Nawiedzony ekran. Przyczynek do widmontologii współczesnego kina

• Authors: Stelmach Miłosz

Title variants

EN

The Haunted Screen. A Contribution to the Hauntology of Contemporary Cinema

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł stanowi próbę przedstawienia kina jako medium nawiedzonego. Podejmując refleksję nad ontologią kina (w nawiązaniu do takich teoretyków, jak André Bazin, Stanley Cavell czy Garett Stewart), autor stara się wykazać, że sposób funkcjonowania aparatu filmowego oraz fikcji ekranowej przypomina kontakt z duchami, usprawiedliwiający semantyczną dwuznaczność terminu medium, odsyłającą zarówno do kontekstu medioznawczego, jak i mediumicznego. Kino, ze względu na oscylowanie między trwałością i ulotnością oraz podwójną strukturę czasową, a także z uwagi na związki ze śmiercią może być nazywane sztuką widmową lub sztuką widm. Te naturalne predyspozycje medium sprawiają, że można je doskonale analizować, wykorzystując narzędzia sformułowanej przez Derridę widmontologii, która – zwłaszcza dzięki pracom jego późniejszych komentatorów – dowodzi potrzeby wprowadzenia kategorii widmowości do rozważań nad nowoczesnością oraz współczesną kulturą. Najnowsze kino (zarówno komercyjne, jak i artystyczne) doskonale wyraża oba te wątki refleksji, potwierdzając raz jeszcze wstępną tezę o spektralności medium kina.

EN

The article is an attempt to present cinema as a haunted medium. In his reflection on the ontology of the cinema (in relation to such writers as André Bazin, Stanley Cavell and Garett Stewart), the author seeks to show that the way the camera (and the on screen fiction) functions is similar to contact with spirits, that legitimate the semantic ambiguity of the term ‘medium’, referring both to the media of media studies, and spiritualistic media. Because of cinema’s oscillation between permanence and transience, and its double time structure, and because of its links with death, it can be called a spectre art, or art of spectres. These natural predispositions of the medium mean that it can be analysed using the notions of hauntology defined by Derrida, which thanks to the work of his later commentators proves the need of the introduction of the category of spectrality into the reflection on modernity and contemporary culture. The latest cinema (both commercial and artistic) perfectly expresses both of these threads of reflection, confirming once again the initial thesis of spectrality of the medium of cinema.

Keywords

PL

Hauntology; widmontologia

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2016
• Issue: 96 Film i metafizyka
• Pages: 102-113

Contributors

author

Stelmach Miłosz

• Instytut Sztuk Audiowizualnych, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej, Uniwersytet Jagielloński

References

• Agamben, G. O zaletach i niedogodnościach życia wśród widm [w:] tenże, Nagość, tłum. K. Żabolicki, WAB, Warszawa 2010.
• Bachmann, M. Derrida on film. Staging Spectral Sincerity [w:] Ernst van Alphen, Mieke Bal, Carel E. Smith (red.), The Rhetoric of Sincerity, Stanford University Press, Stanford 2008.
• Bazin, A. Death Every Afternoon, tłum. Mark A. Cohen [w:] I. Margulies (red.), Rites of Realism. Essays on Corporeal Cinema, Duke University Press, Durham – London 2003.
• Bazin, A. Ontologia obrazu fotograficznego [w:] tenże, Film i rzeczywistość, przeł. B. Michałek, WAiF, Warszawa 1963.
• Castricano, J. Cryptomimesis: The Gothic and Jacques Derrida’a Ghost Writing, Montreal 2001
• Cavell, S. The Thought of Movies, w: W. Rothman (red.), Cavell on Film, New York 2005.
• Derrida, J. Of an Apocalyptic Tone Recently Adopted in Philosophy, tłum. J.P. Leavey, “Oxford Literary Review” 1984, Vol 6 (2).
• Derrida, J. Widma Marksa. Stan długu, praca żałoby i nowa Międzynarodówka, tłum. Tomasz Załuski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016.
• Haratyk, P. O niezwykłym uroku „obrazów z odzysku”, „EKRANy” 3–4/2011.
• Jacobson, A. , V. Paredes, Ch. Hanson, Deaths of Cinema: Introduction, „Spectator” 2007, nr 27.
• Janion, M. Egzystencje ludzi i duchów. Rodowód wyobraźni filmowej Andrzeja Wajdy [w:] taż, Projekt krytyki fantazmatycznej. Szkice o egzystencjach ludzi i duchów, Wydawnictwo PEN, Warszawa 1991.
• Koch, G. Der unsterbliche Körper – Kino und Todesangst [w:] B. Wyss, M. Buschhaus (red.), Den Körper im Blick, Wilhelm Fink Verlag, Paderborn 2008.
• Koschany, R. Film – znikanie – interpretacja, „Fragile” 2014, nr 3.
• Kurz, I. Bond. James Bond. Widmo człowieka, „Teksty drugie” 2016, nr 2.
• Leeder, M. Introduction [w:] tenże (red.), Cinematic Ghosts. Haunting and Spectrality from Silent Cinema to the Digital Era, Bloomsbury Academic, New York – London 2015.
• Marzec, A. Widma, zjawy i nawiedzone teksty – hauntologia Jacques’a Derridy, czyli o pośmiertnym życiu literatury [w:] M. Garbacik i in. (red.) Wymiary powrotu w literaturze, Libron, Kraków 2012.
• Marzec, A. Widmontologia. Teoria filozoficzna i praktyka artystyczna ponowoczesności, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa 2015.
• Momro, J. Widmontologie nowoczesności, Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, Warszawa 2014.
• Mulvey, L. Death 24 x a Second. Stillness and the Moving Image, Reaktion Books, London 2006.
• Perez, G. The Material Ghost. Films and their Medium, The John Hopkins University Press, Baltimore – London 1998.
• Petit, Ch. Wnętrza. Postkino i kino utracone, tłum. M. Stelmach, „Ekrany” 2014, nr 2.
• Sconce, J. Afterword: Haunted Viewers [w:] M. Leeder (red.), Cinematic Ghosts. Haunting and Spectrality from Silent Cinema to the Digital Era, Bloomsbury Academic, New York – London 2015
• Sontag, S. Zmierzch kina, tłum. M. Pośpiech, „Odra” 1996, nr VII-VIII.
• Stewart, G. Thresholds of the Visible: The Death Scene of Film, “Mosaic” 1983, nr 1-2.
• Szeligowska, N. Guy Maddin i duchy minionego kina, „EKRANy” 2015, nr 6.
• Usai, P. C. Death of Cinema. History, Cultural Memory and the Digital Dark Age, BFI Publishing, London 2001.
• Wolfreys, J. Victorian Hauntings: Spectrality, Gothic, the Uncanny and Literature, New York 2002.