W poszukiwaniu językowego obrazu świata. Dom, praca, wolność a także honor i Europa w kaszubskich dialektach i w powstającym kaszubskim języku literackim

• Authors: Popowska-Taborska Hanna

Title variants

EN

Looking for a linguistic worldview. Home, work, freedom, honour and Europe in Kashubian dialects and in the emerging literary variety of the language

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W zaprojektowanym cyklu artykułów „W poszukiwaniu językowego obrazu świata” zamierzam przedstawiać te fakty i sytuacje językowe, które – moim zdaniem – szczególnie trudno ująć jest w ramy proponowanego programu badawczego JOS. Zachowanie w dialektach kaszubskich pierwotnego znaczenia dom ‘rodzina; większa rodzima społeczność’, nikły stopień przyswojenia przez te dialekty ogarniającego znaczną część zachodniej Słowiańszczyzny wyrazu praca wobec silnie tu zakorzenionej bardziej archaicznej roboty, szczególna pozycja wyrazu wolność, mającego słabą i nie zawsze przejrzystą znaczeniowo dokumentację, ogólnosłowiańska cześć pełniąca nadal funkcje znaczeniowe późno przyswojonego przez języki słowiańskie honoru, brak dialektalnych poświadczeń wyrazu Europa wszystko to raz jeszcze potwierdza tezę o znacznej archaiczności dialektów kaszubskich. Celem projektu „Językowo-kulturowy obraz świata Słowian na tle porównawczym” jest rekonstrukcja niektórych podstawowych, społecznie doniosłych pojęć funkcjonujących w szerokim obiegu społecznym i odzwierciedlających określoną dla danej społeczności (narodowej, ale nie tylko) wizję świata oraz jego wartości. […] Na podstawie typowania przeprowadzonego wśród osób deklarujących zainteresowanie uczestnictwem w projekcie Rada Naukowa konwersatorium EUROJOS 27 maja 2009 wyselekcjonowała pięć pojęć, które, z racji swej istoty, powinny stać się przedmiotem badań w najbliższych latach […]. Są to: 1. dom, 2. Europa, 3. wolność, 4. praca, 5. honor (Abramowicz, Bartmiński, Chlebda 2009).

EN

The preservation in Kashubian dialects of the primeval meaning of home, i.e. ‘family; a larger kinship community’, a small degree of acceptance in those dialects of the word praca ‘work’ (widespread in a larger part of western Slavic region) instead of the more deeply entrenched and archaic robota, the peculiar situation of the word wolność ‘freedom’, of a weak and not always clear documentation, the general-Slavic cześć still functioning semantically instead of the late borrowing honor, the lack of dialectal usage of the word Europa: all this corroborates the hypothesis of a largely archaic nature of Kashubian dialects.

Keywords

PL

językowy obraz świata; wartości; dom; praca; wolność; honor; Europa; dialekty kaszubskie; kaszubski język literacki

EN

linguistic worldview; values; home/house; work; freedom; honour; Europe; Kashubian dialects; literary Kashubian

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2010
• Volume: 22
• Pages: 53-71

Contributors

author

Popowska-Taborska Hanna

• Instytut Slawistyki PAN w Warszawie

References

• Abramowicz Maciej, Bartmiński Jerzy, Chlebda Wojciech, 2009, Językowo-kulturowy obraz świata Słowian na tle porównawczym. Założenia programu ,,A'' (10 VI 2009), ,,Etnolingwistyka'' 21, s. 341--342.
• Basaj Mieczysław, Siatkowski Janusz, 2006, Bohemizmy w języku polskim: słownik, Warszawa, s. 266--267.
• Benveniste Émile, 1962, Le vocabulaire des institutions des noms en indo-europénnes, I--II, Paris.
• Breza Edward, 1997, Kształtowanie się kaszubskiego języka literackiego, [w:] Obraz językowy słowiańskiego Pomorza i Łużyc. Pogranicza i kontakty językowe, red. Jadwiga Zieniukowa, Warszawa, s. 247--256.
• Brzozowska Małgorzata, 2009, Etymologia a konotacja słowa. Studia semantyczne, Lublin, s. 72--116.
• Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny, wyd. 2 popr. i poszerz., red. Jerzy Treder, Gdańsk 2006.
• Kaszubszczyzna. Kaszëbizna, red. nauk. Edward Breza, Opole 2001 [seria „Najnowsze Dzieje Języków Słowiańskich”].
• Mazurkiewicz Małgorzata, 1990, Dwa spojrzenia na pracę. Perspektywa interpretacyjna a znaczenie słowa, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 129--146.
• Mazurkiewicz-Brzozowska Małgorzata, 1993, „Praca”. Wybrane warianty znaczenia słowa we współczesnej polszczyźnie i ich struktura kognitywna, [w:] Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne I, red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata Mazurkiewicz-Brzozowska, Lublin, s. 133--145.
• Popowska-Taborska Hanna, 1981, Kaszubszczyzna jako sfera oddziaływań pozostałego polskiego obszaru językowego, 1. Bohemizmy, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XX, s. 11--19; przedruk [w:] tejże, Szkice z kaszubszczyzny. Dzieje, zabytki, słownictwo, Gdańsk 1987, s. 18--26.
• Popowska-Taborska Hanna, 1998, Neologizmy leksykalne powstające w trakcie tworzenia kaszubskiego języka literackiego, [w:] tejże, Szkice z kaszubszczyzny. Leksyka, zabytki, kontakty językowe, Gdańsk, s. 110--116.
• Popowska-Taborska Hanna, 2000, Czy formę proca ‘labor’ uznać należy za wyłącznie łużycką?, „Zeszyty Łużyckie”, t. 31, s. 64--67.
• Popowska-Taborska Hanna, 2006, Specyfika kaszubskich innowacji leksykalnych w „Słowniku polsko-kaszubskim” Jana Trepczyka, [w:] tejże, Szkice z kaszubszczyzny. Dzieje badań, dzieje języka, zabytki, etymologie, Gdańsk.
• Popowska-Taborska Hanna, 2007, Leksyka powstającego kaszubskiego języka literackiego, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria XI, Językoznawstwo, Warszawa, s. 173--180.
• Siatkowski Janusz, 1996, Czechizmy w języku Jana z Koszyczek, [w:] Czesko-polskie kontakty językowe, Warszawa.
• Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego, opracował Stefan Ramułt, Kraków: nakładem Akademii Umiejętności, 1893.
• Treder Jerzy, 2005, Historia kaszubszczyzny literackiej, Gdańsk.
• Zieniukowa Jadwiga, 2001, Współczesna kaszubszczyzna w tekstach stylu wysokiego, [w:] Między kultura „niską” a „wysoką”. Zjawiska językowe, literackie, kulturowe, red. Małgorzata Korytkowska, Zdzisław Darasz, Georgi Minczew, Łódź, s. 315--326.