowska L. 1979. Zootechniczny Zakład Doświadczalny (1967-1977), (w:) Kołbacz. Przeszłość i Teraźniejszość, red. L. Turek-Kwiatkowska, Szczecin, 117-159.
• Wyrwa A. 1999. Opactwa cysterskie na Pomorzu. Zarys dziejów i kultury, Poznań.
• Zajdel L. 1958. Kołbacz na tle osadnictwa w okolicy w okresie wczesnośredniowiecznym, „Materiały Zachodniopomorskie” 4, 285-302.

Notes

PL

Studia i Materiały

Identifiers

ISSN

0076-5236