Homo Ridens versus Homo Sapiens

• Authors: Czyżewski Stefan

Title variants

EN

Homo Ridens versus Homo Sapiens

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The somewhat provocative idea of laughing and thinking as opposition was used in the title as the starting thesis for the article which then analyses the details. The result of the analysis will be the reversal of the thesis. Does this opposition really existIs or rather it is merely the result of intellectual reflection on issues relating to human behavior? The question is both rhetorical and valid. The analysis of this issue is dominated by adoptation of the perspective of homo ludens as the cultural basis of the human activity. Distant background for this essay is Huizinga’s theory connected with 6 2 S t e f a n C z y ż e w s k i the ludic elements in all forms of human activity. The conclusion is that ‘ludic equals cultural’. The essay does not include detailed polemics with the Great Dutchman. As starting point, however, it includes the idea of functioning of art through the use of sapiens element and the existence of ludens element only in some art forms. The functioning of art based on the sapiens category does not need the prove becaus it is based on artistic convention and all its hypothetical and real (often spectacular) problems connected with art – both ex ante and ex post. It is true in the context of art-producers and the cunsumers of art. The main idea of the essay is a the paradox : the sapiens category in the field of art includes a particular type of actions that also exploit, so to speak – in depth the ludens category, but the actions do not refer to a simple reaction generating emotional psyche tipical to the ridens category. These activities are connected with the isolated and relatively small number of customers; only those, who are able to consciously open the ridens category as the result of ratiocinatio. The final effect is the same as an emotional state for ridens but in the second stage; the paradox lies in the result of exceeding the simple reaction of the psyche, extended to forms of the actions of intelligens category. The essay is based on the examples of paintings from metalinguistic images by Gijsbrechts, the automatism by Rubens and Velasquez, automatic-metalingistic paintings by surrealists (Dali and Magritte), to obvious in this context opart experiments, as conscious intellectual jokes. A slight widening of the background of these considerations form the examples from other fields of art, literature and film.

Keywords

EN

Homo ridens' homo intelligens; metalinguistics; intellectual joke; pictures in pictures

• Publisher: Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu
• Journal: DYSKURS: Pismo Naukowo-Artystyczne ASP we Wrocławiu
• Year: 2015
• Volume: 19
• Pages: 26-62

Dates

published

2015

Contributors

author

Czyżewski Stefan

References

• Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, wyd. III poprawione, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań – Warszawa 1982, s. 736.
• Arystoteles, Poetyka, przekł. H. Podbielski, wyd. II, Ossolineum, Wrocław 1989, s. 17.
• Victor Hugo, L’Homme qui rit, (Człowiek śmiechu), powieść wydana w 1869 roku.
• Michaił Bachtin, Rabelais i Gogol (sztuka słowa i ludowa kultura śmiechu), [w tegoż:] Problemy literatury i estetyki, przekł. W. Grajewski, Czytelnik, Warszawa 1982.
• JO, Karnawalizacja, Słownik wiedzy o literaturze, http://www.edupedia.pl/words/index/show/528164_slownik_wiedzy_o_literaturzekarnawalizacja.html, [dostęp: 23.02.2015].
• Aleksander Jackiewicz, Film jako powieść naszego wieku, „Odra”, 1963, nr 10.
• Henri Bergson, Śmiech, przekł. S. Cichowicz, Wydawnictwo Literackie,Kraków 1977.
• Johan Huizinga, Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, przekł. M. Kurecka i W. Wirpsza, Czytelnik, Warszawa 1967.
• François Rabelais, Gargantua i Pantagruel, przekł. T. Żeleński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1959, tom I, s. 31.
• Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Biblioteka Kórnicka, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=18873&from=&dirids=1&ver_id=436038 [dostęp: 09.02.2015].
• Michał Zoszczenko, Piękno nigdy nie bywa śmieszne, „Pismo Literacko- Artystyczne”, nr 11–12, Kraków 1985, s. 107.
• Por. Mieczysław Wallis, O przedmiotach komicznych, [w tegoż:] Przeżycie i wartość. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1968.
• Victor I. Stoichita, Ustanowienie obrazu. Metamalarstwo u progu ery nowoczesnej, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2011, s. 314.
• Mistrzowie malarstwa europejskiego, Galeria Narodowa w Londynie, Arkady, Warszawa 1974.
• French Painting. Second Half of The 19th to Early 20th Century. The Hermitage Museum. Leningrad, Aurora Art Publishers, Leningrad 1975, il.148.
• Milton S. Fox, A Selection of The World’s Great Masterpieces. The Library of Great Painters. Portfolio Edition, Harry N. Abrams Publishers, New York, b. r. w.
• Art The Definitive Visual Guide, foreword by Ross King, Kindersley Dorling, Bridgeman Art Library, DK, London, New York, Munich, Melbourne, Delhi, b. r. w., s. 534.
• Wiliam Hogarth, Modne małżeństwo, 1745, National Galery London, [w:] Maria Rzepińska, Siedem wieków malarstwa europejskiego, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków –Gdańsk 1979, s. 339.
• Frederick S. Wight, Goya, The Library of Great Painters. Portfolio Edition, Harry N. Abrams Publishers, New York 1954, s. 15.
• Mistrzowie malarstwa europejskiego, Galeria Prado, Madryt, Arkady, Warszawa 1974, il. 56.
• Zrozumieć malarstwo; najważniejsze tematy w sztuce, red. Alexander Strugis, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, 2006, s. 6.
• Singleton, Członkowie Akademiipodczas walnego zgromadzenia, 1793, [w:] Michael Bird, 100 idei, które zmieniły sztukę, tmc (Top Mark Centre), Raszyn 2012, s. 108.
• Francis-Joseph Heim, Karol X wręczający odznaczenia na Paryskim Salonie, 1824, olej na płótnie, ok. 1825–1827, [w:] E. H. Gombrich, O sztuce, Arkady, Warszawa 1997, s. 497.
• Annibale Carracci, Awtoportret, derewo, masło, ok. 1590, [w:] Muzei Mira. Gosudarstwiennyj Ermitaż, Leningrad, Izdatelstwo „Izobrazitelnoie Iskusstwo”, Moskwa 1975, il. 24.
• René Magritte, La Révolution, 1935, [w :] Jacques Dopagne, Magritté, Fernand Hazan Editeur, Paris 1977, il. 7.
• El Greco, Widok Toledo, płótno, ok. 1609, Toledo, Muzeum El Greca, [w:] András Székely, Malarstwo hiszpańskie, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1977, il. 21.
• Fausto Pirandello, Interior in the Morning, oil on cardboard, Pompidou Centre, Paris, 1931, [w:] Art. The Definitive Visual Guide, foreword by Ross King, Kindersley Dorling, Bridgeman Art Library, DK, London, New York, Munich, Melbourne, Delhi, b. r. w., s. 495.
• Canaletto, Plac przed kościołem San Giacomo di Rialto w Wenecji, płótno, [w:] Michał W. Ałpatow, Galeria Drezdeńska, Dawni mistrzowie, VEB Verlag der Kunst Dresden, Arkady, Warszawa 1974, il. 238.
• Max Ernst, Dzień i noc, 1941–1942, [w:] Leszek Brogowski, Sztuka w obliczu przemian. Książka dla uczniów i nauczycieli plastyki w szkole średniej, a także dla miłośników sztuki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990, il. 76, s. 63.
• Diego Velazquez, Chrystus w domu Marty i Marii, olej na płótnie, ok. 1620, [w:] Mistrzowie malarstwa europejskiego. Galeria Narodowa w Londynie, Arkady, Warszawa 1974, il. 85.
• Albrecht Dürer, Rzemieślnik wykonujący perspektywiczny rysunek leżącej kobiety, [w:] Leszek Brogowski, Sztuka w obliczu przemian…, dz. cyt., il. 204, s. 182.
• Jan Miense Molenaer, Scena w atelier, ok. 1631, [w:] Victor I. Stoichita, Ustanowienie obrazu… dz. cyt., il. 117, s. 283.
• Michiel Sweerts, Pracownia malarska, olej na płótnie, ok. 1650, [w:] Muzea świata, Rijksmuseum. Amsterdam, Arkady, Warszawa 1985, s. 102.
• Joos van Craesbeeck, Scena w atelier, ok. 1630, [w:] Victor I. Stoichita, Ustanowienie obrazu…, dz. cyt., il. 116, s. 282.
• E.H. Gombrich, O sztuce, Arkady, Warszawa 1997, s. 411.
• Michał W. Ałpatow, Galeria Drezdeńska, Dawni mistrzowie, VEB Verlag der Kunst, Dresden, Arkady, Warszawa 1974, il. 162.
• Zrozumieć malarstwo; najważniejsze tematy w sztuce, red. Alexander Strugis, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, 2006, s. 256.
• Mistrzowie Malarstwa Europejskiego. Galeria Narodowa w Londynie, Arkady, Warszawa 1974, il. 10.
• Art. The Definitive Visual Guide, foreword by Ross King, Kindersley Dorling, Bridgeman Art Library, DK, London, New York, Munich, Melbourne, Delhi, b. r. w., s. 144.
• Victor I. Stoichita, Krótka historia cienia, Universitas, Kraków 2001
• The Pushkin Museum of Fine Arts, Moscow, Rembrandt, Selected Etchings with a Complete Catalogue of the Collection, Aurora Art Publishers, Leningrad 1978,il. 35.
• Diego Velazquez, Panny dworskie, olej na płótnie, 1656, [w:] Mistrzowie Malarstwa Europejskiego. Galeria Prado, Madryt, Arkady, Warszawa 1974, il. 72.
• Jan Vermeer van Delft, Pracownia własna, olej, płótno, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń 1665–1670, [w:] W kręgu sztuki. Vermeer Jan van Delft, Arkady, Warszawa 1970, s. 40.
• Francisco Goya ý Lucientes, Autoportret, Real Academia de Bellas Artes de San Fernando, Madryt, 1793–1795, [w:] Historia portretu. Przez sztukę do wieczności, Arkady, Warszawa 2001, s. 293.
• Salvador Dalí, Impression of Africa, oil on canvas, Museum Boymans-van Beuningen (formerly Collection Edward James), 1938, [w:] Robert Descharnes, Gilles Neret, Salvador Dalí 1904–1989. The Paintings 1904–1946, Taschen, Köln, London, Madrid, New York, Paris, Tokyo 1997.
• René Magritte, Attempting the Impossible, oil on canvas, Galerie Isy Brachot, Brussels-Paris, 1928, [w:] Meuris Jacques, René Magritte 1898– 1967, Taschen, Köln, Lisboa, London, New York, Paris, Tokyo 1997, s. 82.
• Wojciech Sztaba: Portret. Wszystko o…, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1976, s.
• Lorenzo Lotto, Potrójny portret złotnika, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, ok. 1530, [w:] Historia portretu, dz. cyt., s. 136.
• Pliniusz Starszy, Historia naturalna, t. 1/2, wstęp, przekł. i komentarz Irena i Tadeusz Zawadzcy, Wrocław 2004.
• Maurice Denis, Définition du néotraditionisme. [w:] Théories, 1890–1910, Paris 1912. Cyt. za: Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa, wybór i oprac. Elżbieta Grabska i Hanna Morawska, Warszawa 1969, s. 70.
• Jerzy Krawczyk, Kompozycja z filiżanką, olej, 1969, [w:] Bożena Kowalska, Polska awangarda malarska 1945–1970. Szanse i mity, PWN, Warszawa 1975, il. 69 przed s. 97.
• Bożena Kowalska, Polska awangarda malarska 1945–1970. Szanse i mity, PWN, Warszawa 1975. s. 102.
• Mauritius C. Escher, Drawing hands, lithograph, 1938, [w:] M. C. Escher, The Graphic Work. Introduced and Explained by the Artist, Taschen 1992, il. 69.
• Mathew Pris, Król i architekt odwiedzający budowę katedry (król Offa w opactwie St Albans), rysunek w kronice opactwa St Alban’s, Trinity College, Dublin ok. 1240–1250, [w:] E.H. Gombrich, O sztuce, Arkady, Warszawa 1997, s. 205.
• Eyck Jan van, Zwiastowanie, olej na desce dębowej, London, National Gallery, ok. 1435, [w:] Michael Bird, 100 idei, które zmieniły sztukę, dz. cyt., s. 44.
• Filippo Lippi, Madonna s mladiencem i dwumia angielami, ok. 1465, Florencja, Galeria Uffici, [w:] Iskusstwo woozrożdienia, Izdatielstwo „Izobrazitielnoje Iskusstwo”, Moskwa 1977, il. 34.
• Domenichino, Apollo zabija cyklopów,
• 1605, [w:] Brogowski Leszek, Sztuka w obliczu przemian. Książka dla uczniów i nauczycieli plastyki w szkole średniej, a także dla miłośników sztuki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990, il. 27, s. 32.
• René Magritte, The Two Mysteries, oil on canvas, Galerie Isy Brachot, Brussels- Paris 1966, [w:] Jacques Meuris, René Magritte 1898–1967, Taschen, Köln, Lisboa, London, New York, Paris, Tokyo 1997, s. 123.
• Krystyna Janicka, Surrealizm, Style – Kierunki – Tendencje, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1975
• James Monaco, How to Read a Film, Oxford University Press, New York, Oxford 1981, s. 124.
• Mauritius C. Escher, Sky and water I, woodcut, 1938, [w:] M. C. Escher, The graphic Work. Introduced and explained by the artist, Taschen 1992, il. 13.
• Escher Mauritius C., Waterfall, lithograph, 1961, [w:] M. C. Escher, The graphic Work, dz. cyt., il. 76.
• Rudolf Arnheim, Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978, s. 90.
• Marcel Duchamp, L.H.O.O.Q., rectified readymade, chromolitograph, 1919 (artist’s replica 1964), [w:] Rudolf Kunzli, Dada, Phaidon, b. m. i r. w., s. 76.
• Max Ernst, Matka Boska karcąca Dzieciątko Jezus w obecności trzech świadków, Andre Bretona, Paula Eluarda i Maxa Ernsta, 1926, (kolekcja Jeana Krebsa, Bruksela), [w:] Bernard Édina, Klasycy sztuki. Sztuka nowoczesna, „Rzeczpospolita”, HPS, Warszawa 2007, s. 90).
• Krystyna Janicka, Światopogląd surrealizmu. Jego założeniai konsekwencje dla teorii twórczości i teorii sztuki, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985.
• Patricia Fride, R. Carrassat, Isabelle Marcadé, Style i kierunki w malarstwie, Leksykon Wydawnictwa Larousse, Arkady, Warszawa 1999, s. 171.
• Rudolf Kunzli, Dada, Phaidon.