Вариативность числовых форм в древнерусской письменности: singularis vs pluralis

• Authors: Жолобов Олег

Title variants

PL

Wariantywność form w zakresie liczby w piśmiennictwie staroruskim: singularis vs pluralis

EN

Variability of numerical forms in Old Russian writing: singularis vs pluralis

• Languages of publication: RU PL EN

Abstracts

PL

Autor rozważa w artykule niecodzienny typ wariantywności w języku staroruskim: singularis vs pluralis. Jego uwagę zwracają przede wszystkim takie sytuacje we współczesnym języku rosyjskim, gdy zamiast dawnej wariantywności form liczby występują formy singularia tantum i pluralia tantum. Zdaniem autora przypadki wariantywności form w zakresie liczby można wyjaśnić podwójną naturą znaków językowych – sygnifikatywnych i denotatywnych. Forma gramatyczna liczby pojedynczej jest wyrażeniem significatum i w żadnym wypadku nie koreluje z potencjalnym gramatycznym znaczeniem jednostkowości. Wręcz przeciwnie, zastąpienie wyjściowych, oryginalnych form wyrazu w liczbie pojedynczej liczbą mnogą jest właśnie spowodowane semantycznym nasyceniem form pluralnych, odzwierciedlających złożoność obiektów lub ich substancjonalną (rzeczową) intensywność. Oznaczony, pozytywny człon opozycji – pluralis – sygnalizuje realność, konkretność, bytowość określanych obiektów, podczas gdy nieoznaczony, negatywny człon okazuje się być związanym z ideą (konceptem) nazwanych obiektów. W intensywnej interakcji członów opozycji rozwija się wtórna, odzwierciedlona kategorialność, w wyniku której prywatywna, jednostronna opozycja może funkcjonować jako ekwipolentna, dwukierunkowa.

EN

The article considers an unusual type of variability in the Old Russian – singularis vs pluralis. Attention is drawn first of all to cases where in the modern Russian language, instead of the ancient variability of numerical forms, the words singularia tantum and pluralia tantum are found. We believe that cases of numerical variability have an explanation in the dual nature of verbal signs – significative and denotative. The grammatical form of the singular appears as an expression of significatum and does not correlate with the potential grammatical meaning of singularity. On the contrary, the replacement of the original word forms of the singular by the plural is due precisely to the semantic saturation of the plural forms reflecting the complexity of the objects or the substantial intensity. The marked member of the opposition – pluralis – signals the reality, concreteness, the beingness of the designated objects, while the unmarked term results in the idea (signification, concept) of the designated objects. In tense interaction of opposition members, a secondary, reflected categoriality develops, as a result of which the private opposition can function as an equipollent one.

Keywords

PL

język staroruski; kategoria liczby; wariantywność

EN

Old Russian; number; variability

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2018
• Volume: 66
• Pages: 565-580

Contributors

author

Жолобов Олег

• Кафедра русского языка и прикладной лингвистики, Институт филологии и межкуль-турной коммуникации, Казанский федеральный университет

References

• Гиппиус Алексей, 1989, Система формальных признаков языка древнерус- ской письменности как предмет лингвистического изучения, „Вопросы языкознания”, № 2, c. 93–110.
• Григорьев Андрей, 2006, Русская библейская фразеология в контексте культуры, Издательство Индрик, Москва.
• Жолобов Олег, 2007, Корпус древнерусских списков Паренесиса Ефрема Сирина. I: РГАДА, Син. 38, „Russian Linguistics”, vol. 31, c. 31–59.
• Жолобов Олег, 2009, Корпус древнерусских списков Паренесиса Ефрема Сирина. II : РНБ, Погод. 71а, „Russian Linguistics”, vol. 33, c. 37–64.
• Жолобов Олег, 2011, Корпус древнерусских списков Паренесиса Ефрема Сирина. II : 1: БАН 31.7.2, „Russian Linguistics”, vol. 35, c. 361–380.
• Зализняк Андрей, 2004, Древненовгородский диалект, 2-е издание, пере-работанное с учетом материала находок 1995–2003 гг., Издательство Языки славянской культуры, Москва.
• Иорданиди Софья, Крысько Вадим, 2000, Множественное число именного склонения, Издательство Азбуковник, Москва. (Историческая грамма- тика древнерусского языка; т. I; под ред. В.Б. Крысько).
• Исаченко Александр, 1961, О грамматическом значении, „Вопросы языкоз- нания”, № 1, c. 28–43.
• Камчатнов Александр, 2005, История русского литературного языка: XI – первая половина XIX века, Издательский центр Академия, Москва.
• Конявская Светлана, 2004, Семантическое словообразование в системе числа существительных: синхрония и диахрония, Издательство РФК-Имидж Лаб, Москва.
• Кузнецов Анатолий, 2014, Перфект и другие претериты в прямой речи на материале Мариинского евангелия, „Acta Slavica Estonica V. Труды по русской и славянской филологии XVI. Антропоцентризм в языке и речи”, отв. ред. И.П. Кюльмоя, Тарту, c. 273–284.
• Лайонз Джон, 1978, Введение в теоретическую лингвистику, Прогресс, Москва.
• ЛЭС 1990 – Лингвистический энциклопедический словарь, 1990, гл. ред. В.Н. Ярцева, Издательство Советская энциклопедия, Москва.
• Новак Мария, 2016, Формы перфекта в древнерусских списках Паренесиса Ефрема Сирина, „Научное наследие В.А. Б огородицкого и современный вектор исследований Казанской лингвистической школы: тр. и матер. междунар. конф. (Казань, 31 октября–3 ноября 2016 г.): в 2 т.”, т. 1, Из- дательство Казанского университета, Казань, с. 262–267.
• Шульга Мария, 2003, Развитие морфологической системы имени в русском языке, Издательство Московского государственного университета леса, Москва.
• Ярцева Виктория, 1990, Проблемы языкового варьирования: исторический аспект, „Языки мира: проблемы языковой вариативности”, отв. ред. В.Н. Ярцева, Наука, Москва, с. 4–35.
• Bojkovsky Georg, 1984, Paraenesis. Die altbulgarische Übersetzung von Werken Ephraims des Syrers, Bd. 1, U.W. Weiher, Freiburg i. Br. (Monumenta linguae slavicae dialecti veteris; t. XX).
• Bojkovsky Georg, Aitzetmüller Rudolf, 1986, Paraenesis. Die altbulgarische Übersetzung von Werken Ephraims des Syrers, Bd. 2, U.W. Weiher, Freiburg i. Br. (Monumenta linguae slavicae dialecti veteris; t. XXII).
• Bojkovsky Georg, Aitzetmüller Rudolf, 1987, Paraenesis. Die altbulgarische Übersetzung von Werken Ephraims des Syrers, Bd. 3, U.W. Weiher, Freiburg i. Br. (Monumenta linguae slavicae dialecti veteris; t. XXIV).
• Bojkovsky Georg, Aitzetmüller Rudolf, 1988, Paraenesis. Die altbulgarische Übersetzung von Werken Ephraims des Syrers, Bd. 4, U.W. Weiher, Freiburg i. Br. (Monumenta linguae slavicae dialecti veteris; t. XXVI).