Holoceńska ewolucja niecek i dolin denudacyjnych w okolicach Łodzi w świetle dotychczasowych badań

• Authors: Twardy Juliusz

Title variants

EN

Evolution of periglacial dells and valleys during the Holocene in the vicinity of Łódź

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Nawiązując do wyników badań peryglacjalnych niecek i dolin denudacyjnych, prowadzonych w okolicach Łodzi przez prof. H. Klatkową w latach 50. i 60. ubiegłego stulecia, w artykule przedstawiono holoceńską ewolucję wyżej wymienionych form denudacyjnych. Wyróżniono trzy najważniejsze etapy tej ewolucji: 1) wypełnianie niecek i dolin denudacyjnych deluwiami antropogenicznymi, 2) rozcinanie form vistuliańskich przez wąwozy, 3) przemiany rzeźby wąwozów oraz niecek i dolin denudacyjnych pod wpływem denudacji agrotechnicznej. Poruszono zagadnienie czynników warunkujących neoholoceńskie zmiany rzeźby suchych niecek i dolin, podkreślając rolę narastającej antropopresji i fluktuacji klimatu. W pracy określono bliżej wiek poszczególnych etapów przemian ukształtowania niecek i dolin denudacyjnych. Ich ewolucja rozpoczęła się u schyłku subboreału i trwała przez niemalże cały subatlantyk aż do współczesności, ze szczególnym nasileniem w średniowieczu. Przedstawiono także litologiczną charakterystykę neoholoceńskich osadów wypełniających niecki i doliny denudacyjne.

EN

Referring to the results of the research on periglacial dells and valleys conducted in the vicinity of Łódź by Professor H. Klatkowa in the 50s and 60s of the last century, the paper presents the Holocene evolution of the aforementioned denudation forms. Three main stages of this evolution have been identified: 1) filling of periglacial dells and valleys with anthropogenic delluvium, 2) fragmentation of Vistulian forms through gullies, 3) relief transformation of gullies and periglacial dells and valleys by tillage erosion. The issue of factors influencing the Neoholocene changes in the relief of dry dells and valleys has been addressed, emphasizing the role of increasing human impact and climate fluctuations. In this paper the age of the individual stages of the transformations of the periglacial dells and valleys have been identified. Their evolution began at the end of the Subboreal period and lasted almost entire Subatlantic period until the present time, with a particular intensity in the Middle Ages. Lithological characteristics of Neoholocene deposits filling the periglacial dells and valleys is also presented.

Keywords

PL

denudacja; wąwóz; antropopresja; Wzniesienia Łódzkie

EN

denudation; gully; human impact; Łódź Hills

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2017
• Volume: 106
• Pages: 17-30

Dates

published

2017

Contributors

author

Twardy Juliusz

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii

References

• Balwierz Z. 2010. Analiza pyłkowa osadów torfowiska Żabieniec. W: J. Twardy, S. Żurek, J. Forysiak (red.) Torfowisko Żabieniec – warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 179-190.
• Dotterweich M., Rodzik J., Zgłobicki W., Schmitt A., Schmidtchen G., Bork H-R. 2012. High resolution gully erosion and sedimentation processes, and land use changes since the Bronze Age and future trajectories in the Kazimierz Dolny area (Nałęczów Plateau, SE-Poland). Catena 95: 50-62.
• Dylik J. 1971. Województwo ze stolicą bez antenatów. ŁTN, Łódź: 1-188.
• Godłowski K. 1983. Człowiek a środowisko w okresie lateńskim, rzymskim i wędrówek ludów. W: J. Kozłowski, S. Kozłowski (red.) Człowiek i środowisko w pradziejach. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa: 286-308.
• Godłowski K. 1985. Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim. Prace Kom. Archeolog., 23, Ossolineum, Wrocław-Warszawa: 1-213.
• Janicki G. 2016. System stoku zmywowego i jego modelowanie statystyczne – na przykładzie Wyżyn Lubelsko-Wołyńskich. Wyd. UMCS, Lublin: 1-308.
• Kittel P. 2013. Slope and river inorganic deposits as indicators of marked human impact, in the light of research in the Ner River basin (central Poland). Archaeologia Polona 49: 71-86.
• Klatkowa H. 1954. Niecki korazyjne w okolicach Łodzi. Biuletyn Peryglacjalny 1: 69-75.
• Klatkowa H. 1958. Studium morfodynamiczne pewnego wąwozu w Górach Świętokrzyskich. Acta Geographica Lodziensia 8: 99-194.
• Klatkowa H. 1961. Problemes de l’origine et de l’age des valles en berceau. INQUA VI-th Congress, Warszawa-Łódź, Poland, August-September 1961. Abstract of papers, suppl., PWN: 18-19.
• Klatkowa H. 1964. Phases of dry valleys and dells development during the last cold period. 20-th International Geographical Union Congress, London 1964. Abstract of papers, suppl.: 16.
• Klatkowa H. 1965. Niecki i doliny denudacyjne w okolicach Łodzi. Acta Geographica Lodziensia 19: 1-144.
• Klatkowa H. 1984. Osady depozycji naśnieżnej późnego vistulianu. Acta Geographica Lodziensia 50: 51-72.
• Klatkowa H. 1989a. Postwarciańskie kształtowanie górnych odcinków dolin. Przykłady z Wyżyny Łódzkiej. Acta Geographica Lodziensia 59: 61-74.
• Klatkowa H. 1989b. The incorporation of closed depressions into the open erosional system as one of the models of head valley stretch fashioning in the Vistulian. Quaestiones Geographicae, Spec. Issue 2: 83-91.
• Klatkowa H. 1990. Występowanie eemskich osadów organicznych i uwagi o paleomorfologii środkowej Polski u schyłku warty i podczas eemu. Acta Geographica Lodziensia 61: 8-18.
• Klatkowa H. 1997. Zagłębienia bezodpływowe w Polsce Środkowej i przydatność analizy ich wypełnień do interpretacji paleogeograficznych. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 1: 23-45.
• Kruk J., Alexandrowicz S., Milisauskas S., Śnieszko Z. 1996. Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Studium archeologiczne i paleogeograficzne nad neolitem w dorzeczu Nidzicy. Inst. Arch. i Etnogr. PAN, Kraków: 1-140.
• Krzemiński T. 1989. Powiązania form dolinnych środkowej Polski z obiegiem wody w małych zlewniach. Acta Geographica Lodziensia 59: 95-119.
• Kurnatowski S. 1966. Przemiany techniki uprawy roli w czasach między epoką brązową i wczesnym średniowieczem, a rozmieszczenie stref zasiedlenia. Studia z Dziejów Gospodarstwa Wiejskiego 8: 92-99.
• Leopold L., Wolman M., Miller J. 1964. Fluvial processes in geomorphology. W.H. Freeman & Co., S-F, London.
• Majecka A., Balwierz Z., Forysiak J., Twardy J. w druku. Eemian and Vistulian (Weichselian) development of the meltout depression on the watershed between the Mroga and Mrożyca Rivers (Central Poland) based on lithological and pollen analysis. Quaternary International.
• Muras M. 2003. Powierzchniowe występowanie vistuliańskich i holoceńskich serii stokowych i rzecznych na wschodnim (dorzecze Rawki) i zachodnim (dorzecze Warty) obrzeżeniu Wyżyny Łódzkiej. Maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii, WNG UŁ, Łódź: 1-95.
• Papińska E. 2002. Wpływ antropopresji na przemiany środowiska geograficznego województwa łódzkiego (w granicach z lat 1975-98). Acta Geographica Lodziensia 81: 1-172.
• Rodzik J. 2010. Influence of land use on gully system development (case study: Kolonia Celejów loess catchment). W: J. Warowna, A. Schmitt (red.) Human impact on upland landscapes of the Lublin region. Kartpol, Lublin: 195-209.
• Schmitt A., Rodzik J., Zgłobicki W., Russok Ch., Dotterweich M., Bork H-R. 2006. Time and scale of gully erosion in the Jedliczny Dol gully system, south-east Poland. Catena 68: 124-132.
• Sinkiewicz M. 1989. Zmiany rzeźby terenu Pojezierza Kujawskiego pod wpływem procesów stokowych. Studia Societatis Scientiarum Torunensis, C, 9, 6: 1-104.
• Sinkiewicz M. 1995. Przeobrażenia rzeźby terenu i gleb w okolicy Biskupina wskutek denudacji antropogenicznej. W: W. Niewiarowski (red.) Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie. Ofic. Wyd. „Turpres”, Toruń: 247-297.
• Sinkiewicz M. 1998. Rozwój denudacji antropogenicznej w środkowej części Polski północnej. Wyd. UMK, Toruń: 1-103.
• Skowron J. 2012. Z badań nad specyfiką kulturową strefy zasiedlenia dorzecza Bzury w młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 45: 93-136.
• Smolska E. 2005. Znaczenie spłukiwania w modelowaniu stoków młodoglacjalnych (na przykładzie Pojezierza Suwalskiego). WGiSR UW, Warszawa: 1-146.
• Sobolew S.S. 1948. Razwitije erozjonnych procesow na tieritorji jewropiejskoj czasti SSSR i borba s nimi. Izd. Akad. Nauk SSSR, 1. Moskwa-Leningrad: 1-308.
• Starkel L. 2005. Anthropogenic soil erosion since the Neolithic in Poland. Zeitschrift für Geomorphologie, Suppl.-Bd. 139: 189-201.
• Stochlak J. 1996. Osady deluwialne – nieodłączny efekt procesu spłukiwania i propozycja ich podziału. Ogólnopolskie Sympozjum Naukowe „Ochrona agroekosystemów zagrożonych erozją”, Prace Naukowe, t. 2, Puławy: 111-132.
• Szpikowski J. 2010. Antropogeniczne przekształcenia rzeźby zlewni Perznicy w neoholocenie (Pojezierze Drawskie, dorzecze Parsęty). Wyd. Nauk. UAM, Poznań: 1-210.
• Śnieszko Z. 1995. Ewolucja obszarów lessowych Wyżyn Polskich w czasie ostatnich 15 000 lat. Prace Naukowe Uniw. Śl. 1107: 1-124.
• Teisseyre A. K. 1991. The deluvial (slopewash) system: A proposal. Bulletin of Polish Academy of Sciences, ser. Earth Sci. 39 (4): 381-388.
• Twardy J. 1995. Dynamika denudacji holoceńskiej w strefie krawędziowej Wyżyny Łódzkiej. Acta Geographica Lodziensia 69: 1-213.
• Twardy J. 1999. Obraz deluwiów holoceńskich na Szczegółowej Mapie Geologicznej Polski w skali 1:50 000. Materiały XLVIII Zjazdu PTG, Łódź, t. 2: 158-161.
• Twardy J. 2000. Deluwia neoholoceńskie – przykłady z Wyżyny Łódzkiej. Acta Geographica Lodziensia 78: 135-173.
• Twardy J. 2003. Cechy sedymentologiczne neoholoceńskich osadów stokowych na Wyżynie Łódzkiej i ich wartość interpretacyjna. Prace i Studia Geograficzne 33: 25-44.
• Twardy J. 2005. Gully erosion in middle Poland. W: J. Rejman, W. Zgłobicki (red.) Human impact on sensitive geosystems. UMCS, Lublin: 129-142.
• Twardy J. 2008a. Transformacja rzeźby centralnej części Polski Środkowej w warunkach antropopresji. Wyd. UŁ, Łódź: 1-292.
• Twardy J. 2008b. Fazy transformacji rzeźby środkowej Polski w warunkach antropopresji w świetle badań geosystemów eolicznych, stokowych i rzecznych. Landform Analysis 9: 324-328.
• Twardy J. 2009. Bezpośredni zapis działalności gospodarczej człowieka w osadach stokowych i eolicznych w centralnej Polsce. „Środowisko-Człowiek-Cywilizacja”, t. II, Poznań: 323-328.
• Twardy J. 2011. Influence of man and climate changes on relief and geological structure transformation in central Poland since the Neolithic. Geographia Polonica 84, Spec. Issue 1: 163-178.
• Twardy J. 2013. Pradziejowa kolonizacja małych dolin rzecznych środkowej Polski i jej konsekwencje dla rozwoju rzeźby. Landform Analysis 24: 97-106.
• Twardy J. 2015. Reakcja geogenicznych składowych środowiska centralnej Polski na antropopresję i zmiany klimatu w średniowieczu. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 46: 313-335.
• Twardy J., Klimek K. 2008. Współczesna ewolucja strefy staroglacjalnej Niżu Polskiego. W: L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (red.) Współczesne przemiany rzeźby Polski. SGP, IGiPZ PAN, IGiGP UJ, Kraków: 229-270.
• Twardy J., Kamiński J., Moszczyński J. 2004. Zapis gospodarczej i osadniczej działalności człowieka z okresu lateńskiego i rzymskiego w formach i osadach Polski Środkowej. W: D. Abłamowicz, Z. Śnieszko (red.) Zmiany środowiska geograficznego w dobie gospodarki rolno-hodowlanej. Studia z obszaru Polski. Muz. Śląskie w Katowicach, Stow. Nauk. Archeol. Polskich, O/ Katowice, Katowice: 197-221.
• Twardy J., Forysiak J., Żurek S. (red.). 2010. Torfowisko Żabieniec – warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 1-214.
• Twardy J., Forysiak J., Kittel P. 2014. Evolution of vegetation, relief and geology in Central Poland under anthropopressure. W: E. Kobojek, T. Marszał (red.) Origin and relief of Central Poland and its anthropogenic transformation. Łódź University Press: 57-94.
• Wieczorkowska J. 1986. Efekty spłukiwania vistuliańskiego i holoceńskiego na krawędzi Wyżyny Łódzkiej. Streszczenia referatów II Zjazdu Geografów Polskich w Łodzi: 27-28.
• Wieczorkowska J. 1997. Przykłady parowów na krawędzi Wyżyny Łódzkiej. Acta Geographica Lodziensis, Folia Geographica Physica 1: 258-261.
• Woyda S. 2002. Źródło żywiołów. Mazowieckie Centrum Metalurgiczne z czasów Imperium Rzymskiego (I wiek p.n.e. – IV wiek n.e.). Archeologia Żywa 1: 7-13.
• Zaslavskij M.N. 1978. Erozia počv. Izdat. "Mysl", Moskwa.

Identifiers

ISSN

0065-1249