Geneza relacji i współpracy rodziny i szkoły w polskiej myśli pedagogicznej oraz praktyce edukacyjnej od XIX do połowy XX wieku

• Authors: Krzysztof Jakubiak

Title variants

EN

The Origins of the Relations and Cooperation between Family and School in Polish Pedagogical Thought and Educational Practice from the 19th to the Mid-20th Centuries

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wraz z rozpoczęciem w Polsce od końca lat 80. XX w. długotrwałego i trudnego procesu demokratyzacji i humanizacji życia, ujawnił się wzrost oczekiwań ludzi na przeobrażenia głębokie, odpowiadające ich ambicjom i aspiracjom. W sferze edukacji dały znać o sobie dążenia związane z uspołecznieniem szkoły oraz wszelkich procesów i stosunków pedagogicznych. Wypracowane zostały koncepcje usamorządowienia szkoły i uspołecznienia stosunków dwóch podmiotów edukacyjnych: rodziny i szkoły. Na tym tle odżywają w teorii i praktyce edukacyjnej tendencje do transformacji modelu stosunków rodziny i szkoły, nadal obarczonego licznymi niedoskonałościami i niedomaganiami. Tendencjom tym towarzyszy świadomość, iż próbując tworzyć nowy, zdemokratyzowany i zhumanizowany kształt stosunków rodziny i szkoły, trzeba nie tylko spojrzeć krytycznie na czasy najnowsze, ale skutecznie powiązać zagubione w latach powojennych wątki rozwoju historycznego owych stosunków. Badania nad dziejami myśli i pracy pedagogicznej mają znaczenie nie tylko jako wzbogacenie naszej wiedzy o przeszłości, ale mogą przyczynić się do efektywniejszego rozwiązywania współczesnych problemów pedagogicznych i to nie tylko przez naśladownictwo, ale bardziej dojrzałą, pełniejszą refleksję. Kierując się tym przekonaniem poszukiwano odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie problem relacji rodziny i szkoły był aktualny w dziejach polskiej pedagogiki oraz jakie postulaty i rozwiązania w tej dziedzinie zgłaszano i praktykowano w przeszłości. W Polsce okresu międzywojennego występowano z wieloma inicjatywami dynamizującymi rozwój stosunków rodziny i szkoły. Widoczny był przede wszystkim wzrost aktywności ogólnokrajowych i lokalnych zrzeszeń rodzicielskich. Rodzina i szkoła stały się sobie bliższe niż kiedykolwiek wcześniej. Poszerzył się zwłaszcza zakres form ich współpracy. Wybuch drugiej wojny światowej zmienił radykalnie bieg rzeczy. W pierwszych latach po jej zakończeniu stało się jasne, że kontynuacja dotychczasowych stosunków rodziny i szkoły nie jest możliwa. Nowy kształt stosunków społeczno-ustrojowych determinował odmienny model owych relacji. Stały się one przedmiotem ideologizacji i upolitycznienia. Zostały także poddane szkoło-centrycznej kurateli polityków oświatowych i podporządkowane przepisom nowego prawa oświatowego. Rodzina w pierwszej dekadzie PRL-u jako nierówny partner szkoły okazała się środowiskiem odpornym na indoktrynacje i manipulacje. Pedagogiczna wartość rodziny jest zatem i obecnie szansą na połączenie pozrywanych po wojnie nici współpracy.

EN

From the late 1980s, when an apparently long-lasting and difficult process of democratisation and humanisation of life began, people increasingly expected to see deep transformations occur, that would be relevant to their ambitions and aspirations. In the field of education, there were some efforts aimed at rendering schools – together with the various processes and pedagogical relations they involve – more communal. Two conceptions were formed: namely, that of giving them autonomy, and that of establishing relations of communality between what are, in effect, two educational entities – the school itself, and the family. In this context, both in the educational theory and in practice, there reappear certain tendencies towards the transformation of the model of family and school relations. But the model still suffers from imperfections and defects. These tendencies are accompanied by an awareness that, in the attempt to create new, democratized and humanized family and school relations, it is necessary not only to regard contemporary times critically, but also to combine in an effective manner the various threads pertaining to the historical development of these relations that were lost during the interwar period. Research into the history of pedagogical thought and work is significant not only in terms of broadening our knowledge about the past, but also because it may contribute to more effectively resolving contemporary pedagogical problems – not only through imitation, but also thanks to a more mature and comprehensive approach to reflection. Driven by this conviction, an answer was sought to the question to what extent the issue of relations between family and school was present in the history of Polish pedagogy, and what demands and solutions were suggested and applied in this field. In Poland of the interwar period, there were numerous initiatives aimed at enhancing the development of relations between family and school. There was a noticeable increase in the activities of nation-wide and local family associations. Family and school became closer than ever before. In particular, the scope of the various forms taken by their cooperation expanded. The outbreak of World War II changed things dramatically. In the first years after its end, it became clear that this development was impossible to continue. The new social and institutional system determined a different model of relations. These relations were subjected to ideologization and politicization. They came under a centralized school-system authority, administered by educational politicians and subordinated to the regulations of the new educational law. Although certainly an unequal partner of schools, in the first decade of the Polish People’s Republic families proved themselves capable of constituting an environment immune to indoctrination and manipulation. That is why the pedagogical value of the family can be seen as once more furnishing us with an opportunity “to weave the threads of cooperation torn after the war”.

Keywords

PL

rodzina; szkoła; środowisko wychowawcze; dziecko

EN

family; school; educational environment; child

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie, Instytut Nauk o Wychowaniu, ul. Kopernika 26, 31-501 Krakow, Poland
• Journal: Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
• Year: 2014
• Issue: 4(34)
• Pages: 27-52

Contributors

author

Krzysztof Jakubiak

• Uniwersytet Gdański

References

• Adamski J., Koło rodzicielskie i patronaty klasowe , Księgarnia Wy- dawnicza J. Szkolnika, Rohatyn 1933.
• Aries P., Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych c zasach , „Marabut”, Gdańsk 1995.
• Boczyliński I., Uwagi nad dotychczasowym błędnym wychowaniem domowym dzieci, ,,Dziennik Powszechny” (1861)57.
• Bystroń J.S., Uspołecznienie szkoły , s. n. ,Warszawa 1933. Bystroń J.S., Szkoła i społeczeństwo , Naukowe Towarzystwo Pedagogiczne, Lwów–Warszawa 1930.
• Bystroń J.S., Szkoła jako zjawisko społeczne , Książnica–Atlas, Warszawa–Lwów 1934.
• Bzowski J., Szkoła i rodzina , Książnica–Atlas, Warszawa 1930.
• Chałasiński J., Rodzina i szkoła a szersze grupy społeczne , „Chowanna” (1929)1.
• Chirowski R., Na drodze do współpracy domu ze szkołą , Patronat kl. VII A Państwowego Gimnazjum I im. J. Słowackiego w Przemyślu, Przemyśl 1932.
• Czerwiński F., O współpracy domu ze szkołą , Wiedza Powszechna: Państwowe Wydawnictwo Popularno-Naukowe, Warszawa 1952.
• Dz. Urz. KOSP 1945, nr 4, poz. 53. Dz. Urz. Min. Ośw. nr 3, poz. 25.
• Fischer E., Szkoła, dom i Kościół , s. n., Kraków 1876.
• Foks A., Uniwersytet dla rodziców , „Szkoła i Dom” (1956)11.
• Gałecki W., Organizacja pracy w szkole. Poradnik dla nauczyciel i, kierowników szkół oraz pracowników administracji szkolnej , t. 1., Księgarnia S. Kamińskiego, Kraków 1946.
• Grzegorzewska M., Wstęp [w:] Współpraca szkoły z domem. Z do- świadczeń przeprowadzonych na terenie Szkoły Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim w Wilnie , red. S. Lisowski, „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1935.
• I Polski Zjazd Wychowania Moralnego , „Ruch Pedagogiczny” (1926)4.
• Jakubiak K., Organizacje rodzicielskie i instytucjonalne formy w spół- pracy domu i szkoły w Królestwie Polskim oraz w okresie II Rzeczypospolitej ,,Studia Pedagogiczne. Zeszyty Naukowe WSP W Bydgosz- czy” (1992)18.
• Jakubiak K., Współdziałanie rodziny i szkoły w pedagogice II Rzeczypospolitej , WSP, Bydgoszcz 1997.
• Jakubiak K., Wychowanie państwowe jako ideologia wychowawcza sanacji , WSP, Bydgoszcz 1994.
• Janke A.W., Meandryczność stosunków rodziny i szkoły w Polsce powojennej. Niektóre aspekty pedagogiczne i prawne , [w:] Rodzina jako środowisko wychowawcze w czasach nowożytnych , red. K. Jakubiak, WSP, Bydgoszcz 1995.
• Janke A.W., Podstawy stosunków rodziny i szkoły w Polsce powoje n- nej w latach 1944–1945, Zalążki i zwiastuny przyszł ych rozwiązań , „Stu- dia Pedagogiczne. Z dziejów życia i wychowania w ro dzinie” (1988)28.
• Janke A.W., Transformacja w stosunkach rodziny i szkoły na prze ło- mie XX i XXI wieku , Wyd. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wiel- kiego, Bydgoszcz 2002.
• Joteyko J., Postulaty szkoły twórczej na prawach struktur psych icz- nych , Książnica–Atlas, Warszawa 1927.
• Krahelska H., Życie bezrobotnych. Badania ankietowe , s. n., War- szawa 1933. Lewin A., Kto odpowiada za wyniki nauczania? , „Szkoła i Dom” (1949)2.
• Lippert A., Stowarzyszenia rodzicielskie przy szkołach w Czechosłowacji , „Oświata i Wychowanie” (1930).
• Lityński M., Wychowawcze zadania szkoły , ,,Rodzina i Szkoła” (1902)1.
• Mirski J., Pedagogizm nowoczesny i jego przejawy ,,Ruch Pedagogiczny” (1930)8–9.
• Mysłakowski Z., Rodzina wiejska jako środowisko wychowawcze , NTP, Warszawa–Lwów 1931.
• Mysłakowski Z., Wychowanie w środowisku małomiasteczkowym , NTP, Warszawa–Lwów 1934.
• Nowakowski F., O obowiązkach rodziny względem szkoły , Druk. Związkowa, Lwów 1879.
• Obrębska N., O współpracy domu ze szkołą. Materiały dla prelegen - tek , Zarząd Główny Ligi Kobiet, Warszawa 1953.
• Pannenkowa I., Współpraca domu ze szkołą w Ameryce Północnej , Książnica–Atlas, Lwów–Warszawa 1931.
• Petersen P., Gminy szkolne według Planu Jenajskiego, ich tygodni o- wy plan zajęć oraz wychowawcze sytuacje tegoż zakładu , „Kultura Pedagogiczna” (1933)3.
• Petersen P., Szkoła wspólnoty życia. Plan Jenajski Wolnej Powszechnej Szkoły Ludowej , „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1934.
• Piramowicz G., Powinności nauczyciela , Warszawa 1919.
• Pisma pedagogiczne Stanisława Staszica, red. Z. Kukulski, Wydawnictwo Lubelskiego Komitetu obchodów setnej rocznicy zgonu S. Staszica, Lublin 1926.
• Podkulska H., Środowisko rodzinne , „Książka” A. Mazzucato, Lwów 1936.
• Popławski A., Pisma pedagogiczne , red. S. Tync, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław 1957.
• Racinowski S., Metody i organizacja badań środowiska , „Przyjaciel Szkoły” (1935)4.
• Radlińska H., Młodociani w społeczeństwie , [w:] Pedagogika społeczna , red. H. Radlińska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław– Warszawa–Kraków 1961.
• Radlińska H., Rodzina i świat społeczny , „Nasza Drukarnia”, Warszawa 1933.
• Radlińska H., Stosunek wychowawcy do środowiska wychowawcze- go , „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1935.
• Rendznerowa J., Współudział rodziców w obywatelskim wychowaniu młodzieży , s. n., Warszawa 1935.
• Rondthaler A., Czego szkoła oczekuje od rodziców , Książnica–Atlas, Warszawa 1930.
• Rowid H., O środowisku wychowawczym , „Ruch Pedagogiczny” (1932)1.
• Rowid H., Szkoła twórcza , „Książka i Wiedza”, Warszawa 1958.
• Rudnicki A., Dom i szkoła , ,,Rocznik Pedagogiczny” (1924)2.
• Schächner L., Współpraca domu ze szkołą , Rada Szkolna Miejska, Lwów 1932.
• Sobczak J., Recepcja idei ,,nowego wychowania” w polskiej pedag ogi- ce okresu między wojnami , cz. II, WSP, Bydgoszcz 1979.
• Sokołowska A., Rodzina i szkoła wspólnie wychowują dziecko , PZWS, Warszawa 1954.
• Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych , red. H. Radlińska, NTP, Warszawa–Kraków 1937.
• Steinbokówna E., Współpraca domu ze szkołą , Książnica-Atlas, War- szawa 1930.
• Suchodolski B., Polityka kulturalno-oświatowa w Polsce współczesnej , „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1937.
• Śliwiński F., Organizacja szkolnictwa w Polsce współczesnej , Książ- nica–Atlas, Lwów–Warszawa 1932.
• Śniadecki J., O fizycznym wychowaniu dzieci , red. W. Okoń, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN, Wrocław 1956.
• Tichonow A., Długofalowy plan współpracy z rodzicami , „Szkoła i Dom” (1950)11.
• Trüper J., Friedrich Wilhelrn Dorpfeld Soziale Erziehung in Theorie and Proxis , Gütersloh 1901.
• Wąsik W., System pedagogiczny Sebastiana Petrycego z Pilzna , ATK, Warszawa 1968.
• Wołoszyn S., O społecznym „dozorze szkolnym” na progu Drugiej Rzeczypospolitej , „Rocznik Pedagogiczny” (1992)15.
• Wóycicki A., Robotnik polski w życiu codziennym. Monografia społeczna , Warszawa 1933.
• Współpraca wychowawcza z domem , ,,Praca Szkolna” (1932)1 i (1932)2.
• Wuttkowa J., Badania życia domowego dziecka , [w:] Poznajemy warunki życia dziecka, praca zbiorowa Komisji Sekcji Psychologów Szkolnych przy Towarzystwie Psychologicznym im. J. Jotey ko , Warszawa 1934.
• Ziemnowicz M., Rodzina a wychowanie państwowe, Książnica–Atlas, Lwów–Warszawa 1932.
• Znaniecki F., Socjologia wychowania. Wychowujące społeczeństwo , t. 1, s. n., Warszawa 1928