Dominikanie na kresach wschodnich Rzeczypospolitej Obojga Narodów (teren dzisiejszej Białorusi)

• Authors: Miławicki Marek

Title variants

EN

The Dominican on the Eastern frontier of the Republic of Both Nations (the terrirory of today’s Belarus)

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Celem artykułu jest zarysowanie historii obecności zakonu dominikańskiego na tej części Kresów Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Wielkie Księstwo Litewskie), które obecnie leżą w granicach państwa białoruskiego, począwszy od średniowiecza do drugiej połowy XIX wieku. Na terenie tym istniało 45 placówek dominikańskich, które zostały skasowane przez władze zaboru rosyjskiego w XIX wieku. Dominikanie prowadzili nie tylko działalność duszpasterską (głównie kaznodziejstwo i parafie), ale także oświatową i kulturalną. W okresie powstań zakonnicy również czynnie brali w nich udział, za co spotkały ich represje (emigracja, zsyłki na Syberię, kasaty klasztorów i konfiskata mienia i dóbr kultury).

EN

he purpose of the article is to provide an outline of the history of the Dominican presence on the Eastern Frontier of the former Republic (The Great Principality of Lithuania), in the region which now belongs to Belarus. The analysis includes the period between the Middle Ages until the late 19th century. In this territory, fourty-five Dominican locations existed and they were cassated by the Russian partition authorities in the 19th century. The Dominicans were active not only in the pastoral ministry (mostly preaching and parish-keeping), but also in education and culture. At the time of Polish national uprisings, the religious took active part in the efforts and endured the oppressing consqequences of their involvement (emigration, expulsion to Siberia, convent cassations and confiscation of property and cultural goods).

Keywords

PL

dominikanie; zakon kaznodziejski; Białoruś; Wielkie Księstwo Litewskie; Rzeczypospolita Obojga Narodów; Kresy; fundacje; duszpasterstwo; edukacja; kasaty klasztorów; powstania narodowe

EN

Great Principality of Lithuania; Dominicans in Belarus; Polish national uprisings in the 19 th c.; education and culture of Dominican

• Publisher: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Journal: Folia Historica Cracoviensia
• Year: 2014
• Volume: 20
• Pages: 95-153

Dates

published

2014-12-31

Contributors

author

Miławicki Marek

• Dominikański Instytut Historyczny w Krakowie

References

• Archiwum Kapituły Katedralnej w Krakowie, rkps Libri Archivi, T. 9.
• Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, rkps Acta Episcopalia, T. 39.
• Bernard z Clairvaux, O miłowaniu Boga i inne traktaty. Oprac. S. Kiełtyka. Poznań 2000.
• J. Morawski, Droga przed Bogiem. Śmierć świętych abo dyspozycja na śmierć dobrą. Nauką S. Teologii, i pobożnemi z Pisma Świętego i z Ojców SS. mianowicie Świętego Augustyna afektami, także SS. umierających przykładami objaśniona naprzód po łacinie, a potym po polsku. Poznań 1698, w drukarni Collegium Societatis Iesu.
• Listy świętego Hieronima do Heliodora i Nepocjana o życiu pustelniczem, kapłańskiem i zakonnem. Oprac. J. Gajkowski. Warszawa 1904.
• M. Laterna, Harfa duchowna to jest dziesięć rozdziałów modlitw katolickich z rozlicznych Kościoła Powszechnego Doktorów y z Rzymskich Mszałow y Brewiarzow po wielkiey części zebranych. Przydano do każdego rozdziału Nauki o tych rzeczach, które się w Modlitwach zamykaią a na niektórych mieścach wykładem y przypiskami psalmy y modlitwy objaśnione. Kraków 1618, w drukarni Andrzeja Piotrkowczyka.
• O śmierci świętej pamięci Jego Mości X. Piotra Tylickiego krakowskiego biskupa etc. etc i nabożnym ku niej przygotowaniu jego List do Jaśnie Oświeconego i Najprzewielebniejszego w Chrystusie Ojca i Pana, Jego Mości X. Wawrzyńca Gembickiego z Bożej Łaski arcybiskupa gnieźnieńskiego etc. etc. etc. Pisany od X. Fryderyka Szembeka Societatis Iesu co rychle po śmierci nieboszczykowskiej, a teraz na uroczysty obchód za duszę jego, na żądanie Ich MM. PP. Exekutorów do druku podany, za wyraźnym dozwoleniem Jego M. X. Marcina Szyszkowskiego biskupa krakowskiego i starszych zakonnych. Kraków 1617, w drukarni Andrzeja Piotrkowczyka.
• Ścieżka pobożnego chrześcijanina to jest nauki i przestrogi co potrzebniejsze na poratowanie wszystkich zbawienia pragnących. Z włoskich scriptów kapłana jednego Societatis Iesu przekładania X. Stanisława Grochowskiego. Kraków 1600, w drukarni Jakuba Sibeneychera.
• Tomasz à Kempis, O naśladowaniu Chrystusa. Przeł. A. Kamieńska. Warszawa 1980.
• Tomasz à Kempis, Pochwała pokory, która jest fundamentem wszelkiej świętości. W: tegoż, Cztery medytacje. Przeł. A. Sulikowski. Kraków 2001.
• Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego oo. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie. T. 3. Kraków 1889.
• Wojciech z Pakościa, Medycyna duchowna dla chorych i bliskich śmierci ludzi chrześcijańskich, a osobliwie zakonnych. Z doktorów świętych pilno zebrana. Poznań 1618, w drukarni Jana Wolraba.
• Bartoszewski K., Zbiciak K., Ars moriendi. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. Pod red. F. Gryglewicza, R. Łukaszyka, Z. Sułowskiego. Lublin 1973, kol. 950.
• Barycz H., Nucerinus Sebastian (1565–1635). W: Polski słownik biograficzny. T. 23. Pod red. E. Rostworowskiego. Wrocław–Kraków 1978, s. 405–406.
• Barycz H., Rewizja rewizji, czyli o przedwczesnym pasowaniu jezuity Fryderyka Szembeka na autora omawianego Diariusza podróży włosko-iberyjskiej z 1595 r. „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” T. 22: 1977, s. 233–242.
• Bruździński A., „Zakony do ścisłego zachowania reguły doprowadził”. Biskup Piotr Tylicki wobec zakonów w diecezji krakowskiej (1607–1616). W: Klasztor w Kościele średniowiecznym i nowożytnym. Pod red. M. Derwicha, A. Pobóg-Lenartowicz. Warszawa 2010, s. 121–142.
• Bruździński A., Biskup krakowski Piotr Tylicki wobec zakonów w swojej diecezji (1607–1616). „Folia Historica Cracoviensia” T. 10: 2004, s. 49–69.
• Bruździński A., Pasterz sprawiedliwy i kraj miłujący. Biskup kujawsko-pomorski Piotr Tylicki (1604–1607). „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie” T. 22: 2007, s. 75–84.
• Bujanda de J. M., Index Librorum Prohibitorum 1600–1966. Montreal–Geneve 2002.
• Celichowski Z., Ars moriendi. Rozprawa bibliograficzna. „Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności w Krakowie” T. 17: 1892, s. 143–167.
• Cieślak S., Marcin Laterna SJ (1552–1598). Działacz kontrreformacyjny. Kraków 2003.
• Encyklopedia wiedzy o Jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995. Oprac. L. Grzebień. Kraków 1996.
• Glemma T., Stosunki kościelne w Toruniu w stuleciu XVI i XVII na tle dziejów kościelnych Prus Królewskich. „Rocznik Towarzystwa Naukowego w Toruniu” T. 42: 1934, s. 121–155.
• Grzebień L., Kult świętych w diecezji krakowskiej w okresie potrydenckim (na podstawie diariusza J. Wielewickiego). W: Kanonizacje a nowa ewangelizacja. Sympozjum naukowe z okazji 30-lecia Instytutu Liturgicznego. Kraków 2000, s. 31–45.
• Hajdukiewicz L., Krupka Sebastian (zm. 1625). W: Polski słownik biograficzny. T. 15. Pod red. E. Rostworowskiego. Wrocław 1970, s. 415–416.
• Huszał G., Przygotowanie do śmierci w XVII wieku. „Roczniki Humanistyczne” T. 31: 1983, z. 2, s. 105–151.
• Kalinowski J. K., Wawrzyniec Gembicki jako biskup chełmiński i pomezańskiej diecezji wieczysty administrator (1600–1610). Toruń 2011.
• Karp H. J., Tylicki Piotr (1543–1616). W: Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1448 bis 1648. Ein biographisches Lexikon. Pod red. E. Gatz. Berlin 1996, s. 717.
• Kopeć J. J., Męka Pańska w religijnej kulturze polskiego średniowiecza. Studium nad pasyjnymi motywami i tekstami liturgicznymi. Warszawa 1975, s. 345–360.
• Korytkowski J., Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. T. 4. Gniezno 1883.
• Łukaszewska-Haberkowa J., Pierwsze pokolenie polskich jezuitów w świetle biografii i egzaminów. Kraków 2013.
• Maliszewski K., Działalność jezuitów w protestanckim Toruniu u schyłku XVI i w XVII wieku na tle stosunków wyznaniowych w mieście. W: Jezuici w Toruniu. 1596–1996. Materiały konferencji zorganizowanej w Toruniu 17–23 listopada 1996 r. z okazji Jubileuszu 400-lecia przybycia Jezuitów do miasta. Pod red. K. Maliszewskiego, W. Rozynkowskiego. Toruń 1997, s. 28–54.
• Małłek J., Historyczne uwarunkowania sprowadzenia Zakonu Jezuitów do Torunia w 1596 r. W: Jezuici w Toruniu. 1596–1996. Materiały konferencji zorganizowanej w Toruniu 17–23 listopada 1996 r. z okazji Jubileuszu 400-lecia przybycia Jezuitów do miasta. Pod red. K. Maliszewskiego, W. Rozynkowskiego. Toruń 1997, s. 20–27.
• Mikołajczyk M., Dzieje liturgii sakramentu chorych w Polsce do Rytuału Piotrkowskiego (1631). W: Studia z dziejów liturgii w Polsce. T. 1. Lublin 1976, s. 241–295.
• Nowicka-Jeżowa A., Pieśni czasu śmierci. Studium z historii duchowości XVI–XVII wieku. Lublin 1992.
• Nowicka-Jeżowa A., Sarmaci i śmierć. O staropolskiej poezji żałobnej. Warszawa 1992.
• Olczak S. K., Jezuici otrzymujący święcenia z rąk biskupów poznańskich na przełomie XVI–XVII w. „Roczniki Humanistyczne” T. 31: 1983, z. 2, s. 85–104.
• Oracki T., Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla od połowy XV wieku do 1945 roku. Warszawa 1963.
• Oracki T., Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i ziemi malborskiej od XV do XVII wieku. T. 2. Olsztyn 1988.
• Paluszkiewicz F., Mały słownik jezuitów w Polsce, Warszawa 1995.
• Paszenda J., Wybór miejsca na fundację dla jezuitów. W: Jezuicka ars historica. Prace ofiarowane Księdzu Profesorowi Ludwikowi Grzebieniowi SJ. Kraków 2001, s. 453–467.
• Prokop K. R., Poczet biskupów krakowskich. Kraków 1999.
• Przybyszewski B., Krótki zarys dziejów diecezji krakowskiej. T. 2: Czasy nowożytne. Kraków 1993.
• Richter K., Probst M., Plock H., Związki namaszczenia chorych z wiatykiem. W: Z pomocą umierającym. Przyczynki do rozmowy na temat umierania i śmierci. Warszawa 1989, s. 100–103.
• Rok B., Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej. Wrocław 1995.
• Rożek M., Katedra krakowska w XVII wieku. Warszawa 1980.
• Rożek M., Uroczystości w barokowym Krakowie. Kraków 1976.
• Rusiecki M., Obraz śmierci w katechezie Kościoła katolickiego w XVI–XVIII w. W: Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI–XVIII wieku. Kultura życia i śmierci. Pod red. H. Suchojada. Warszawa 2001, s. 287–302.
• Słowikowski T., Fox (Foxius) Jan. W: Polski słownik biograficzny. T. 7. Pod red. W. Konopczyńskiego. Kraków 1958, s. 69–71.
• Słownik biograficzny kapituły warmińskiej. Pod red. J. Guzowskiego, Olsztyn 1996.
• Słownik polskich teologów katolickich. Pod red. H. E. Wyczawskiego. T. 4. Warszawa 1981.
• Stec L., Literacki kształt polskich polemik antyjezuickich z lat 1578–1625. Białystok 1968.
• Szabelska H., Ars moriendi. W: Słownik sarmatyzmu. Idee, pojęcia, symbole. Pod red. A. Borowskiego. Kraków 2001, s. 15–18.
• Szostkiewicz Z., Katalog biskupów obrządku łacińskiego przedrozbiorowej Polski. „Sacrum Poloniae Millennium” T. 1: 1954, s. 391–619.
• Tatarkiewicz W., Nagrobki z figurami klęczącymi. W: Studia renesansowe. T. 1. Warszawa 1956, s. 274–328.
• Tazbir J., Arianie i katolicy. Warszawa 1971.
• Tazbir J., Hieronim Zahorowski zapomniany autor głośnego pamfletu. „Kwartalnik Historyczny” T. 70: 1963, s. 341–361.
• Tazbir J., Literatura antyjezuicka w Polsce. W: Jezuici a kultura polska. Materiały sympozjum z okazji jubileuszu 500-lecia urodzin Ignacego Loyoli (1491–1991) i 450-lecia powstania Towarzystwa Jezusowego (1540–1990), Kraków 15–17 lutego 1991 r. Pod red. L. Grzebienia, S. Obirka. Kraków 1993, s. 311–333.
• Urban W., Wywody szlachectwa kanoników i prałatów krakowskich (1550–1600). „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” T. 4: 1999, s. 165–176.
• Włodarski M., Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI wieku. Kraków 1987.
• Wojtyska H. D., Męka Chrystusa w religijności polskiej XVI-XVIII wieku. W: Męka Chrystusa wczoraj i dziś. Pod red. H. D. Wojtyski, J. J. Kopcia. Lublin 1981, s. 61–79.
• Załęski S., Jezuici w Polsce. T. 4, cz. 2: Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III. 1588–1608. Kraków 1904.

Identifiers

ISSN

0867-8294

DOI

10.15633/fhc.651

URI

http://czasopisma.upjp2.edu.pl/foliahistoricacracoviensia/article/view/651/574