Die Anzeichen einer überregionalen Kultur in den wikingerzeitlichen Gräbern von Marvele

• Authors: Bertašius Mindaugas

Title variants

PL

Elementy interregionalnej kultury wikińskiej na cmentarzysku W Marvelé na terenie Kowna

• Languages of publication: DE PL

Abstracts

PL

Morze Bałtyckie zawsze łączyło narody zamieszkujące nad jego brzegami. W okresie wikińskim podobne elementy rozwoju struktur terytorialnych i instytucji społecznych zaobserwowano wśród Bałtów, Skandynawów i Słowian. Ważnym elementem łączącym były relacje ekonomiczne, regulowane przez obrót srebrem, możliwy dzięki identycznie zorganizowanemu systemowi handlowemu. Pojawienie się pierwszych Skandynawów na południowym i wschodnim wybrzeżu Morza Bałtyckiego datowane jest na VIII w. Ośrodki w okolicach Elbląga i w Grobinie, a później także w Truso i w Kaup-Wiskiauten, wyznaczają początek wschodniego szlaku wikińskiej ekspansji. Dobrze też poświadczone są ślady działalności Wikingów w dorzeczu Dźwiny, niewiadomą natomiast w ich dążeniach pozostaje rola Niemna (Nemunas). Niemniej jednak, dostrzeżono koncentrację zabytków skandynawskich w okolicach Kowna, a w dolnym biegu Niemna wyróżnia się pod tym względem cmentarzysko w d. Linkuhnen. W kontekście tych rozważań, licznych materiałów dostarcza cmentarzysko w Marvele w Kownie, badane w latach 1991-2000. Na środkowolitewskich cmentarzyskach w okolicach Kowna pochówki końskie spotykane są dość często. Wyróżnionych zostało kilka ich typów, a niektóre z zaobserwowanych cech mają analogie w świecie wikińskim. Jakkolwiek można znaleźć różne zachodnio- i środkowoeuropejskie analogie do grzebania koni w grobach, to na opisywanym terenie wyróżnia się typ pochówku, w którym na niewielkim obszarze występują znacznie rozproszone (w kilku warstwach grobu), połamane kości konia. Zwykle w grobie znajdowane są - mające czasem ślady rąbania - kości czaszki, kręgosłupa i nóg. Groby tego typu zajmują oddzielną część cmentarzyska. Zadziwiające podobieństwo do tego typu grobów dostrzec można w relacji Ahmeda Ibn-Fadlana, który będąc posłem kalifa w 921-922 r. podróżował wzdłuż Wołgi i opisał zaobserwowane tam obrzędy pogrzebowe wikińskiego władcy. Zwyczaj ofiarowania zwierząt potwierdzony został zresztą nie tylko w materiałach z nadwołżańskich cmentarzysk (szczególnie w okolicach Jarosławia), lecz także znany jest z nekropoli w Sargenai (Kowno, terytorium miasta). Ciałopalne groby ludzkie w znacznej części przypadków należą do grupy pochówków warstwowych, zawierających rozsypane kości i mających liczne analogie na ziemiach pruskich i zachodniosłowiańskich. W trakcie prac wykopaliskowych odkryto niektóre grupy wyposażenia grobowego, świadczące o kulturowych i handlowych związkach międzyplemiennych. Są to importowane militaria (miecze, groty włóczni), ale także elementy wyposażenia łodzi (nity i klamry łączące elementy poszycia). Ważną grupę stanowią przedmioty związane z handlem (wagi, odważniki, srebro siekane, importowane surowce) - niektóre z nich świadczą o powiązaniach dalekosiężnych. Należy podkreślić także bogate elementy wyposażenia końskiego i jeździeckiego, wśród których dostrzec można także przedmioty nietypowe dla Bałtów (części żelaznych elementów ogłowia, niektóre typy strzemion, niektóre sprzączki), świadczące o rozległych kontaktach. Natomiast przykład ogłowia końskiego z Birki, potwierdzający importowanie przez Skandynawów wyrobów bałtyjskich, wskazuje, że być może w podobny sposób - za pośrednictwem Bałtów - do Skandynawii dotarły awarskie typy strzemion. Często spotykane na cmentarzysku w Marvele zapinki podkowiaste różnych typów świadczą o wspólnych kulturowych tradycjach, widocznych na północnych i wschodnich wybrzeżach Bałtyku, a liczne i różnorodne elementy wyposażenia (okucia i nity do pudeł albo skrzyń, klucze żelazne, metalowe uchwyty wiader) nawiązują do wzorów interregionalnej kultury materialnej.

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2012
• Volume: Tom VII (XLVIII), fasc. B
• Pages: 15-24

Contributors

author

Bertašius Mindaugas

References

• ANTANAVIČIUS J., 1976 BalnokilposLietuvojeX-XIVa. [Lietuvos TSRMoksląakademijosdarbai, Aserija, Nr. 1 (54)], Vilnius,p. 69-81.
• ARWIDSON G., 1986 DieKopfgestelle aus den Grabem Bj 832 und 842 [in:] Birka II:2. Untersuchungen und Studien. Systematische Analysen der Gruberfunde, G. Arwidson ed., Stockholm, p. 137-140.
• AROSLA VSKOE..., 1963 Aroslavskoe Povolz’e X-XI vv., A.P. Smirnov ed., Moskva.
• BERGA T., 1988 Monety v arheologiceskihpamatnikah Latvii IX-XII vv., Riga.
• BERTAŠIUS M., 2000a Zentrum und Peripherie bei den Westbalten. Zu den Beziehungen zwischen dem Samland und der Region um Kaunas vom 5. Bis 8.Jh. n. Chr. [Archaeologia Baltica, vol. 4], Yilnius, p. 135-148.
• BERTAŠIUS M., 2000b Kauno apylinkią teritorinią strukturąformavimosi ypatybes [in:] Kauno istorijos metrastis, vol. 2, E. Aleksan- dravicius et al. eds, Kaunas, p. 5-29.
• BERTAŠIUS M., 2000c Marveles kapinyno tyrinejimai, Archeologiniai tyrinejimai Lietuvoje 1998 ir 1999 metais, p. 248-251.
• BERTAŠIUS M., 2002. Vidurio Lietuva VIII-XII amziais, Kaunas.
• BERTAŠIUS M., 2005. Marvele. Ein Graberfeld Mittellitauens, Kaunas.
• BERTAŠIUS M., 2009, Marvele. Ein Bestattungsplatz mit mittellitauischer Pferdegrabern, Kaunas.
• CALLMER J., 1988, Three Fundamental Perspectives for the Study of Trade and Exchange in Northern Europe in the Second Half of the First Millenium A.D. [in:] Trade and Exchange in Prehistory. Studies in honour of Berta Stjernquist, B. Hardth et al. eds, [Acta Archaeologica Lundensia Series Nr. 8, vol. 16], Lund, p. 261-270.
• CALLMER J., 1989, Gegossene Schmuckanhanger mit nordischer Ornamentik [in:] Birka II:3. Untersuchungen und Studien. Systematische Analysen der Graberfunde, G. Arwidson ed., Stockholm, p. 19-42.
• DORR D., 1898 Silberberge beiLenzen und bei Serpin, KreisElbing Festschrift der Elbinger Altertumsgesellschaft zur Feier Ihres Funfundzwanzigjahrigen Bestehens, Elbing.
• DUBOV I., 1989. Velikij Yolzskijput’, Leningrad.
• ENGEL C., 1932, Das vierstockige Graberfeld von Linkuhnen, Fornvannen 27, p. 168-177.
• FORSAKER A. 1986 Zaumzeug, Reiterausrustung undBeschirrung [in:] Birka II:2. Untersuchungen und Studien. Systematische Analysen der Graberfunde, G. Arwidson ed., Stockholm, p. 113-136.
• GOLAN, A., 1993, Mif i simvol, Moskva.
• GOLUBEV A. A., 1981 Konskie pogrebenia v kurganah severo-vostocnoj Rusy VIII-XI vv., SovA 4, p. 90-96.
• GRASLUND A.S., 1989 Resultate der Birka - Forschung [in:] Birka II:3. Untersuchungen und Studien. Systematische Analysen der Graberfunde, G. Arwidson ed., Stockholm, p. 151-163.
• HERRMANN J., 1984. Slavanie i skandinavy, Moskva.
• HERRMANN J., 1995, Fruhe Seehandelsplatze am auftersten Ende des westlichen Ozeans. Geschichtliche Grundlagen, siedlungstopo- graphische Strukturen and ethnische Herkunft ihrer Bewohner, Acta Praehistorica et Archaeologica 26/27, 1994/95, p. 57-72.
• HOLLACK E., 1908a Erlauterungen zur vorgeschichtlichen Ubersichtskarte von OstpreuJUen, Berlin-Glogau.
• HOLLACK E., 1908b Die Grabformen ostpreussischer Graberfelder, Zeitschr.f.Ethn. 40, fasc. 2, p. 145-193.
• JAKOBSSON M., 1992 Krigarideologi och vikinatida svardstypologi, Stockholm Studies in Archaeology 11, Stockholm.
• JANSSON I., 1988, Wikingerzeitlicher orientalischer Import in Skandinavien, BerRGK 69, p. 562-647.
• KAZAKEVIČIUS V., 1995, IX-XIII a. baltą kalavijai, Yilnius.
• KAZAKEVIČIUS V., 1999, Del E tipo ietigalią ornamentuotomis pmovomis chronologijos ir kilmes, Archaeologia Lituana 1, p. 179-194.
• KIRPIČNIKOV A., 1973, Snarazenie vsadnika i verhovogo kona na Rusi IX-XIII vv. [Archeologia SSSR, vol. E1-36], Leningrad.
• KISS A., 1996 Das awarenzeitlich-gepidische Graberfeld von Kolked-Feketekapu A \Monographien zur Fruhgeschichte und Mittelahemrchdologie, vol. 2], Innsbruck.
• KLEEMANN O., 1956 Samlandische Funde unddieFrage deraltesten Steigbugelin Europa \in:] Documenta Archaeologica Wolfgang La Baume dedicata, O. Kleemann ed. \Rheinische Forschungen zur Yorgeschichte, vol. 5], Bonn, p. 109-122.
• KOVALEVSKIJ A., 1956 Kniga Ahmeda Ibn-Fadlana o ego putesestvii na Wolgu v 921-922gg. Charkov.
• KULAKOV V. 1988, Drevnosti Prussov VI-XIIIvv. \Archeologia SSSR, vol. G.1], Moskva.
• KUNCIENE O., 1972 Prekybiniai rysiai IX-XIIIamziais \in:] Lietuvos gyventojq prekybiniai rysiai I-XIII a., M. Michelbertas ed., Vilnius, p. 149-254.
• LORINCZY G., 1992, Yorlaufiger Bericht uber die Freilegung des Graberfeldes aus dem 6.-7. Jahrhundert in Szegvdr-Oromdulo, Communicationes Archaeologicae Hungariae 1992, p. 81-123.
• MEDIEVAL SCANDINAYIA..., 1993 Medieval Scandinavia: an encyclopedia, P. Pulsiano ed., New York-London.
• VON ZUR MUHLEN B., 1975 Die Kultur der Wikinger in Ostpreussen, Bonner Hefte zur Vorgeschichte 9, p. 2-274.
• MULLER-BOYSEN C., 1987 Die Rolle der Wikinger im Wirtschaftsleben des mittelalterlichen Europa, Offa 44, p. 249-260.
• MULLER-WILLE M., 1972 Pferdegrab und Pferdeopfer im fruhen Mittelalter, Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 20-21, p. 119-248.
• MULLER-WILLE M., 1976 Das Bootkammergrab von Haithabu \Berichte uber die Ausgrabungen in Haithabu, vol. 8], Neumunster, p. 125-135.
• OEXLE J., 1984, Merowingerzeitliche Pferdebestattungen - Opfer oder Beigaben, Fruhmittelalterliche Studien 18, p. 122-172. PUZINAS J., 1940 Sargeną kapinyno tyrimą ataskaita, 1939-1940 (Typoskript in Vytautas-Magnus-Militarmuseum in Kaunas).
• RADINS A., 2001, Daugmale, Jersika, Riga. the development of Economic and Political Centres along the Lower Reaches of the Daugava \in:] Lubeck Style? Novgorod Style? Baltic Rim Central Places as Arenas for Cultural Encounters and Urbanisation 1100-1400 AD, M. Auns ed., Riga, p. 89-94.
• SALAMON A., ERDELYI L., 1971, Das Volkerwanderungszeitliche Graberfeld von Kornye, Budapest.
• SCHONBACK B., 1981 the custom of burial in boats \in:] Vendel Period Studies. Transactions of the Boat-Grave Symposium in Stockholm, February 2-3,1981, J.P. Lamm, H.-A. Nordstrom eds, Stockholm.
• STEUER H., 1987 Gewichtsgeldwirtschaften im fruhgeschichtlichen Europa \in:] Untersuchungen zu Handel und Verkehr der vor- und fruhgeschichtlichen Zeit in Mittel- und Nordeuropa, Teil IV: Der Handel der Karolinger und Wikingerzeit, K. Duwel et al. eds, \Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Gottingen. Philologish-HistorischeKlasse, vol. 156], Gottingen, p. 405-527.
• SIMENAS V., ZABIELA G., 1992, V. Kulakov. Drevnostiprussov, Recenzid, Lietuvos istorijos metrastis 1991, p. 166-179.
• TAUTAVIČIUS A., 1978 Balno kilpos [in:] Lietuvos TSR archeologijos atlasas, IV. I-XIII a. radiniai, A. Tautavićius ed., Vilnius, p. 125-127.
• THUNMARK-NYLEN L. 1998 Die Wikingerzeit Gotlands, II: Typentafeln, Stockholm.
• WOJTASIK J. 1968 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne na wzgórzu „Młynówka” w Wolinie, Szczecin.
• WRÓBLEWSKI W., 2005, Wiskiauten [in:] Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, vol. 34, Berlin-New York, p. 140-145.
• ZAHODERB.N., 1967 Kaspijskij svod svedenij o Vostocnoj Evrope. Tom II: Bulgary, Mad ary, narody Severa, Pecenegi, Rusy, Slavane, Moskva.
• ŻAK J., 1984, Die Handelsbeziehungen der protopolnischen und fruhpolnischen Stammesgruppen [in:] Untersuchungen zu Handel und Yerkehr der vor- und fruhgeschichtlichen Zeit in Mittel- und Nordeuropa. Teil III: Der Handel des fruhen Mittelalters, K. Duwel et al. eds, [Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Gottingen, Philologisch-HistorischeKlasse, vol. 150], Gottingen, p. 431-510.
• ŽULKUS V., 1995, Zur Fruhgeshichte der baltischen Stadt [in:] Burg - Burgstadt - Stadt. Zur Genese mittelalterlicher nichta- grarischer Zentren in Ostmitteleuropa, H.-J. Brachmann ed., Berlin, p. 190-206.
• ŽULKUS V., 1996, Kaunas tarp Rytą ir Vakarą. Nemuno kelias I-II tukst.po Kr. Pradzioje [in:] Yidurio Lietuvos archeologija. Etnokulturiniai rysiai, A. Austrauskas, M. Bertasius eds, Yilnius, p. 89-97.