EDUKACJA ZAWODOWA W KREOWANIU ZMIAN SZKOLNICTWA PONADGIMNAZJALNEGO I WYŻSZEGO, ZORIENTOWANYCH NA RYNEK PRACY

• Authors: Baraniak Barbara

Title variants

EN

OCCUPATIONAL EDUCATION IN EDUCATIONAL REFORM SERVICE ORIENTED ON JOB MARKET

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Edukacja zawodowa rozpoznana naukowo na przełomie XX i XXI wieku aktualnie wpisuje się w kierunki reform szkolnictwa ponadgimnazjalnego i wyższego i ich rynkowego orientowania, wyrażając w ten sposób troskę o losy zawodowe absolwentów, rozumiane jako ich szanse na zatrudnienie, czyli wpisanie edukacji w oczekiwania pracodawców. W ich wypełnieniu przydatne będą modele zawodów i ich kształcenia, w tym modułowego, dostosowywanego do efektów kształcenia na różnych jego poziomach i w różnych rozwiązaniach organizacyjnych, starających zapewniać się w ten sposób nie tylko elastyczność ścieżek, ale również adekwatność oferty edukacyjnej do nieustannie zmieniającego się świata pracy. Należy żywić nadzieję, iż powyższe rozwiązania, wdrażane do praktyki edukacyjnej po ponad dwudziestoletnich badaniach, poprawią relację między edukacją a rynkiem pracy, wyrażoną lepszą sytuacją absolwentów na tymże rynku.

EN

Even in our times, occupational education, academically recognised at the turn of the 19th and the 20th centuries, fits in perfectly with the concept of school reforms in post-secondary schools and higher education. It mostly concerns job market orientation and focus on graduates as well as their chances of employment by inscribing education into employers expectations. Occupational and educational models – also modular – were adapted to educational effects on different levels and organizational solutions and aimed to assure not only flexibility but also adequacy of educational offer to constantly changing job market, what is needed to achieve the goals. It is to be hoped that these solutions used in practise after 20-year research will improve relations between education and job market, expressing it by better situation of graduates.

Keywords

PL

edukacja; edukacja zawodowa; reforma oświaty; rynek pracy

EN

education; occupational education; job market; educational reform

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Forum Pedagogiczne
• Year: 2015
• Issue: 1
• Pages: 71-87

Dates

published

2015

Contributors

author

Baraniak Barbara

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

References

• Baraniak B. (2008). Edukacja w przygotowaniu człowieka do pracy zawodowej. Warszawa: IBE .
• Baraniak B. (2004). Kwalifikacje i kompetencje oczekiwanymi kategoriami współczesnej pracy. „Pedagogika Pracy”, nr 43.
• Baraniak B. (2001). Programy kształcenia zawodowego. Teoria – Metodologia – Aplikacje. Warszawa: IBE.
• Baraniak B. (2010). Współczesna pedagogika pracy z perspektywy edukacji, pracy i badań. Warszawa: UKSW.
• Baraniak B. (red.). (1997). Dobór treści kształcenia zawodowego. Warszawa – Radom: IBE – ITiE.
• Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia. Nauczanie i uczenie się. Na drodze do uczącego się społeczeństwa. (1997). Warszawa – Radom: IBE – ITiE.
• Brejnak A. (2000). Rola i miejsce kształcenia modułowego w systemie szkolnym i pozaszkolnym edukacji zawodowej. „Oświatowiec”, nr 2.
• Chruściel E., Plumbridge W. (1995). Szkolenie z zastosowaniem umiejętności zawodowych. Warszawa: MPiPS.
• Czerwińska M. (2009). Aktywność twórcza w procesie rehabilitacji osób z niepełnosprawnością wzroku – refleksja między terapią a sztuką. W: Dycht M., Marszałek L. (red.). Dylematy (niepełno)sprawności – rozważania na marginesie studiów kulturowo-społecznych. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
• Delors J. (1998). Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. Warszawa: IBE.
• Development of Standards in Vocational Education and Training – Specification, Experience, Examples. (2000). Vol. 2. Torino: European Training Foundation – European Communities.
• Doroszewski W. (1975). Słownik poprawnej polszczyzny. Warszawa: PWN.
• Encyklopedia Popularna (1997). T. 2. Warszawa: PWN.
• Faure E. (1975). Uczyć się aby być. Warszawa: PWN.
• Furmanek W. (2000). Podstawy edukacji technicznej. Rzeszów: URz.
• Furmanek W. (2006). Zarys humanistycznej teorii pracy. Warszawa: IBE Fundacja Studiów i Badań Edukacyjnych IBE.
• Gaustavi L. (2003). Rozwój modułowego kształcenia i szkolenia zawodowego. Koncepcje i metody. Kształcenie i szkolenie modułowe. Radom: ITiE.
• Gerlach R. (2003). Edukacja zawodowa nie tylko dla rynku pracy. W: Gerlach R. (red.). Edukacja wobec rynku pracy. Realia – możliwości – perspektywy. Bydgoszcz: AB.
• Gerlach R. (1997). Nauczyciel w pozaszkolnych formach oświaty zawodowej w Polsce. Bydgoszcz: WSP.
• Hejnicka-Bezwińska T. (2000). O zmianę w edukacji. Konteksty, zagrożenia, możliwości. Bydgoszcz: AB.
• Hejnicka-Bezwińska T. (1989). W poszukiwaniu tożsamości pedagogiki ogólnej. Świadomość teoretyczno-metodologiczna współczesnej pedagogiki polskiej (geneza i stan). Bydgoszcz: WSP.
• Jan Paweł II. (1996). Laborum exercens. W: Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła II. T.2. Kraków: Św. Stanisława B.M. Archidiecezji Krakowskiej.
• Jeruszka U. (2006). Kwalifikacje zawodowe. Poglądy teoretyczne a rzeczywistość. Warszawa: IPiSS.
• Kwiatkowski S. M. (2002). Dostosowanie struktury i treści kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy w kontekście zmian w systemie edukacji. Warszawa: IBE.
• Kwiatkowski S. M. (1997). Gospodarcze i społeczne uwarunkowania rozwoju szkolnictwa zawodowego w Polsce. W: Gerlach R. (red.). Dylematy edukacji zawodowej w końcu XX wieku. Bydgoszcz: WSP.
• Kwiatkowski S. M. (2001). Kształcenie zawodowe. Dylematy teorii i praktyki. Warszawa: IBE.
• Kwiatkowski S.M. (red.) (1994). Kształcenie zawodowe w warunkach gospodarki rynkowej. Warszawa: IBE. Kwiatkowski S. M. (2006). Pedagogika pracy. W: Śliwerski B. (red.). Pedagogika. T. 3. Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej. Gdańsk: GWP.
• Kwiatkowski S. M. (2000). Prognoza zmian w latach 2000-2010. „Nowa Edukacja Zawodowa”, nr 1.
• Lewowicki T. (2003). Humanista i idee humanizmu spełnione w pedagogice pracy. W: Wiatrowski Z., Jeruszka U., Bednarczyk H. (red.). Pedagogika pracy w kontekście integracji europejskiej. Warszawa: WSP TWP.
• Łyko Z. (1998). Listy o edukacji. „Forum Oświatowe”, nr 2.
• Mayor F. (2001). Przyszłość świata. Warszawa: IBE.
• Maslow A. (1996). Motywacja i osobowość. Warszawa: IW PAX.
• Moskwa J. (2003). Prorok i polityk. Warszawa: ŚiK.
• Niemierko B. (2000). Od celów operacyjnych przedmiotu szkolnego do ewaluacji programów kształcenia. Brwinów: CEwR.
• Nomenklatura zawodów (1966). Warszawa: Komitet Pracy i Płacy.
• Nowacki T. (2006). Postawy i wartości. W: Laska E. (red.). Edukacja nauczycieli wobec przemian szkoły. Rzeszów: URz.
• Nowacki T. (2006). Przedmowa. W: Turos L. Andragogika pracy. Warszawa: „Żak”.
• Nowacki T. (2004). Leksykon pedagogiki pracy. Radom: ITiE.
• Nowacki T., Korabiowska-Nowacka K., Baraniak B. (2000). Nowy Słownik Pedagogiki Pracy. Warszawa: WSP TWP.
• Nowacki T. (red.) (1978). Metodologia pedagogiki pracy. Warszawa: IKZ.
• Nowacki T. (1982). Pedagogika pracy. W: Laska E. (red.). Pedagogika pracy. Problematyka i przegląd badań. Warszawa: WSiP.
• Nowacki T. (1971). Podstawy dydaktyki zawodowej. Warszawa: PWN.
• Nowacki T. (1980). Praca i wychowanie. Warszawa: WSiP.
• Nowacki T. (1967). Szkice z dziejów kształcenia zawodowego. Warszawa: WSiP.
• Ostrowska U. (1998). Doświadczanie wartości edukacyjnych w szkole wyższej. Bydgoszcz: WSP.
• Plewka Cz. (2013). Refleksje nad potrzebą powiązania rynku pracy z nauką i edukacją. W: Plewka Cz. (red.). Nauka, edukacja, rynek pracy. Przede wszystkim współdziałanie. Szczecin – Koszalin: Usz – PK – WSzIE.
• Rifkin J. (2001). Koniec pracy. Schyłek siły roboczej na świecie i początek ery postronkowej. Wrocław: Wyd. Dolnośląskie. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej o zmianie ustawy o systemie oświaty z dn. 19 sierpnia 2011 r., Dz. U. nr 205 z 2011 r., poz.1206.
• Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego z dn. 23 grudnia 2011r., Dz. U. nr 2 z 2012 r., poz.7.
• Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach z dn. 7 lutego 2012 r., Dz. U. nr 34 z 2012 r., poz. 184.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 listopada 2012 r., zmieniające rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy i zakresu jej stosowania. Dz. U. z dnia 19 listopada 2012 r.
• Skrzypczak J. (2000). Kompetencyjne podstawy obywatelskich zachowań dorosłych Polaków. „Oświatowiec”, nr 2.
• Strategia rozwoju edukacji (2005). Warszawa: IBE.
• Strzelecki Z. (2002). Prognozowanie popytu na prace według kwalifikacji. Warszawa: IPiSS.
• Suchodolski B. (1965). Kultura. W: Wielka Encyklopedia Powszechna. T. VI. Warszawa: PWM.
• Symela K. (1997). Przemiany w strukturze programów kształcenia. W: Baraniak B. (red.). Dobór treści kształcenia zawodowego. Warszawa – Radom: IBE – ITiE.
• Szkolnictwo wyższe w Polsce (2013), dostępny na: www.gov.pl/92/2013_07 (otwarty 02.05.2014).
• Szkolnictwo zawodowe. (1999) Zeszyt nr 3. W: Biblioteczka Reformy. Warszawa: MEN.
• Śliwerski B. (2003). Edukacja. W: Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku. T. 1. Warszawa.
• Turos L. (2006). Andragogika pracy. Warszawa.
• Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wraz ze zmianami. Dz. U. nr 69 z dn. 2008 r., poz. 415.
• Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dn. 2 lipca 2004 r., Dz. U. nr. 173 z 2004 r., poz. 1803.
• Ustawa o szkolnictwie wyższym z dn. 27 lipca 2005 r., Dz. U. 2005, nr 164, poz. 1365, dostępny na: www.gov.pl/92/2013_07 (otwarty 02.05.2014).
• Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2014 poz. 1198, dostępny na: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20140001198.
• Ustawa wprowadzająca zmiany do systemu oświaty oraz niektórych innych ustaw z dn. 19 sierpnia 2011 r., Dz. U z 2011r., nr 205, poz. 1206.
• Wiatrowski Z. (2004). Droga do współczesnego i rozumienia i uznawania kwalifikacji i kompetencji zawodowych. W: Kwiatkowski S. M. (red.). Kwalifikacje zawodowe na współczesnym rynku pracy. Warszawa: IBE.
• Wachowski M. (1968). Geneza szkoły. Studium z pedagogiki porównawczej. Opole: WSP.
• Wiatrowski Z. (1985). Pedagogika pracy w zarysie. Warszawa: PWN. Wiatrowski Z. (1996). Podstawy pedagogiki pracy. Bydgoszcz: WSP.
• Wiatrowski Z. (2004). Praca w zbiorach wartości pracujących, bezrobotnych i młodzieży szkolnej. Włocławek: WSHE.
• Woźniak W. (2013). Idea uczenia się przez całe życie wyznacznikiem zmian w kształceniu zawodowym. W: Plewka Cz. (red.). Nauka, edukacja, rynek pracy. Przede wszystkim współdziałanie. Koszalin – Szczecin: Usz – PK – WSzIE.
• Wragg E. C. (1999). Trzy wymiary programu. Warszawa: WSiP.
• Wyszyński S. (1957). Duch pracy ludzkiej. Myśli o warunkach pracy. Poznań.
• Założenia projektowanych zmian. Kształcenie zawodowe i ustawiczne. (2010). „Informator MEN”, Warszawa: MEN.
• Załącznik nr 1 do dokumentu Komisji Wspólnoty Europejskiej: Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia europejskiego systemu transferu i akumulacji osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym. (2008). Bruksela: Dz. U. UE L.394, z dn. 09.04.2008.
• Baraniak B. (2008). Edukacja w przygotowaniu człowieka do pracy zawodowej. Warszawa: IBE .
• Baraniak B. (2004). Kwalifikacje i kompetencje oczekiwanymi kategoriami współczesnej pracy. „Pedagogika Pracy”, nr 43.
• Baraniak B. (2001). Programy kształcenia zawodowego. Teoria – Metodologia – Aplikacje. Warszawa: IBE.
• Baraniak B. (2010). Współczesna pedagogika pracy z perspektywy edukacji, pracy i badań. Warszawa: UKSW.
• Baraniak B. (red.). (1997). Dobór treści kształcenia zawodowego. Warszawa – Radom: IBE – ITiE.
• Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia. Nauczanie i uczenie się. Na drodze do uczącego się społeczeństwa. (1997). Warszawa – Radom: IBE – ITiE.
• Brejnak A. (2000). Rola i miejsce kształcenia modułowego w systemie szkolnym i pozaszkolnym edukacji zawodowej. „Oświatowiec”, nr 2.
• Chruściel E., Plumbridge W. (1995). Szkolenie z zastosowaniem umiejętności zawodowych. Warszawa: MPiPS.
• Czerwińska M. (2009). Aktywność twórcza w procesie rehabilitacji osób z niepełnosprawnością wzroku – refleksja między terapią a sztuką. W: Dycht M., Marszałek L. (red.). Dylematy (niepełno)sprawności – rozważania na marginesie studiów kulturowo-społecznych. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
• Delors J. (1998). Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. Warszawa: IBE.
• Development of Standards in Vocational Education and Training – Specification, Experience, Examples. (2000). Vol. 2. Torino: European Training Foundation – European Communities.
• Doroszewski W. (1975). Słownik poprawnej polszczyzny. Warszawa: PWN.
• Encyklopedia Popularna (1997). T. 2. Warszawa: PWN.
• Faure E. (1975). Uczyć się aby być. Warszawa: PWN.
• Furmanek W. (2000). Podstawy edukacji technicznej. Rzeszów: URz.
• Furmanek W. (2006). Zarys humanistycznej teorii pracy. Warszawa: IBE Fundacja Studiów i Badań Edukacyjnych IBE.
• Gaustavi L. (2003). Rozwój modułowego kształcenia i szkolenia zawodowego. Koncepcje i metody. Kształcenie i szkolenie modułowe. Radom: ITiE.
• Gerlach R. (2003). Edukacja zawodowa nie tylko dla rynku pracy. W: Gerlach R. (red.). Edukacja wobec rynku pracy. Realia – możliwości – perspektywy. Bydgoszcz: AB.
• Gerlach R. (1997). Nauczyciel w pozaszkolnych formach oświaty zawodowej w Polsce. Bydgoszcz: WSP.
• Hejnicka-Bezwińska T. (2000). O zmianę w edukacji. Konteksty, zagrożenia, możliwości. Bydgoszcz: AB.
• Hejnicka-Bezwińska T. (1989). W poszukiwaniu tożsamości pedagogiki ogólnej. Świadomość teoretyczno-metodologiczna współczesnej pedagogiki polskiej (geneza i stan). Bydgoszcz: WSP.
• Jan Paweł II. (1996). Laborum exercens. W: Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła II. T.2. Kraków: Św. Stanisława B.M. Archidiecezji Krakowskiej.
• Jeruszka U. (2006). Kwalifikacje zawodowe. Poglądy teoretyczne a rzeczywistość. Warszawa: IPiSS.
• Kwiatkowski S. M. (2002). Dostosowanie struktury i treści kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy w kontekście zmian w systemie edukacji. Warszawa: IBE.
• Kwiatkowski S. M. (1997). Gospodarcze i społeczne uwarunkowania rozwoju szkolnictwa zawodowego w Polsce. W: Gerlach R. (red.). Dylematy edukacji zawodowej w końcu XX wieku. Bydgoszcz: WSP.
• Kwiatkowski S. M. (2001). Kształcenie zawodowe. Dylematy teorii i praktyki. Warszawa: IBE.
• Kwiatkowski S.M. (red.) (1994). Kształcenie zawodowe w warunkach gospodarki rynkowej. Warszawa: IBE. Kwiatkowski S. M. (2006). Pedagogika pracy. W: Śliwerski B. (red.). Pedagogika. T. 3. Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej. Gdańsk: GWP.
• Kwiatkowski S. M. (2000). Prognoza zmian w latach 2000-2010. „Nowa Edukacja Zawodowa”, nr 1.
• Lewowicki T. (2003). Humanista i idee humanizmu spełnione w pedagogice pracy. W: Wiatrowski Z., Jeruszka U., Bednarczyk H. (red.). Pedagogika pracy w kontekście integracji europejskiej. Warszawa: WSP TWP.
• Łyko Z. (1998). Listy o edukacji. „Forum Oświatowe”, nr 2.
• Mayor F. (2001). Przyszłość świata. Warszawa: IBE.
• Maslow A. (1996). Motywacja i osobowość. Warszawa: IW PAX.
• Moskwa J. (2003). Prorok i polityk. Warszawa: ŚiK.
• Niemierko B. (2000). Od celów operacyjnych przedmiotu szkolnego do ewaluacji programów kształcenia. Brwinów: CEwR.
• Nomenklatura zawodów (1966). Warszawa: Komitet Pracy i Płacy.
• Nowacki T. (2006). Postawy i wartości. W: Laska E. (red.). Edukacja nauczycieli wobec przemian szkoły. Rzeszów: URz.
• Nowacki T. (2006). Przedmowa. W: Turos L. Andragogika pracy. Warszawa: „Żak”.
• Nowacki T. (2004). Leksykon pedagogiki pracy. Radom: ITiE.
• Nowacki T., Korabiowska-Nowacka K., Baraniak B. (2000). Nowy Słownik Pedagogiki Pracy. Warszawa: WSP TWP.
• Nowacki T. (red.) (1978). Metodologia pedagogiki pracy. Warszawa: IKZ.
• Nowacki T. (1982). Pedagogika pracy. W: Laska E. (red.). Pedagogika pracy. Problematyka i przegląd badań. Warszawa: WSiP.
• Nowacki T. (1971). Podstawy dydaktyki zawodowej. Warszawa: PWN.
• Nowacki T. (1980). Praca i wychowanie. Warszawa: WSiP.
• Nowacki T. (1967). Szkice z dziejów kształcenia zawodowego. Warszawa: WSiP.
• Ostrowska U. (1998). Doświadczanie wartości edukacyjnych w szkole wyższej. Bydgoszcz: WSP.
• Plewka Cz. (2013). Refleksje nad potrzebą powiązania rynku pracy z nauką i edukacją. W: Plewka Cz. (red.). Nauka, edukacja, rynek pracy. Przede wszystkim współdziałanie. Szczecin – Koszalin: Usz – PK – WSzIE.
• Rifkin J. (2001). Koniec pracy. Schyłek siły roboczej na świecie i początek ery postronkowej. Wrocław: Wyd. Dolnośląskie. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej o zmianie ustawy o systemie oświaty z dn. 19 sierpnia 2011 r., Dz. U. nr 205 z 2011 r., poz.1206.
• Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego z dn. 23 grudnia 2011r., Dz. U. nr 2 z 2012 r., poz.7.
• Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach z dn. 7 lutego 2012 r., Dz. U. nr 34 z 2012 r., poz. 184.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 listopada 2012 r., zmieniające rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy i zakresu jej stosowania. Dz. U. z dnia 19 listopada 2012 r.
• Skrzypczak J. (2000). Kompetencyjne podstawy obywatelskich zachowań dorosłych Polaków. „Oświatowiec”, nr 2.
• Strategia rozwoju edukacji (2005). Warszawa: IBE.
• Strzelecki Z. (2002). Prognozowanie popytu na prace według kwalifikacji. Warszawa: IPiSS.
• Suchodolski B. (1965). Kultura. W: Wielka Encyklopedia Powszechna. T. VI. Warszawa: PWM.
• Symela K. (1997). Przemiany w strukturze programów kształcenia. W: Baraniak B. (red.). Dobór treści kształcenia zawodowego. Warszawa – Radom: IBE – ITiE.
• Szkolnictwo wyższe w Polsce (2013), dostępny na: www.gov.pl/92/2013_07 (otwarty 02.05.2014).
• Szkolnictwo zawodowe. (1999) Zeszyt nr 3. W: Biblioteczka Reformy. Warszawa: MEN.
• Śliwerski B. (2003). Edukacja. W: Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku. T. 1. Warszawa.
• Turos L. (2006). Andragogika pracy. Warszawa.
• Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wraz ze zmianami. Dz. U. nr 69 z dn. 2008 r., poz. 415.
• Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dn. 2 lipca 2004 r., Dz. U. nr. 173 z 2004 r., poz. 1803.
• Ustawa o szkolnictwie wyższym z dn. 27 lipca 2005 r., Dz. U. 2005, nr 164, poz. 1365, dostępny na: www.gov.pl/92/2013_07 (otwarty 02.05.2014).
• Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2014 poz. 1198, dostępny na: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20140001198.
• Ustawa wprowadzająca zmiany do systemu oświaty oraz niektórych innych ustaw z dn. 19 sierpnia 2011 r., Dz. U z 2011r., nr 205, poz. 1206.
• Wiatrowski Z. (2004). Droga do współczesnego i rozumienia i uznawania kwalifikacji i kompetencji zawodowych. W: Kwiatkowski S. M. (red.). Kwalifikacje zawodowe na współczesnym rynku pracy. Warszawa: IBE.
• Wachowski M. (1968). Geneza szkoły. Studium z pedagogiki porównawczej. Opole: WSP.
• Wiatrowski Z. (1985). Pedagogika pracy w zarysie. Warszawa: PWN. Wiatrowski Z. (1996). Podstawy pedagogiki pracy. Bydgoszcz: WSP.
• Wiatrowski Z. (2004). Praca w zbiorach wartości pracujących, bezrobotnych i młodzieży szkolnej. Włocławek: WSHE.
• Woźniak W. (2013). Idea uczenia się przez całe życie wyznacznikiem zmian w kształceniu zawodowym. W: Plewka Cz. (red.). Nauka, edukacja, rynek pracy. Przede wszystkim współdziałanie. Koszalin – Szczecin: Usz – PK – WSzIE.
• Wragg E. C. (1999). Trzy wymiary programu. Warszawa: WSiP.
• Wyszyński S. (1957). Duch pracy ludzkiej. Myśli o warunkach pracy. Poznań.
• Założenia projektowanych zmian. Kształcenie zawodowe i ustawiczne. (2010). „Informator MEN”, Warszawa: MEN.
• Załącznik nr 1 do dokumentu Komisji Wspólnoty Europejskiej: Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia europejskiego systemu transferu i akumulacji osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym. (2008). Bruksela: Dz. U. UE L.394, z dn. 09.04.2008.