Sakralne złotnictwo oraz metalowe wyroby rzemiosła artystycznego z XIX i początku XX wieku. Oryginał, kopia, falsyfikat?

• Authors: Małgorzata Kierczuk-Macieszko

Title variants

EN

Gold and metal sacred decorative arts of the 19th and early 20th century. The original, copy, or forgery?

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W zasobach polskich świątyń znajdują się naczynia liturgiczne i metalowe wyroby rzemiosła artystycznego z XIX wieku zaprojektowane w stylach historycznych. Są to przedmioty rękodzielnicze wykonywane z metali szlachetnych przez złotników i jubilerów oraz ze stopów miedzi bądź z cyny przez mosiężników i rzemieślników pokrewnych profesji. Obiekty te jakością materiału i mistrzostwem wykonania miały odróżnić się od tańszych, wytwarzanych seryjnie przedmiotów platerowanych. Kolejną grupą zabytków metalowych są kopie naczyń historycznych. Wzrost zainteresowania historią oraz tworzenie się państw narodowych w XIX wieku przyniosły obserwowane w całej Europie zjawisko kopiowania artefaktów uznanych za wartościowe z uwagi na walor historyczny, kulturowy, artystyczny. Wybierano obiekty ważne dla historii kraju bądź reprezentatywne dla sztuki regionu. Zasadniczy wpływ na profil działalności ówczesnych mistrzów technik metalowych wywarły jednak prężnie rozwijające się kolekcjonerstwo, muzealnictwo i rynek sztuki. Obiekty zabytkowe wymagały fachowej naprawy, co wymuszało konieczność poznania dawnych technik i technologii. Niestety, konserwację dzielił tylko krok do fałszerstwa, istnieje popyt na wysoko wycenianie autentyki. W efekcie na rynek kolekcjonerski trafiła ogromna liczba doskonałej jakości falsyfikatów o wysokich wartościach artystycznych i stylowych, dowodzących technicznej wirtuozerii wykonawców oraz ich ogromnej wiedzy z zakresu historycznego wzornictwa. Na przełomie wieków rzemieślnicy osiągnęli tak wyrafinowany sposób sporządzania imitacji, że nawet doświadczeni znawcy byli czasem oszukiwani. Nie dziwi więc, że omawiane zabytki przez współczesnych historyków sztuki oceniane są najczęściej negatywnie jako wtórne, quasi-stylowe lub wręcz falsyfikaty. W praktyce określenie ich wieku i proweniencji niejednokrotnie okazuje się zadaniem niełatwym, obarczonym dużym marginesem błędu. Zwłaszcza drobne wyroby z metali nieszlachetnych zmuszają do daleko posuniętej ostrożności, gdyż łatwo jest popełnić błąd, uznając wyrób z XIX wieku za wcześniejszy lub na odwrót, co w niniejszym artykule zostało przedstawione na przykładzie mosiężnych i brązowych kadzielnic.

EN

In the holdings of Polish churches one can find liturgical vessels and artistic metal handcraft from the 19th century, designed in historical styles. These are handcraft items made of precious metals by goldsmiths and jewellers, as well as copper and tin alloys by braziers and similar professionals. These objects were supposed to be distinguished by their material quality and exquisite workmanship from cheaper, mass-produced plated objects. Another group of metal antiques are copies of historical vessels. An increased interest in history and the formation of nation states in the nineteenth century introduced in the whole of Europe the fashion for copying artefacts that were esteemed for their historical, cultural and artistic value. The copied objects were the ones important for the history of the country or representative for the art of the region. However, the main influence on the activities of the 19th-c. masters of metalwork was exerted by the then dynamically developing collections, museums and art market. Antiques required professional repairs, which made it necessary to learn about old techniques and technologies. Unfortunately, conservation was only one step away from counterfeiting, because there was a demand for high-priced originals. As a result, a huge number of high quality forgeries of outstanding artistic and stylistic value, proving the technical virtuosity of their makers and their vast knowledge of historical design, appeared in the collectors’ market. At the turn of the 20th century, craftsmen achieved such a level of sophistication in making imitations that even experienced experts were sometimes deceived. It is not surprising, then, that the discussed antiques are often negatively perceived by contemporary art historians as derivative, pseudo-stylistic, or even forgeries. In practice, determining their age and provenance often turns out to be a difficult task, burdened with a large margin of error. Small products made of base metals in particular require careful attention, because it is easy to make a mistake, identifying a product from the 19th century as an older one or vice versa, which in this article is illustrated by the example of brass and bronze censers.

Keywords

PL

kadzielnica, metalowe rzemiosło artystyczne,; wyroby złotnicze, odlewy, kopia, falsyfikat,; rynek antykwaryczny

EN

censer, artistic metalwork, goldsmithery,; casts, copy, counterfeit, antiques market

• Publisher: Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej przy Wydziale Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Sacrum et Decorum. Materiały i studia z historii sztuki sakralnej
• Year: 2018
• Issue: XI
• Pages: 99-118

Dates

published

2019-12-31

Contributors

author

Małgorzata Kierczuk-Macieszko

• naukowiec niezależny (Lublin)

References

• Art chrétien jusqu’à la fin du moyen âge: catalogue, Ad. Jansen, Bruxelles: Musées royaux d’art et d’histoire 1964. Baczkowska W., Solfa Jan Benedyktynowicz (1483–1564), „Polski Słownik Biograficzny”, t. 40, Warszawa–Kraków 2000– 2001, s. 278–281. Beissel S., Gefälschte Kunstwerke, Freiburg im Bresgau 1909. Buszko J., Uroczystości kazimierzowskie na Wawelu w roku 1869, Kraków 1970. Catalogue des objets d’art et de haute curiosité antiques, du Moyen-Âge & de la Renaissance, composant l’importante et précieuse Collection Spitzer dont la vente publique aura lieu a Paris, Rue de Villejust 33 (Aveniu Victor Hugo), du lundi 17 Avril ou vendredi 16 Juin 1893, commissaire-priseur Paul Chevallier, expert Charles Mannheim, Paris 1893. Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982. Ciciora B., Rachunek Aleksandra Ziembowskiego za wykonanie kopii przedmiotów z grobu Kazimierza Wielkiego, „Studia Waweliana” 9/10, 2000/2001, s. 218–220. Czech J., Kalendarz krakowski na na rok 1894. Rok 63, Kraków 1894. Czech J., Kalendarz krakowski na na rok 1912. Rok 81, Kraków 1912. Czyżewski K.J., Kielich Władysława Chotkowskiego, w: Wawel 1000–2000. Wystawa jubileuszowa, t. 1: Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry. Zamek Królewski na Wawelu, maj-lipiec 2000. Katedra Krakowska – biskupia, królewska, narodowa. Muzeum Katedralne na Wawelu maj-wrzesień 2000. Katalog, red. M. Piwocka, K.J. Czyżewski, D. Nowacki, Kraków 2000, s. 266–267, poz. I/260. Der Mainzer Goldschmuck: ein Kunstkrimi aus der deutschen Kaiserzeit, herausgegeben von T. Jülich, L. Lambacher und K. Siebert [kat. wyst. Hessisches Landesmuseum, 08.12.2017–11.03.2018 Darmstadt], Regensburg 2017. Die Zeit der Staufer. Geschichte, Kunst, Kultur, hrsg. Reiner Hausherr, Ausst.-Kat. Württembergisches Landesmuseum, Stuttgart 1977. Distelberger R., Luchs A., Verdier P. i inni, Western Decorative Arts. Part I Medieval, Renaissance and Historicizing Styles including Metalwork, Enamels, and Ceramics, Washington 1993. Euw A. von, Weihrauchfaß Wahrscheinlich Reiner von Huy, w: Ornamenta Ecclesiae. Kunst und Künstler der Romanik. Katalog zur Ausstellung des Schnütgen-Museum in der Joseph-Heinrich-Kunsthalle, hrsg. A. Legner, Köln 1985, s. 476. Glemma T., Chotkowski Władysław Longin (1843–1926), „Polski Słownik Biograficzny”, t. 3, Kraków 1937 [reprint: Kraków 1989], s. 430–432. Hackenbroch Y., Reinhold Vasters, Goldsmith, „Metropolitan Museum Journal” 19/20, 1984/1985, s. 163–268. Hayward J.F., Salomon Weininger, toaster Faker, „The Connoisseur” 187, 1974, nr 753, s. 170–179. Hollis J., Princely Magnificence. Court Jewels of the Renaissance 1500–1630, [kat. wyst. Victoria & Albert Museum], London 1980. Janiszewska M., Nowacki D., CALIX DÑI IOHANNIS BENEDICTI DE WRATICCLAVIA. Zagadkowa fundacja i nieudany falsyfikat, w: Amicissima. Studia Magdalenae Piwocka oblata, oprac. G. Korpal, Cracoviae MMX, s. 83–92. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. IV: Miasto Kraków, cz. II: Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce (seria nowa), t. III: Woj. rzeszowskie, z. 3: Kolbuszowa, Mielec i okolice, oprac. E. Śnieżyńska- -Stolot, F. Stolot, Warszawa 1991. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce (seria nowa), t. IV: Woj. wrocławskie, z. 3: Milicz, Żmigród, Twardogóra i okolice, oprac. J. Wrabiec, Warszawa 1997. Kobielus S., Struktura formalna i treści symboliczne kadzielnicy ze zbiorów prywatnych wykonanej według recepty z traktatu Teofila Prezbitera Diversarum Artium Schedula, w: Visibilia et Invisibilia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci profesor Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, red. A. Badach; M. Janiszewska; M. Tarkowska, Warszawa 2009, s. 409–428. Kornecki M., Dzieje sztuki regionu bocheńskiego, w: Bochnia. Dzieje miasta i regionu, red. F. Kiryk; Z. Ruta, Kraków 1980. Kötzsche D., Encensoir de Renier, w: Rhin-Meuse. Art et Civilisation 800–1400. Une exposition des Ministères delges de la Culture française et de la Culture néerlandaise, du Schnütgen-Museum de la ville de Cologne; du 14 mai au 23 juillet 1972 à la Kunsthalle de Cologne; du 19 septembre au 31 octobre 1972 aux Musées royaux d’art et d’histoire à Bruxelles, ed. Kunsthalle de Cologne/Musees Royaux a Bruxelles 1972. Kugel A., Distelberger R., Bimbenet-Privet M., Joyaux Renaissance. Une Splendeur Retrouvée, [kat. wyst. Galerie J. Kugel, 2000], Paris 2000. La Collection Spitzer. Aniquité, Moyen-Âge – Renaissance, Tome Premier, Paris, Maison Quantin, 1890. Lepszy L., Złotnictwo krakowskie, Kraków 1887. Miziołek J., Wystawy falsyfikatów w muzeach zagranicznych, „Cenne, Bezcenne, Utracone” 2010, 4(65), s. 40–42. Molenda D., Eksploatacja rud miedzi i handel miedzią w Polsce w późnym średniowieczu i początkach nowożytności (do 1795 r.), „Przegląd Historyczny” 80, 1989, z. 4, s. 801–814. Problematyka autentyczności dzieł sztuki na polskim rynku. Teoria – praktyka – prawo. Materiały seminariów zorganizowanych w 2010 roku przez Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych (obecnie Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów) przy udziale Stowarzyszenia Antykwariuszy Polskich oraz Domu Aukcyjnego Rempex, red. R. Pasieczny, Warszawa 2012. Rosset T. de, Polskie kolekcje i zbiory artystyczne we Francji w latach 1795–1919. Między „skarbnicą narodową” a galerią sztuki, Toruń 2005. Róg R., Kościół w Niepołomicach pod wezwaniem Dziesięciu Tysięcy Męczenników. Królewska fundacja pokutna, Kraków– Niepołomice 1998. Schwerpunkte der Kupferproduktion und des Kupferhandels in Europa: 1500–1650 (Kölner Kolloquien zur Internationalen Sozial- und Wirtschaftsgeschichte, Bd. 3), hrsg. H. Kellenbenz, Böhlau 1977. Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi, Lwów 1906. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. S. Kozakiewicz, Warszawa 1969. Sobczak-Jaskulska R., Złotnictwo Hanau w 4 ćwierci XIX i na początku XX w. Kopiowanie przeszłości czy twórcze kreacje?, w: Rzemiosło artystyczne. Materiały z Sesji Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, t. 2, red. R. Bobrow, Warszawa 2001, s. 327–359. Sobczak-Jaskulska R., Relikwiarz na głowę św. Wojciecha – kopia galwanoplastyczna; Relikwiarz na rękę św. Wojciecha – kopia galwanoplastyczna, w: Na znak świetnego zwycięstwa. W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem, t.. II, Katalog wystawy 15 VII – 30 IX 2010, red. J.T. Petrus, Zamek Królewski na Wawelu. Państwowe Zbiory Sztuki, Kraków 2010, nr 95, s. 184–185; nr 96, s. 186–188. Sołtysówna A., Złotnictwo skarbca i katedry na Wawelu, Kraków 1993. Spencer R.D., Ekspert kontra dzieło sztuki: rozpoznawanie falsyfikatów oraz fałszywych atrybucji w sztukach plastycznych, przeł. M. Iwińska, Warszawa 2009. Stołyhwo K., Sikora P. (?), Goldstein Edward, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 8, Kraków 1959, s. 213. Ślesiński W., Fałszerstwa rzemiosła artystycznego, Wrocław 1994. Ślesiński W., Fałszerze, fałszerstwa i ich zwalczanie, „Cenne, Bezcenne, Utracone” 2009, 3(60), s. 5–9. Westermann-Angerhausen H., Bronzewerke des Mittelaltres, Handwerk, Kunst und Kunstgeschichte, „Hammaburg” (Neue Folge12. Festschrift für Hans Drescher), Neumünster 1998, s. 19–25. Westermann-Angerhausen H., Mittelalterliche Weihrauchfässer von 800 bis 1500 (“Bronzengeräte des Mittelaltres”. Band 7), Köln 2014. Wolters J., Goldschmiedetechnische Beobachtungen am sogenannten Giselaschmuck. Ein Überblick, „Das Mittelalter” 21(2), 2016, s. 295–331. Truman Ch., Reinhold Vasters - the last of the goldsmiths?, „The Connoisseur” 200, 1979, nr 805, s. 154–161.

Identifiers

ISSN

1698-5010