Profilowanie stereotypu Rosjanina w polskim kręgu językowo-kulturowym

• Authors: Lappo Irina

Title variants

EN

THE PROFILING OF THE STEREOTYPE OF A RUSSIAN IN THE REALM OF POLISH CULTURE AND LANGUAGE

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Stereotyp Rosjanina w Polsce wbrew obiegowemu przekonaniu nie jest wyłącznie negatywny. Przeprowadzona przez autorkę artykułu analiza danych językowych – wykorzystująca „lubelską” koncepcję profilowania pojęć – pozwala zrekonstruować różne profile obrazu Rosjanina, obecne w polskim dyskursie publicznym i w myśleniu potocznym. Profile te są kreowane na podstawie bazowych cech utrwalonych w polskiej tradycji odpowiednio do przyjętych perspektyw i punktów widzenia. Najczęstszy profil Rosjanina jest budowany na wyobrażeniu człowieka z „rosyjską duszą”, któremu przypisuje się brak umiaru, nadużywanie alkoholu, szczyptę szaleństwa, otwartość, serdeczność, gościnność, zamiłowanie do zabawy, wytrwałość i upór, a także syndrom „azjatyckości”: mentalność niewolniczą, dzikość, cywilizacyjne zacofanie i obłudę. To profil „brata-wroga”, Słowianina-Azjaty, spotykany w Polsce najszerzej. Najbardziej negatywny wariant jest tworzony z perspektywy polskiego obywatela i patrioty, który doświadczył represji narodowych, politycznych i ideologicznych. To profil Rosjanina „władcy”, reprezentującego wrogie imperium i uczestniczącego w despotycznych i totalitarnych sposobach sprawowania władzy. W kręgach inteligencji polskiej powstał profil „przyjaciela Moskala” (wedle formuły stworzonej przez Mickiewicza). W profilu tym oddziela się rosyjskie dobro (np. kulturę) od rosyjskiego zła (czyli ustroju politycznego) i dostrzega w Rosjaninie – należącym głównie do środowiska rosyjskiej inteligencji – człowieka bliskiego i bogatego wewnętrznie. Najmniej wyraziście uformowany jest nowo powstający profil Rosjanina – Europejczyka, kreowany przez młode, wykształcone pokolenie Polaków, dla których ważny jest wspólny kanon podstawowych wartości (język angielski, komputeryzacja, macdonaldyzacja, globalizacja itp.).

EN

Contrary to popular belief, the stereotype of a Russian in Poland is not exclusively negative. The analysis presented in this article — also partially used in the article by Bartmiński, Lappo and Majer-Baranowska in the present volume — follows the Lublin conception of profiling and allows one to reconstruct various profiles of the image of a Russian present in Polish public discourse and ordinary thinking. The profiles arise out of base features established in the Polish tradition relative to the assumed perspectives and points of view. The most frequent profile of a Russian is built on the basis of an image of someone with the „Russian soul”, characterized by the lack of restraint, excessive drinking, a pinch of unpredictable recklessness, openness, cordiality, hospitality, love of partying, perserverence, stubbornness, as well as the syndrome of „Asianness”: the mentality of a slave, wildness, civilizational backwardness and hypocrisy. It. is the model of a „brother- enemy”, a Slav-Asian, the most frequent one. The most negative variant is built from the perspective of a Polish citizen and patriot subjected to national, ideological and political repression. This is the profile of a Russian „master”, representing a hostile Empire and participating in despotic and totalitarian mechanisms of wielding power. Among the Polish intelligentsia, there exists the profile of a „Moscovite-friend” (following Mickiewicz). In this view the Russian good (e.g. culture) is kept distinct from the Russian evil (i.e. the political system), a Russian — especially a member of the Russian intelligentsia — being seen as someone close and spiritually rich. The weakest one is a newly arising profile of a Russian-European, found among young educated Poles, who share the common canon of basic values (the knowledge of English, computer skills, the love of McDonald’s, globalization, etc.)

Keywords

PL

stereotyp Rosjanina w Polsce; „lubelska” koncepcja profilowania pojęć; dyskurs publiczny; myślenie potoczne; profil „brata-wroga”; Słowianina – Azjaty; profil Rosjanina „władcy”; profil „przyjaciela Moskala”; profil Rosjanina – Europejczyka

EN

the stereotype of a Russian in Poland; the Lublin school conception of the profiling of notions; public discourse; ordinary thinking; the “brother—enemy” profile; the “Slav—Asian” profile; the “Russian master” profile; the “Moscovite-friend” profile; the “European Russian” profile

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2002
• Volume: 14
• Pages: 153–174

Contributors

author

Lappo Irina

References

• Bartmiński Jerzy, 1998, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem — na przykładzie stereotypu matki, [w:] „Język a kultura” t. 12, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński, Wrocław, s. 63-83.
• Bartmiński Jerzy, 1994, Jak zmienia się stereotyp Niemca w Polsce? „Przegląd Humanistyczny” nr 5, s. 81-101.
• Bartmiński Jerzy, 1993, O profilowaniu pojęć w słowniku etnolingwistycznym, [w:] Philologia slavica. K-70-letiju akademika N. I. Tolstogo, red. V. N. Toporov, Moskwa, s. 12-19.
• Bartmiński Jerzy, 1997, Etnocentrizm stereotipa. Polskije i nemeckije studenty o svoich sosedach, „Slavjanovedenie” I, Moskva, s. 12-24.
• Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska Stanisława, 1998, Profile a podmiotowa interpretacja świata, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, pod red. J. Bartmińskiego i R. Tokarskiego, Lublin, s. 211-224.
• BLM = Bartmiński J., Lappo I., Majer-Baranowska U., Stereotyp Rosjanina i jego profilowanie we współczesnej polszczyźnie, „Etnolingwistyka” 14, 2002, s. 105.
• Brzozowski Stanisław, 1957, Sam wśród ludzi, Kraków.
• Civ’jan Tatjana V., 1997, Vzgljad na sebja čerez posrednika, „Slavjanovedenie”, 1.
• Drawicz Andrzej, 1988, Spór o Rosję i inne szkice z lat 1976-1986, London „Polonia” 1988, s. 11.
• Drawicz Andrzej, 1995, Nasze widzenie Rosjan w XX wieku, „Dzieje Najnowsze” nr 2, Warszawa, s. 37-41.
• Drawicz Andrzej, 1993, Jak najlepiej nie zrozumieć Rosji, „Dialog” nr 12.
• Dzwonkowski W., 1991, Rosja a Polska, Warszawa.
• Duchiński F., 1858-1861, Zasady dziejów Polski, innych krajów słowiańskich i Moskwy, cz. 1-3, Paryż.
• Giza A., 1993, Polaczkowie i Moskale — wzajemny ogląd w krzywym zwierciadle (1800- 1917), Szczecin.
• Eliade Mircea, 1993, Traktat o historii religii, Łódź.
• Kantor V. K., 1997, „. . . Est’ europejskaja derżava”. Rossija: trudnyj put’ k civilizacii. Istoriosofskie očerki, Moskva.
• Karpiński W., 1994, Polska a Rosja: z dziejów słowiańskiego sporu, Warszawa.
• Kępiński Andrzej, 1990, Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, Warszawa-Kraków, PWN.
• Kępiński Andrzej, 1995, Geneza i funkcjonowanie negatywnego stereotypu Rosji i Rosjanina, [w:] Narody i stereotypy, op. cit., s. 153 -157.
• Konwicki Tadeusz, 1995, Mała apokalipsa, Warszawa.
• Kucharzewski Jan, 2000, Od białego caratu do czerwonego, tom I-VII, PWN, Warszawa. Lewandowski Edmund, 1999, Rosyjski sfinks. Rosjanie wśród innych narodów, Warszawa. Lippmann W., 1922, Public opinion, New York.
• Maciejewski J., 1998, Stereotyp Rosji i Rosjanina w polskiej literaturze i świadomości społecznej, „Więź” nr 2.
• Mężyński Kazimierz 1938, Rosja w wykładach paryskich Mickiewicza, Poznań.
• Miłosz Czesław, 2000, Człowiek wśród skorpionów, Kraków.
• Ogonowski Z., 1977, Z dziejów megalomanii narodowej, „Polityka” nr 25.
• Opacki Z., 1993, Barbaria rosyjska. Rosja w historiografii i myśli politycznej Henryka Kamieńskiego, Gdańsk.
• Peisert Maria, 1992, Nazwy narodowości i ras we współczesnej polszczyźnie potocznej, [w:] „Język a Kultura”, t. 5, Potoczność w języku i w kulturze, Wrocław.
• Polacy-Rosjanie, 1999, Polacy w oczach Rosjan — Rosjanie w oczach Polaków. Międzynarodowa konferencja naukowa Instytutu Slawistyki PAN, Warszawa 2-4 XII 1999, tezy referatów, red. Roman Bobryk, Jerzy Faryno.
• Polska-Rosja, 1998, Polska i Rosja, pod red. Agnieszki Madziak-Miszewskiej, Warszawa.
• Poljaki i russkie: Vzaimoponimanie i uzaimoneponimanie, sost. A. V. Lipatov, I. O. Šaj- tanov, Moskva 2000.
• Poljaki i russkie u głazach drug druga, 2000, Chorev V. A. (red.), Moskva, „Indrik”.
• Prokop Jan, 1985, Otchłań rozchełznana, [w:] Szczególna przygoda żyć nad Wisłą, Londyn. Prokop Jan, 1998, Lata niby-Polski, Kraków.
• Stangor Charles, Schaller Mark, 1999, Stereotypy jako reprezentacje indywidualne i zbiorowe, [w:] Stereotypy i uprzedzenia, red.: C. N. Macrae, Ch. Stangor, M. Hewstone, przekład: M. Majchrzak, A. i M. Kacmajor, A. Nowak, Gdańsk.
• Sugiera Małgorzata, 1996, Dramaturgia Sławomira Mrożka, Kraków, Universitatis. Szczypiorski Andrzej, 1996, Początek, Poznań.
• Świerczyńska Dobrosława, 1996, Narody w przysłowiach, „Wiedza i Życie” nr 2.
• Tazbir Janusz, 1957, Ze studiów nad ksenofobią w Polsce w dobie późnego renesansu, „Przegląd Historyczny” t. 48, z. 4.
• Tazbir Janusz, 1996, Rosjanie i Polacy — słowiańskie krzywe zwierciadło: Fałszywy ksiądz, przewrotna Polka, „Polityka” nr 38.
• Tazbir Janusz, 1991, Moskwicin w sarmackim zwierciadle (Obraz Rosjanina w literaturze polskiej), „Polityka” nr 48;
• Tazbir Janusz, 1998, Moskwicin i Lach: wzajemne postrzeganie, [w:] W pogoni za Europą, Warszawa.
• Tradycja i współczesność. Powinowactwa literackie polsko-rosyjskie, 1978, red. B. Galsret, Warszawa.
• Wierzbicka Anna, 1999, Język, umysł, kultura, Warszawa.
• Znaniecki Florian, 1931, Studia nad antagonizmem do obcych, Poznań.