Przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym pochodzenia polonijnego jako enklawa kapitalizmu w PRL i „inkubator przedsiębiorczości” liderów biznesu w III RP

• Authors: Grala Dariusz Tomasz

Title variants

EN

Enterprise with foreign capital deriving from the Polish Diaspora as an enclave of capitalism in the People’s Republic of Poland and ‘an entrepreneurial incubator’ for business leaders of the Third Republic

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Inicjatywa tworzenia spółek z kapitałem zagranicznym w Polsce Ludowej wywiedziona była z doświadczeń Jugosławii i Węgier. Współpraca z biznesmenami polskiego pochodzenia odpowiadała zarówno w wymiarze propagandowym (możliwość wykazywania przed społeczeństwem PRL przychylności środowisk zachodniej Polonii dla reżimu komunistycznego w PRL), jak i pragmatycznym (napływ „bezpiecznego”, bo z polskim rodowodem, kapitału w wymienialnej walucie i zachodniego „know how”, bardzo pożądanego w gospodarce nakazowej PRL). Przedsiębiorcy z kapitałem zagranicznym urządzali swoje firmy pod względem organizacyjnym na wzór zachodni. Sposób zarządzania nastawiony na zysk i optymalizację podatkową, importowanie i stosowanie technologii oraz środków trwałych z krajów kapitalistycznych, jak również szeroko stosowane techniki marketingu czyniły z tych podmiotów bardzo dynamiczne i elastyczne struktury organizacyjne, łatwo dostosowujące się do warunków zewnętrznych. W takim sensie firmy polonijne nie tylko stanowiły zupełne novum ustrojowe w systemie gospodarczym PRL, ale przede wszystkim funkcjonowały odmiennie, nie będąc częścią planu centralnego planisty oraz nie mając prezesów oraz dyrektorów z nominacji partyjnej PZPR. W wyniku preferencyjnych rozwiązań fiskalnych i administracyjnych w PRL przedsiębiorstwa polonijno-zagraniczne PPZ osiągały najwyższą stopę wzrostu sprzedaży i najszybszy rozwój organiczny w grupie przedsiębiorstw prywatnych.

The initiative to set up companies with foreign capital in the People’s Republic of Poland derived from experiences in Yugoslavia and Hungary. Cooperation with businessmen of Polish origins satisfied both the demands of propaganda (it allowed for society to be shown the favour of the Diaspora groups in the West for the communist regime), and pragmatism (a ‘secure’ income, because capital of Polish origins in a foreign, exchangeable currency, along with Western ‘know how’, were very desirable commodities in the command economy of the People’s Republic). Entrepreneurs of the PPZ equipped their firms organisationally on a Western model. The management methods orientated towards profit and tax optimisation, import and use of technology and fixed assets from capitalist nations, and also the widespread application of marketing techniques made the entities extremely dynamic and elastic organisational structures, which were able to smoothly adapt to external conditions. In this sense not only did Diaspora firms constitute a complete political novelty in the economic system of Poland, but more importantly the operated differently, not being a part of the centrally planned economy, nor having directors or chairmen nominated by party officials. As a result of preferential fiscal and administrative solutions PPZ companies achieved the highest levels of sales growth and the most rapid organic development within the group of privately held enterprises

Keywords

PL

kapitał zagraniczny; spółka polonijna; enklawa kapitalizmu; inwestycje bezpośrednie; gospodarka niedoborów

EN

foreign capital; a polish diaspora company; an enclave of a capitalism; direct investments; shortage economy

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2019
• Issue: 3(12)
• Pages: 75-100

Contributors

author

Grala Dariusz Tomasz

• Instytut Kliometrii i Badań nad Transformacją

References

• 50 wybranych zagranicznych przedsiębiorstw drobnej wytwórczości za rok 1986, 1987, „Zarządzanie”, nr 12.
• 50 wybranych zagranicznych przedsiębiorstw drobnej wytwórczości za rok 1987, 1988, „Zarządzanie”, nr 12.
• 50 wybranych zagranicznych przedsiębiorstw drobnej wytwórczości za rok 1988, 1989, „Zarządzanie”, nr 12.
• Antonowska I. Bartosiewicz, 1985, Stan i struktura zadłużenia Polski w walutach wymienialnych na tle zadłużenia innych krajów, OINTE, Ośrodek Informacji Centralnej, nr 26.
• Baczyński J., 1987, Ani lek, ani trucizna, „Polityka”, nr 37.
• Bednarski M., 1987, Gospodarka „drugiego obiegu” w Polsce, „Wektory Gospodarki”, nr 2.
• Beskid L., Milic-Czerniak R., Misiuna M., J. Sikorska, Z. Sufin, 1985, Warunki życia i potrzeby społeczeństwa polskiego – punkt odniesienia 1982 r., „Wektory”, nr 12.
• Bień W., 2017, Jak doszło do zadłużenia Polski za granicą w latach 1970–1985. Wspomnienia uczestnika wydarzeń, Difin, Warszawa.
• Buszko J., 1987, Inicjatorzy i animatorzy, „Magazyn Inter-Polcom”, nr 1–2.
• Długosz S., 1992, Służyłem dziesięciu premierom, BGW, Warszawa.
• Głąbowicz K., 1989, Małe jest piękne, „Zarządzanie”, nr 12.
• Guzek M., Ziółkowski M., 1988, Krajowy i zagraniczny sektor prywatny w Polsce. Skrócony raport z badań ekonomiczno-socjologicznych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
• Iwanowska A., 1988, Modernizatorzy gospodarki, „Przegląd Organizacji”, nr 2.
• Jak rozwijać rzemiosło, 1982, „Życie Gospodarcze”, nr 11.
• Jesteśmy obecni na rynku już 30 lat. Rozmowa z panem Franciszkiem Szafrańskim, dyrektorem firmy Impol-1 w Warszawie, magazyn „Elektronik”, nr 4/2000, http://www.impol-1.pl/wywiad.php
• Kękuś Z., 1990, Pożytek z firm polonijnych, „Przegląd Organizacji”, nr 2–3.
• Kos A., 1991, Piwny maraton, „Zarządzanie”, nr 3.
• Lista 100 najbogatszych Polaków, 1991, „Wprost” 1991, nr 6.
• Madej D., Marasek K., Kuryłowicz K., Komputery w Polsce, Komputery osobiste, WKIŁ 1987, http://www.elwro.zafriko.pl/kat_artykuLy/komputery_w_polsce [dostęp 05.04.2009].
• Mały Rocznik Statystyczny 1986, GUS, Warszawa.
• Marody M., 1987, Między współpracą a odrzuceniem, „Polityka”, nr 28.
• Polska: reforma, dostosowanie i wzrost. Raport główny Banku Światowego, 1987, cz. 1. Warszawa.
• Raport pokontrolny. Informacja z kontroli działalności niektórych przedsiębiorstw polonijnych, Gabinet Premiera W. Jaruzelskiego, Finanse 1981–1983, Archiwum Akt Jawnych Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (AKPRM), sygn. 1.4/4.
• Roczniki Statystyczne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z lat 1980, 1982, 1985, 1986 oraz 1990 i 1991, Główny Urząd Statystyczny w Warszawie.
• Rozporządzenie ministra handlu wewnętrznego i usług z dnia 13 sierpnia 1981 r. w sprawie wprowadzenia zakazu obrotu mięsem pochodzącym z uboju gospodarczego, DzU PRL 1981, nr 21, poz. 108.
• Rozporządzenie ministra finansów z dnia 30 października 1981 r. w sprawie zwolnienia od podatków i opłaty skarbowej podatników osiągających przychody z niektórych rodzajów nowo uruchomionej działalności zarobkowej, DzU PRL 1981, nr 26, poz. 138.
• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 lipca 1983 r. w sprawie podatków obrotowego i dochodowego od osób fizycznych i osób prawnych nie będących jednostkami gospodarki uspołecznionej, DzU PRL 1983, nr 43, poz. 195.
• Stok A., Zawsze trzeba znać reguły gry, najlepiej jednak ustalać je samemu, „Zarządzanie” 1991, nr 3, s. 35.
• Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o zwalczaniu spekulacji, DzU PRL 1981, nr 24, poz. 124, zm. DzU. PRL 1982, nr 16, poz. 125, nr 33, poz. 218.
• Zielone na złote. Ze Stanisławem Szewczykiem, właścicielem przedsiębiorstwa zagranicznego Top Mart, rozmawia Tomasz Uchman, 1987 „Zarządzanie”, nr 12.
• Ustawa z dnia 31 stycznia 1985 r. zmieniająca ustawę o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, DzU PRL 1985, nr 3, poz. 12.
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1986 r. o spółkach z udziałem zagranicznym, DzU PRL 1986, nr 17, poz. 88.
• Wróblewska A., 1996, Pamiętnik kapitalisty, „Gazeta Wyborcza”, nr 31, dodatek – Magazyn Gazety Wyborczej.
• Zawadzka R., Czarzasty M., 1987, Sektor prywatny o sobie i innych, „Zarządzanie”, nr 4.
• Zborowska W., 1987, Wyposażenie gospodarstw domowych, „Wektory Gospodarki”, nr 7.
• https://polskiekomputery.pl/mgr-inz-wojciech-lipko-wspomnienia/ [dostęp 02.02.2019].
• Opracowania
• Bałtowski M., 2009, Gospodarka socjalistyczna w Polsce. Geneza – rozwój – upadek, Warszawa.
• Gabryel P., Zieleniewski M., 1995, Polscy milionerzy, Dom Wydawniczy Babicz, Harasimowicz i Sp., Poznań.
• Grala D.T., 2005, Reformy gospodarcze. Próba uratowania socjalizmu, Trio, Warszawa.
• Grala D.T., 2018, Refinansowanie zobowiązań kredytowych w warunkach niewypłacalności państwa na przykładzie PRL w latach 1981–1983. Fiasko planu ograniczenia zadłużenia Polski w świetle uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, „UR Journal of Humanities and Social Sciences”, nr 1(6).
• Henshall K.G., 2011, Historia Japonii, Bellona, Warszawa.
• Jasiecki K., 2002, Elita biznesu w Polsce, Warszawa.
• Jędrychowski S., 1982, Zadłużenie Polski w krajach kapitalistycznych, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Karaszewski W., 2004, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, Toruń.
• Kęsicka K., Nowakowska A., 1996, Gdzie spółek trzydzieści sześć..., „Gazeta Wyborcza”, nr 275.
• Kmiecik S., 1999, Eksport – import, 1999, „Karta“, nr 29.
• Kołodko G.W., Szablewski A., 1987, Pieniądz – gospodarka – społeczeństwo, „Wektory Gospodarki”, nr 5/6.
• Kozłowski T., 2019, Koniec imperium MSW. Transformacja organów bezpieczeństwa państwa 1989–1990, IPN, Warszawa.
• Koźmiński A., 1998, Odrabianie zaległości. Zmiany organizacji i zarządzania w byłym bloku socjalistycznym, PWN, Warszawa.
• Małecki M., 1988, Spółki z udziałem kapitału zagranicznego w europejskich krajach socjalistycznych, WIT 1988, nr 1, Ośrodek Informacji Centralnej, Warszawa.
• Małecka T., 1988, Kapitał zagraniczny w Polsce, „Przegląd Organizacji”, nr 5.
• Plesiński K., 1985, Nie chciana konkurencja, „Życie Gospodarcze”, nr 40, s. 1, 6.
• Rolicki J., 1990, Edward Gierek. Przerwana dekada, Oficyna BGW, Warszawa.
• Sikora M., 2013, Koncesjonowany kapitalizm. Służba Bezpieczeństwa MSW a „spółki polonijne” w PRL (1976–1989), „Dzieje Najnowsze”, nr 3.
• Solska J., 2006, Mydło, powidło, czujne oko, „Polityka”, nr 47, s. 44–50.
• Staniszkis J., 1994, Dylematy okresu przejściowego. Przypadek Polski [w:] Zmierzch socjalizmu państwowego. Szkice z socjologii ekonomicznej, red. W. Morawski, Warszawa.
• Tomczonek Z., 2014, Dynamika i kierunki rozwoju gospodarczego Chin po 1978 roku, „Marketing i Rynek”, nr 2.
• Winiecki J., 1986, Udział przemysłu w dochodzie narodowym krajów o gospodarce planowej, „Ekonomista”, nr 1.
• World investment Directory, 1992, Foreign Direct Investment, Legal Framework and Corporate Data, vol. II, United Nations, New York.