Zur Rolle des Kontextes bei Versprechern und Verschreibern

• Authors: Heinz Vater
• Languages of publication: DE

Abstracts

PL

Artykuł koncentruje się na omyłkach językowych w wypowiedziach ustnych i pisemnych (Victoria FROMKIN 1978 nazywa je "slips of the ear, pen, and hand"). MERINGER / MAYER wskazali już w roku 1895 na regularność występowania odbiegających od normy wypowiedzi (według FROMKIN 1971: "the non-anomalous nature of anomalous utterances"): W przypadku odchyleń tego typu działają mechanizmy, które wskazują na to, jak planujemy naszą językową wypowiedź. Przejęzyczenia podzielić można na pięć kategorii: metatezy (Jette und Nante  Nette und Jante), antycypacje (Mutterbrust  Musterbrust), perseweracje (Tränengas  Tränengras), substytucje (Stunde  Studie) i kontaminacje (verkommt/vergammelt  verkommelt). W niniejszej pracy staram się udowodnić, że decydującą rolę przy powstawaniu omyłek słownych w wypowiedziach ustnych i pisemnych odgrywają kontekst językowy i pozajęzykowy; kontekst językowy poprzedzający omyłkę istotny jest w przypadku perseweracji, następujący po niej w przypadku antycypacji, natomiast kontekst otaczający przyczynia się do powstania metatezy i substytucji. Kontaminacje są często wynikiem cech pozajęzykowych (kontekst sytuacyjny i kognitywny). Również w przypadku innych typów przejęzyczeń wpływ mogą mieć czynniki kognitywne. Jeśli np. ktoś powie On strzelił sobie pistolet w głowę (zamiast: … kulę …), to wtedy mamy do czynienia z odzwierciedleniem wiedzy zakodowanej w mentalnym leksykonie (zgodnie z którą do strzelania potrzebujemy pistoletu). Zgromadzone przeze mnie dane opierają się w dużej mierze na własnych przejęzyczeniach oraz na przykładach pochodzących z gazet oraz audycji radiowych i telewizyjnych.

Keywords

PL

przejęzyczenia, lingwistyka

• Publisher: Instytut Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: tekst i dyskurs - text und diskurs
• Year: 2009
• Issue: 2
• Pages: 65-79

Contributors

author

Heinz Vater

References

• Aitchison, Jean (1987): Words in the Mind. An Introduction to the Mental Lexicon. Oxford.
• Atkinson, R. C./ Shiffrin, R. M. (1968): Human memory: A proposed system and its control processes. In: Spence, K.W./ Spence, J.T. (Hrsg.): Advances in the Psychology of Lear¬ning and Motivation Research and Theory. New York, S. 89-195.
• Berg, Thomas (1988): Die Abbildung des Sprachproduktionsprozesses in einem Aktivierungsflussmodell. Tübingen.
• Bierwisch, Manfred (1970): Fehler-Linguistik. Linguistic Inquiry, 1, S. 397-414; wieder in: Kiefer, Ferenc / Perlmutter, D. M. (Hrsg.) (1974). Syntax und generative Grammatik, Frankfurt am Main., Bd 1, S. 27-53.
• Bierwisch, Manfred (2005): Körper – Sprache – Geist. In: Kiesow, Rainer M./ Ogorek, Regina/ Simitis, Spiros (Hrsg.): Summa. Dieter Simon zum 70. Geburtstag, Vittorio Klostermann, Frankfurt am Main, S. 19-45.
• Boomer, D. S. / Laver, J. D. M. (1968): Slips of the tongue. In: Journal of Disorders of Communication 3, S. 1-12.
• Cutler, Anne (1988): The perfect speech error. In: Hyman, L.M. / Li, C.S. (Hrsg.): Language, Speech, Mind. Studies in Honour of Victoria Fromkin. London, S. 209-223.
• DUDEN, Die deutsche Rechtschreibung (200624): Mannheim: Dudenverlag.
• Eisenberg, Peter (1998): Grundriss der deutschen Grammatik. Band 1: Das Wort. Stuttgart.
• Emmorey, Karen D./ Fromkin, Victoria A. (1988): The mental lexicon. In: Newmeyer 1988 III:124-149.
• Freud, Sigmund (1954): Zur Psychopathologie des Alltagslebens. Über Vergessen, Versprechen, Vergreifen, Aberglaube und Irrtum. Frankfurt am Main-Hamburg.
• Fromkin, Victoria (1971): The Non-anomalous Nature of Anomalous Utterances. In: Language 47: 27-52. Wieder In: Fromkin, Victoria (1973): A Sample of Speech Errors. Appendix to Fromkin, S. 215-242.
• Fromkin, Victoria (1973): A Sample of Speech Errors. Appendix to Fromkin, V. (ed.)(1973): 243-269.
• Fromkin, Victoria (1973): Speech Errors as Linguistic Evidence. The Hague, Paris.
• Gabelentz, Georg von der (1891): Die Sprachwissenschaft, ihre Aufgaben, Methoden und bisherigen Ergebnisse. 2. Aufl. Tübingen 1972.
• Garrett, Merrill F. (1988): Processes in language production. In: Newmeyer 1988 III: 69-96.
• Grimm, Jacob / Grimm, Wilhelm (1854-1971): Deutsches Wörterbuch. Leipzig: S. Hirzel.
• Hill, Archibald A. (1972): A Theory of Speech Errors. In: Fischer, E. S. et al. (eds.). Studies Offered to Einar Haugen. The Hague: Mouton. Wieder in: Fromkin, V. (ed.) (1973): 205-214.
• Jackendoff, Ray (1983): Semantics and Cognition. Cambridge/ MA: MIT Press (= Current Studies in Linguistics 8).
• Leuninger, Helen (1993): Reden ist Schweigen, Silber ist Gold. Gesammelte Versprecher. Zürich: Ammann. 3. Aufl. München 1998: Deutscher Taschenbuch Verlag (= dtv 20118).
• Levelt, Willem J. M. (1989): Speaking: From Intention to Articulation. Cambridge/MA: MIT Press.
• McKay, Donald G. (1970): Spoonerisms: The Structure of Errors in the Serial Order of Speech. Neuropsychologia 8: 323-350. Wieder in Fromkin, V. (ed.) (1973): 164-194.
• Meringer, Rudolf (1908): Aus dem Leben der Sprache: Versprechen, Kindersprache, Nachahmungstrieb. Berlin: Behr.
• Meringer, Rudolf/ Mayer, Karl (1895): Versprechen und Verlesen: Eine psychologisch-linguistische Studie. Stuttgart.
• Newmeyer, Frederick (1988): Linguistics. The Cambridge Survey. Vol. III. Language: Psychological and Biological Aspects. Cambridge.
• Paul, Hermann (1880, 19688): Prinzipien der Sprachgeschichte. Darmstadt.
• Schwarz, Monika (1992, 20083): Einführung in die Kognitive Linguistik. Tübingen.
• Vater, Heinz (2006): On the Mental Lexicon. In: Studi Linguistici e Filologici Online [SLIFO]. Rivista Telematica del Dipartimento di Linguistica dell Universitá di Pisa, 4.1, S. 175–204.
• Vater, Heinz (2009): Was Versprecher und ähnliche Entgleisungen dem Linguisten verraten. Erscheint demnächst in: Neef, Martin (ed.): Sprachgeschichten. Braunschweig.
• Wiedenmann, Nora (1992): Versprecher und die Versuche zu ihrer Erklärung. Ein Literaturüberblick. Trier.
• Wiedenmann, Nora (1999): Versprecher: Dissimilation von Konsonanten. Sprachproduktion unter spatio-temporalem Aspekt. Tübingen.
• Wiedenmann, Nora (2002): Verschreiben und Vertippen. In: Sprache und Sprachen 27/28, S. 82-107.
• Wiese, Richard (1987): Versprecher als Fenster zur Sprachstruktur. In: Studium Linguistik 21, S. 45-55.