O apostrofie łaskawy czytelniku i formule pożegnalnej bądź łaskaw w przedmowach do dzieł wydanych w latach 1650–1750

• Authors: Rodek Ewa

Title variants

On the apostrophe łaskawy czytelniku (‘kind reader’) and the farewell formula bądź łaskaw (‘will you be so kind as to’) in the prefaces of works published in the years 1650–1750

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule zaprezentowano badania dotyczące kolokacji łaskawy czytelnik oraz formuły pożegnalnej bądź łaskaw w przedmowach do dzieł z okresu 2. poł. XVII i 1. poł. XVIII w. Na podstawie m.in. kwerend słownikowych poszukiwano genezy obu wyrażeń, natomiast badania korpusowe (na materiale z ogólnego korpusu historycznego oraz korpusu specjalistycznego utworzonego z 152 przedmów do dzieł z lat 1650–1750) wsparte metodami statystycznymi posłużyły do wskazania funkcji pełnionych w tekście przez te formuły. Wykazano, że oba wyrażenia odznaczają się wysokim stopniem skonwencjonalizowania i funkcjonują na zasadzie szablonu, a kolokacja łaskawy czytelnik jest słowem kluczowym w ujęciu statystycznym dla tekstów wstępnych kierowanych do anonimowego odbiorcy w dojrzałym i późnym baroku oraz epoce saskiej.

EN

The article presents research on the collocation łaskawy czytelniku (‘kind reader’) and the farewell formula bądź łaskaw (‘will you be so kind as to’) in Polish literature from 1650–1750. Based on, inter alia, dictionary queries, the origin of both expressions was searched for, while corpus research (using the material of the general historical corpus and the specialized corpus consisting of 152 prefaces to works from 1650–1750) supported by statistical methods was used to indicate the functions performed by these formulas in the text. It has been shown that both expressions are highly conventionalized and function as templates, and the collocation łaskawy czytelniku is a statistical key word for introductory texts to an anonymous recipient in the ripe and late Baroque and the Saxon era.

Keywords

PL

czytelnik; przedmowa; barok; epoka saska; apostrofa; formuła pożegnalna

EN

reader; preface; Baroque; the Saxon era; apostrophe; farewell formula

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2022
• Volume: 102
• Issue: 2
• Pages: 93-106

Contributors

author

Rodek Ewa

• Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków

References

• Bartmiński J. 2016: Słowa klucze, kulturemy, koncepty kulturowe, „Przegląd Humanistyczny”, nr 3, s. 21–28.
• Boryś W. 2005: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Burzywoda U., Ostaszewska D., Rejter A., Siuciak M. 2002: Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, „Śląsk” Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe, Katowice.
• Cybulski M. 2003: Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Długosz-Kurczabowa K., Dubisz S. 2006: Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. 3, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Dobrzyńska T. 1974: Delimitacja tekstu literackiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Eder M. 2016: Słowa znaczące, słowa kluczowe, słowozbiory – o statystycznych metodach wyszukiwania wyrazów istotnych, „Przegląd Humanistyczny”, nr 3, s. 31–44.
• ESXVII: Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, red. W. Gruszczyński (online: http://sxvii.pl, dostęp: 7 maja 2021).
• Gruszczyński W., Adamiec D., Bronikowska R., Wieczorek A. 2020: Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. – problemy teoretyczne i warsztatowe, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 32–51.
• Grzeszczuk S. 1994: Błazeńskie zwierciadło. Rzecz o humorystyce sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
• Hernas C. 1978: Barok, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Kieraś W., Kobyliński Ł. 2021: Korpusomat – stan obecny i przyszłość projektu, „Język Polski” CI, z. 2, s. 49–58.
• Kieraś W., Kobyliński Ł., Ogrodniczuk M. 2018: Korpusomat – a tool for creating searchable morphosyntactically tagged corpora, „Computational Methods in Science and Technology”, vol. 24(1), s. 21–27.
• Klimowicz M. 1972: Oświecenie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, wydanie drugie poprawne i pomnożone, t. 1– 6, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1854–1860.
• Ocieczek R. 1982: Sławorodne wizerunki. O wierszowanych listach dedykacyjnych z XVII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Ocieczek R. 2002a: O przedmowach w polskich książkach barokowych, [w:] R. Ocieczek, R. Ryba (red.), Przedmowa w książce dawnej i współczesnej, Gnome, Katowice, s. 102–116.
• Ocieczek R. 2002b: Studia o dawnej książce, Gnome, Katowice.
• Ocieczek R., Ryba R. 2002: Uwagi wstępne, [w:] R. Ocieczek, R. Ryba (red.), Przedmowa w książce dawnej i współczesnej, Gnome, Katowice, s. 7–8.
• Rodek E. 2011: Styl przedmów Michała Abrahama Troca, „Prace Filologiczne” LXII, s. 255–272.
• Rodek E. 2019: Przedmowa w epoce saskiej jako forma dialogu z odbiorcą (na wybranych przykładach), [w:] A. Czajka, D. Dąbrowska (red.), Odmiany dialogiczności w kulturze, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa, s. 81–101.
• Rodek E. 2020: Przejawy świadomości językowej Polaków w pierwszej połowie XVIII wieku, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
• Rodek E. 2021: Sylwetka odbiorcy w przedmowach z okresu II poł. XVII i I poł. XVIII wieku w ujęciu chronologicznym, [w:] E. Horyń, E. Młynarczyk, P. Żmigrodzki (red.), Język polski – między tradycją a współczesnością. Księga jubileuszowa z okazji stulecia Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków, s. 527–535.
• Sitkowa A. 2002: O przedmowach Piotra Skargi, [w:] R. Ocieczek, R. Ryba (red.), Przedmowa w książce dawnej i współczesnej, Gnome, Katowice, s. 37–52.
• SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–38), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–37, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2016, t. 38, z. 1–3, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2020.
• SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1988–2002.
• Stanisz M. 2010: Przeszłość i przyszłość „prefacjologii” literackiej. Przegląd zagadnień, perspektywy badawcze, [w:] J. Lyszczyna, M. Bąk (red.), Romantyczne przemowy i przedmowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 7–24.
• SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927 (Słownik warszawski).
• SWil: Słownik języka polskiego, red. A. Zdanowicz i in., staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda, Wilno 1861 (Słownik wileński).
• Szczepaniec J. 1973: Rola drukarstwa w życiu literackim polskiego oświecenia. Zarys wybranych zagadnień, [w:] Z. Goliński (red.), Problemy literatury polskiej okresu oświecenia, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 49–105.
• Szwejkowska H. 1980: Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny, wyd. 3 popr., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław–Warszawa.
• Tutak K. 2013: O dedykacjach w drukach polskich XVI i XVII w. (grafia i interpunkcja), Księgarnia Akademicka, Kraków.
• Tutak K. 2018: Komizm językowy w utworach dedykacyjnych polskich sowizdrzałów, [w:] T. Korpysz, A. Krasowska (red.), Komizm historyczny, t. 2, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa, s. 101–112.
• Wierzbicka A. 2007: Słowa klucze. Różne języki, różne kultury, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Wojtak M. 2001: Styl urzędowy, [w:] J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 155–177.

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.01019