Praca i sacrum w polszczyźnie ludowej

• Authors: Mazurkiewicz Małgorzata

Title variants

EN

Work and sacrum in the Polish folk language

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W kulturze ludowej praca to każda czynność, która jest działaniem, wymaga od wykonawcy pewnego wysiłku fizycznego i stanowi czynność celową, zapewniającą środki do życia. Jako taka jest przeciwstawiana lenistwu i próżniactwu. Artykuł ma odpowiedzieć na pytanie o stosunek pracy do sfery sakralnej. Przyjęto tu teorię sacrum M. Eliadego, a przez sakralizację rozumie się proces waloryzacji rzeczy i zdarzeń pod wpływem sacrum. Waloryzacji tej poszukiwano na płaszczyźnie językowej (semantycznej) poprzez analizę wybranego słownictwa związanego z pracą; uzupełnieniem stały się dane etnograficzne. Materiał egzemplifikacyjny pochodzi z wybranych tomów Dzieł wszystkich Oskara Kolberga. Analiza materiału pokazała, że w kulturze ludowej praca nie jest czynnością sakralną, a tylko sakralizowaną. Na niesakralny charakter pracy wskazują: zachodząca w typowych warunkach rozłączność czasu sakralnego i czasu pracy, konieczność sakralizacyjnych działań człowieka (modlitwa, akt poświęcenia, czynności magiczne) skierowanych m.in. na miejsce, narzędzia, rezultat pracy czy też na samą pracę, w końcu – proces sakralizacji językowej. Językowa sakralizacja pracy dokonuje się na kilka sposobów, najczęściej przez bezpośrednie przedstawianie osób świętych na roli lub w polu jako wykonawców albo sprawców pracy czy też obecność tam ich atrybutów, przez bezpośrednie wartościowanie pracy, narzędzi i rezultatów pracy przy pomocy słów typu: święty, złoty, błogosławiony. Istotną rolę odgrywają tu sposoby konstruowania tekstu językowego metodą zestawień tautologicznych.

EN

In folk culture, work is defined as any activity that requires some intentional physical effort aimed at providing means of support. As such, work is contrasted with laziness and idleness. The present article aims at answering the question of what the relation between work and sacrum is. The theory used in this study is M. Eliade’s theory of sacrum, and by sacralization the author means the process of ascribing value to objects and events through sacrum. The author looks for this kind of valorisation at the linguistic (semantic) plane in the linguistic material analysed that includes selected words related to work. In addition, ethnographic data were taken into consideration. The analysed material comes from the selected volumes of Dzieła wszystkie [The Complete Works] by Oskar Kolberg. The analysis of the said material shows that – in folk culture – work is not a sacral activity, but only a sacralised one. The non-sacred character of work is exemplified by: the disjunction between the sacred and working times (in typical conditions), the human need for sacralising activities (such as prayers, the act of sacrifice, or magical activities) aimed, among other things, at a place, an object, the result of work, work per se, or – finally – at the process of linguistic sacralization. The linguistic sacralization of work is accomplished in a few ways; most often through the direct depiction of saints as individuals working in the field, or through the presence of their attributes in the said context. Moreover, other ways include the direct valuation of work, tools, and the results of work through linguistic means, i.e. words such as: holy/ sacred, golden, or blessed. The ways of constructing a linguistic text through the method of tautological comparisons play an important role in this context.

Keywords

PL

praca sakralizowana, ale nie święta; czas sakralny a czas pracy; święci patroni pracy na roli

EN

sacralised, but not sacred work; sacral time and working time; patron saints of work in the field

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1989
• Volume: 2
• Pages: 7–28

Contributors

author

Mazurkiewicz Małgorzata

References

• Bartmiński Jerzy, O rytualnej funkcji powtórzenia w folklorze, [w:] Sacrum a literatura, red. Gotfryd Jan, Jasińska-Wojtkowska Maria, Sawicki Stefan,1983, Lublin.
• Bartmiński Jerzy, Tokarski Ryszard, Językowy obraz świata a spójność tekstu, [w:] Teoria tekstu, red. Dobrzyńska Teresa, 1986, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
• Becker Howard, Barnes Harry Elmer, Rozwój myśli społecznej od wiedzy ludowej do socjologii. Historia i interpretacja ludzkich pojęć o współżyciu ludzi, cz. 1 i 2, 1964-1965, Warszawa.
• Benveniste Emile, Struktura języka a struktura społeczeństwa, [w:] Język i społeczeństwo, wybrał i wstępem opatrzył Głowiński Michał, 1980, Warszawa.
• Bernstein Basil, Socjolingwistyka a społeczne problemy kształcenia, [w:] Język a społeczeństwo, wybrał i wstępem opatrzył Głowiński Michał, 1980, Warszawa.
• Caillois Roger, Żywioł i ład, 1973, Warszawa.
• Eliade Micrea, Sacrum, mit, historia, 1974, Warszawa.
• Eliade Micrea, Forgerons et alchimistes, 1977, Paryż.
• Faryno Jerzy, Niekotoryje woprosy tieorii poeticzeskogo jazyka, (Jazyk kak modielirujuszczaja sistiema. Poeticzeskij jazyk Cwietajewoj, [w:] Semiotyka i struktura tekstu, red. Mayenowa Maria Renata, 1973, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
• Hall Edward Twitchell, Poza kulturą, 1984, Warszawa.
• Kubiak Irena, Kubiak Krzysztof, Chleb w tradycji ludowej, 1981, Warszawa.
• Krawczyk Anna, Język źródłem wiedzy o człowieku, [w:] „Etnolingwistyka” 2, 1989, Lublin.
• Studia poświęcone VII Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów, red. Mayenowa Maria Renata, 1973, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
• Mazurkiewicz Małgorzata, Stereotyp językowy pracy w polszczyźnie ludowej, 1983, Lublin.
• Transformacje gatunkowe w prozie folklorystycznej, [w:] Literatura popularna, folklor, język, red. Nawrocki Witold, Waliński Michał, t. 2. Katowice 1981, s. 45-46.
• Niewiadomski Donat, Motywy orki i siewu w XIX-wiecznym folklorze polskim i ich transfiguracja we współczesnej literaturze ludowej, 1984, Lublin.
• Pawluczuk Włodzimierz. Żywioł i forma, 1978, Warszawa
• Zadrożyńska Anna., Homo faber i homo ludens. Etnologiczny szkic o pracy w kulturach tradycyjnej i współczesnej, 1983, Warszawa.