Leksyka anatomiczna w przezwiskach dwuczłonowych zachowanych w nazwiskach z końca XX wieku

• Authors: Zuzanna Wośko

Title variants

EN

The Anatomical Lexis in Two-Word Nicknames Preserved in Surnames of the End of the 20th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem omówienia autorki są występujące wśród współczesnych nazwisk Polaków antroponimy pochodzące od przezwisk złożonych, inaczej dwuczłonowych. Najpopularniejszym typem formalnym tych przezwisk jest compositum składające się z przymiotnika i rzeczownika, liczne są także złożenia czasownika i rzeczownika. Artykuł dotyczy nazw zawierających leksykę anatomiczną (np. bok, brew, broda, brzuch). Przezwiska te najczęściej odnoszą się do wyglądu człowieka (Białobroda, Grzebinoga), ale także do charakteru, zachowania (Bolibrzuch, Chwaligłówka), zawodu (Golibroda). Przezwiska dwuczłonowe mają charakter żartobliwy, często oceniający. Autorka zwraca także uwagę na proces zanikania nazwisk od dwuczłonowych przezwisk, szczególnie tych nacechowanych zdecydowanie negatywnie, wulgarnych. Związane jest to z czytelnością ich pierwotnego znaczenia, a w związku z tym niechętnym stosunkiem nosicieli do własnego miana.

EN

Anthroponyms derived from compound nicknames, that is two-word ones, are the subject of the author’s discussion. The most popular formal type of such nicknames is the compositum consisting of an adjective and a noun; also compounds consisting of a verb and a noun are numerous. The article is concerned with names containing anatomical lexis (e.g. side, eyebrow, beard, belly. The nicknames usually refer to a man’s appearance (Białobroda – Whitebeard, Grzebinoga – Pokeleg), but also to the character, behavior (Bolibrzuch – Belly-ache, Chwaligłówka – Praisehead), job (Golibroda – Shavebeard). Two-word nicknames have a humorous, and sometimes evaluating character. The author also pays attention to the process of the vanishing of names derived from two-word nicknames, especially ones that are definitely negative or vulgar. This is connected with the clarity of their original meaning, and hence with a negative attitude of the bearers towards their own names.

Keywords

PL

nazwiska; przezwiska złożone; przezwiska dwuczłonowe; leksyka anatomiczna; nazwy części ciała; zanikanie nazwisk od przezwisk dwuczłonowych

EN

surnames; compound nicknames; two-word nicknames; anatomical lexis; names of parts of the body; vanishing of names derived from two-word nicknames

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2015
• Volume: 63
• Issue: 6: Językoznawstwo
• Pages: 121-132

Contributors

author

Zuzanna Wośko

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

References

• Bubak J.: Nazwiska ludności dawnego starostwa nowotarskiego, Wrocław 1970.
• Bulicz-Tornikidis T.: Uproszczenia i skrócenia morfologiczne staropolskich przezwisk złożonych, „Język Polski” 5(1979), z. 3, s. 177-186.
• Cieślikowa A.: Miejsce przezwiska w systemie antroponimicznym (historia a współczesność), w: Przezwiska i przydomki w językach słowiańskich, red. S. Warchoł, cz. 1, Lublin 1998, s. 71-80.
• Cieślikowa A.: Typy słowotwórczo-semantyczne w staropolskich compositach antroponimicznych i apelatywnych, w: Słowiańskie composita antroponimiczne, red. S. Warchoł, Lublin 2000, s. 79-86.
• Czaplicka-Niedbalska M.: Struktury złożone w antroponimii Bydgoszczy od XVI do XVIII w., w: Słowiańskie composita antroponimiczne, red. S. Warchoł, Lublin 2000, s. 87-95.
• Czopek-Kopciuch B.: Nazwiska od przezwisk dwuczłonowych w Zagłębiu Ruhry, w: Munuscula linguistica: in honorem Alexandrae Cieślikowa oblata, red. K. Rymut, K. Skowronek, B. Czopek-Kopciuch, M. Malec, Kraków 2006, s. 143-155.
• Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1993.
• Gałecki Z.: „Trzepizur”. Rozprawka metodyczna, w: Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogdanowi Walczakowi, red. J. Migdał, A. Piotrowska-Wojaczyk, Poznań 2013, s. 493-496.
• Giedz T.: Przezwiska o charakterze metaforycznym i metonimicznym mieszkańców wsi Brzeźno w woj. chełmskim, w: Przezwiska i przydomki w językach słowiańskich, red. S. Warchoł, t. I, Lublin 1998, s. 121-126.
• Gołębiowska T.: Antroponimia Orawy, Kraków 1971.
• Górnowicz H.: Baza antroponimiczna najstarszych słowiańskich nazw miejscowych zwanych rodowymi, w: Z polskich studiów slawistycznych. Językoznawstwo, seria 3, Warszawa 1968, s. 9-16.
• Handke K.: Budowa morfologiczna i funkcje compositów polskich (z uwzględnieniem innych języków zachodniosłowiańskich), Wrocław 1976.
• Handke K.: Treść i znaczenie compositów ukrytych w nazwiskach współczesnych Polaków, w: Leksyka słowiańska na warsztacie językoznawcy, red. H. Popowska-Taborska, Warszawa 1997, s. 91-104.
• Hrycak E., Kisielewski K.: Słownik ukraińsko-polski, t. I, Warszawa 1990.
• Kozierowski S.: Nazwiska, przezwiska, przydomki, imiona polskie niektórych typów słowotwórczych: księga rodzaju ludu polskiego, Poznań 1938.
• Łoś J.: „Kuninoga”, „Bożystopka”. Prace lingwistyczne ofiarowane Janowi Baudouinowi de Courtenay, Kraków 1921.
• Łoś J.: Wyrazy złożone z formą czasownikową w pierwszej części, „Sprawozdania AU” 11(1906), nr 4.
• Malec M.: Dwuczłonowe przezwiska i przydomki staropolskie, „Onomastica” 19(1974), s. 191-227.
• Malec M.: Przezwiska dwuczłonowe zachowane w nazwiskach polskich (stosunek znaczeń pozytywnych do negatywnych), w: Nazwy własne a społeczeństwo, red. R. Łobodzińska, Łask 2010, s. 211-220.
• Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Kraków 2005.
• Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. IV, VIII, red. H. Zgółkowa, Poznań 1995-1996.
• Rymut K.: Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych, t. I-X, Kraków 1992-1994.
• Skulina T.: O przezwiskach w języku staropolskim i staroruskim, w: Z polskich studiów slawistycznych. Językoznawstwo, seria 4, Warszawa 1972, s. 201-211.
• Słownik prasłowiański, red. Franciszek Sławski, t I, Wrocław 1974.
• Taszycki W.: Najdawniejsze polskie imiona osobowe, „Rozprawy Wydziału Filologicznego PAU” 62(1925), nr 3.
• Urbańczyk S.: Staroczeskie „holomek” i staropolskie „gołomąd”, w: tenże, Szkice z dziejów języka polskiego, Warszawa 1968, s. 342-348.
• Wolnicz-Pawłowska E.: Composita w historycznej onomastyce ukraińskiej, w: Słowiańskie composita antroponimiczne, red. S. Warchoł, Lublin 2000, s. 311-321.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2015.63.6-6