Szkolnictwo wyższe w latach II wojny światowej ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie i jego pracowników. Część I

• Authors: Anna Hryniewicka

Title variants

EN

Higher education in the years of World War II, with particular emphasis on the situation of the National Institute of Special Education in Warsaw and its employees. Part 1

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł (będący pierwszą z trzech części), przygotowany z okazji 70. rocznicy zakończenia II wojny światowej, ma na celu przypomnienie tragicznych dziejów narodu polskiego związanych z okupacją niemiecką i sowiecką oraz upamiętnienie licznych nauczycieli akademickich, którzy w latach 1939–1945 oddali życie za niepodległość Polski. Przedstawia podstawowe założenia polityki okupanta wobec inteligencji polskiej oraz jej dążeń do kulturalnej i narodowej samodzielności. Ukazuje organizację szkolnictwa powszechnego nastawioną na całkowitą degradację fizyczną i intelektualną dzieci i młodzieży oraz zahamowanie rozwoju młodej kadry inteligencji. Omawia okoliczności towarzyszące likwidacji szkolnictwa wyższego i ośrodków naukowych na terenach włączonych do III Rzeszy, Generalnej Guberni i Związku Radzieckiego. Ukazuje również rozmiar strat osobowych szkolnictwa polskiego w okresie okupacji.

EN

This article (the first of a three-part series), prepared on the occasion of the 70th anniversary of the end of World War II, intends to remember the tragic history of the Polish nation related to German and Soviet occupation and the many university teachers who gave their lives for Poland’s independence between 1939 and 1945. It presents the basic assumptions of the occupying forces’ policy against the Polish intelligentsia and its aspirations for national and cultural autonomy. It also describes the organization of general education that focused on the total physical and intellectual degradation of children and young people and on the inhibition of the development of young intelligentsia personnel. Moreover, it discusses the circumstances surrounding the elimination of higher education and research centers in the areas incorporated into the Third Reich, the General Government and the Soviet Union. It shows the scale of the casualties in Polish education during the occupation.

Keywords

PL

II wojna światowa; rozbiór Polski; okupacja niemiecka i sowiecka; eksterminacja narodu polskiego; represje wobec inteligencji; polityka oświatowa okupanta; szkolnictwo; wyższe w czasie okupacji

EN

World War II; partition of Poland; German and Soviet occupation; extermination of the Polish nation; repression against the intelligentsia; occupying forces’ education policy; higher education during the occupation

• Publisher: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej. Wydawnictwo APS
• Journal: Człowiek - Niepełnosprawność - Społeczeństwo
• Year: 2015
• Issue: 2(28)
• Pages: 25-39

Contributors

author

Anna Hryniewicka

• Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, ul. Szczęśliwicka 40, 02-353 Warszawa; tel. [phone]

References

• Encyklopedia Powszechna (1975). T. 3. Warszawa: PWN.
• Grześ, B. (1995). Deportacje nauczycieli do ZSRR 1939–1941. Warszawa: Wydawnictwo Głos Nauczycielski.
• Krasuski, J. (1993). Jawne i tajne szkolnictwo polskie pod okupacją radziecką i niemiecką na terenach wschodnich Rzeczpospolitej. W: S. Mauersberg (red.), „Białe plamy” w najnowszej historii Polski. Materiały z obrad Sekcji Historii Wychowania Zjazdu Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego 10–12.02.1993 (s. 55–67). Warszawa: IHNOiT.
• Kryńska, E. (1993). Władza radziecka wobec szkolnictwa w województwie białostockim w latach 1939–41. W: S. Mauersberg (red.), „Białe plamy” w najnowszej historii Polski. Materiały z obrad Sekcji Historii Wychowania Zjazdu Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego 10–12.02.1993 (s. 49–53). Warszawa: IHNOiT.
• Pospieszalski, K.M. (1952). Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce. Zbiór dokumentów. Cz. I: Ziemie wcielone do Rzeszy. W: K.M. Pospieszalski, E. Serwaski, I. Trawiska, Z. Grot, W. Ostrowski, Cz. Łuczak, A. Konieczny, H. Szurgacz, W. Długoborski, E. Kozłowski, P. Matusak, W. Jastrzebski, M. Rutowska, Documenta Occupationis. T. 5 (s. 2–28). Poznań: Instytut Zachodni.
• Serwański, E., Walczak, M. (1973). Szkolnictwo niemieckie dla dzieci polskich pod okupacją w Wielkopolsce. Przegląd Historyczno-Oświatowy, 2, 208–235.
• Słowacki, J. (1952). Dzieła wszystkie. T. 3. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Słownik wyrazów obcych (1980). Warszawa: PWN.
• Sprawozdanie w przedmiocie strat i szkód wojennych w Polsce w latach 1939–1945 (1947). Warszawa: Biuro Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Ministrów.
• Statystyka szkolnictwa 1937/38. (1939). W: GUS RP, Statystyka Polski. Ser. C. Z.101.
• Walczak, M. (1978). Szkolnictwo wyższe i nauka w latach wojny i okupacji 1939–1945. Wrocław– Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Walczak, M. (1987). Działalność oświatowa i martyrologia nauczycielstwa polskiego pod okupacją hitlerowską 1939–1945. Warszawa–Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Walczak, M. (1995a). Ludzie nauki i nauczyciele podczas II wojny światowej. Księga strat osobowych. Warszawa: Polskie Towarzystwo Pedagogiczne.
• Walczak, M. (1995b). Polskie środowisko szkolne na terenach wschodnich II Rzeczypospolitej (1939–1945). Przegląd Historyczno-Oświatowy, 3–4, 177–200.
• Walczak, M. (2001). Straty materialne i szkody moralne szkolnictwa polskiego w okresie okupacji 1939–1945. Warszawa: Polskie Towarzystwo Pedagogiczne.
• Walczak, M. (2005). Straty osobowe nauczycieli i naukowców w latach 1939–1945. W: B. Grześ (red.), 100 lat ZNP. Ludzie, fakty, sprawy, wydarzenia (s. 393–394). Warszawa: ZG ZNP.
• WAP: Der Reichsstatthalter im Reisgau Wartheland. Poznań. (sygn. 2374).

Identifiers

DOI

DOI: 10.5604/17345537.1163581