Latvian dialects in the 21st century: old and new borders

• Authors: Stafecka Anna

Title variants

PL

Dialekty łotewskie w wieku XXI: stare i nowe granice

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

Although historical regional dialects are still relatively well preserved in Latvia, nowadays one can no longer speak of dialects and sub-dialects in the traditional sense because, due to changes of administrative borders, the traditional sub-dialects are subject to attrition and gradual loss. In particular, the contact zone of Central and High Latvian dialect has changed markedly. The border of High Latvian dialect has moved to the east. Since 2013, a project “Latvian Dialects in the 21st Century: a Socio­linguistic Aspect” is being carried out in order to gain an insight into contemporary Latvian dialect situation, analyzing at least three sub-dialects in each dialect. However, we can speak of dialect borders in another aspect. For instance, the borders between the preservation of dialectal features and the impact of standard language, as well as the borders of maintenance of sub-dialectal feature among the speakers of different age groups. Attention is also paid to the use of sub-dialects in central and peripheral parts of territories. The first research results showed that people who live further from the centre use the sub-dialect more often – especially in communication with family members (including the younger generation), relatives and neighbours. The preliminary results show a different situation among dialects. In the sub-dialects of the Middle dialect, which is closest to Standard Latvian, the borderline between sub-dialect and standard language has almost disappeared, since the infor­mants practically do not feel any difference between them. In the Livonianized dialect, there are several features that are still more or less present in the speech of all generations – generalization of masculine gender, reduc­tion of word endings, etc. However, in this dialect, too, the language used by younger speakers is gradually losing the dialectal features. The situation differs in various sub-dialect groups of High Latvian dialect. The Selonian sub-dialects spoken in Zemgale show traces of dialectal features (syllable tones, irregular vowel shifts, etc.); they are found mainly in the speech of older generation. The Latgalian sub-dialects in Vidzeme are mainly spoken by older respondents and usually among family members; while in public spaces the sub-dialects practi­cally cannot be heard. However, many dialectal features have been retained in the speech of middle and even younger generations. The most stable are the sub-dialects spoken in Latgale because of their use not only in everyday speech but also in cultural activities. The presence of the Latgalian written language, too, helps to maintain local sub-dialects; it is also used in Roman Catholic church services in Latgale. In Latgale, the sub-dialects are spoken by all generations. However, the younger people sometimes use the standard language to communicate among themselves. This study provides new facts and might be the basis for further research. It might allow to predict the development of native language and its dialects as an important component of national and local identity respectively. Comparative analysis of mate­rial acquired at different periods allows us to conclude which dialectal features are more viable and which are more likely to change and disappear.

PL

Choć na Łotwie wciąż stosunkowo dobrze zachowały się historyczne dialekty lokalne, nie można już obecnie mówić o dialektach i gwarach w tradycyjnym znaczeniu. Zmiany granic administracyjnych sprawiły bowiem, że tradycyjne gwary ulegają dziś zatarciu i stopniowo zanikają. Znacząco zmieniło się zwłaszcza usytuowanie strefy styku dialektów środkowego i górnołotewskiego; granica zasięgu tego ostatniego przesunęła się na wschód. Kwestiom tym poświęcono projekt „Dialekty łotewskie w XXI wieku: aspekt socjolingwistyczny”, w ramach którego od 2013 r. badana jest sytuacja socjolingwistyczna gwar na współczesnej Łotwie. Analizowane są przynajmniej trzy gwary w obrębie każdego z dialektów. Pojęcie granicy ma jednak zastosowanie do opisu innych aspektów badań dialektologicznych. Można na przykład mówić o granicy między zachowaniem cech dialektów a wpływami języka literackiego, jak również o granicach podtrzymywania cech gwarowych w mowie użytkowników należących do różnych grup wiekowych. Badaniu poddano także kwestię używania gwar w centralnych i peryferyjnych częściach rejonu ich występowania. Wstępne wyniki sugerują, że ludzie mieszkający dalej od centrum używają gwary częściej – zwłaszcza w komunikacji z członkami rodziny (w tym z młodszego pokolenia), z krewnymi i z sąsiadami. Wstępne wyniki badań wskazują także na zróżnicowaną sytuację poszczególnych dialektów. Na obszarze występowania gwar dialektu środkowego, najbliższego literackiej łotewszczyźnie, niemal zanikło rozgraniczenie między gwarami a językiem literackim, skoro różnicy takiej nie odczuwają sami informatorzy. W dialekcie liwońskim występuje kilka cech dialektalnych, obecnych jeszcze w większym lub mniejszym stopniu w mowie wszystkich pokoleń, jak uogólnienie rodzaju męskiego czy redukcja wygłosu. Jednakże i tutaj język, którym posługują się młodsi użytkownicy, stopniowo traci cechy dialektalne. Inna sytuacja panuje w grupach gwarowych dialektu górnołotewskiego. Gwary seloń­skie z Semigalii wykazują ślady cech dialektalnych (tonalność sylab, nieregularne przesu­nięcia samogłosek itd.); występują one przede wszystkim w mowie starszego pokolenia. Gwarami łatgalskimi z Widzeme posługują się z kolei głównie starsi respondenci, zwykle w gronie najbliższej rodziny; gwar tych praktycznie nie słyszy się natomiast w przestrzeni publicznej. Wiele cech dialektalnych zachowało się tu jednak także w mowie średniego, a nawet młodszego pokolenia. Najstabilniejsze okazały się gwary Łatgalii, co wiąże się z ich użyciem nie tylko w mowie codziennej, lecz również w działalności kulturalnej. Zacho­waniu gwar sprzyja także istnienie łatgalskiego języka pisanego, jak również używanie miejscowego języka podczas nabożeństw Kościoła katolickiego. Wszystko to sprawia, że w Łatgalii gwarami posługują się przedstawiciele wszystkich pokoleń. Jednakże i tutaj ludzie młodsi niekiedy komunikują się między sobą w języku literackim. Studium to jest prezentacją nowych danych i jako takie może stanowić podstawę dalszych badań. Badania takie mogłyby umożliwić prognozowanie tego, jak rozwijać się będą język łotewski oraz jego dialekty jako ważne składniki odpowiednio narodowej i lokalnej tożsamości Łotyszy. Analiza porównawcza materiałów zebranych w różnych okresach pozwala na wyciąganie wniosków co do tego, które cechy dialektalne wyka­zują większą żywotność, które zaś prawdopodobnie ulegną zmianie lub zanikowi.

Keywords

EN

dialectology; sociolinguistics; Latvian dialects

• Publisher: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Acta Baltico-Slavica
• Year: 2015
• Volume: 39
• Pages: 1-13

Dates

published

2015-12-31

Contributors

author

Stafecka Anna

• Latviešu valodas institūts [Latvian Language Institute], Rīga [Riga], Latvia

References

• Bielenstein, A. (1863). Die lettische Sprache nach ihren Lauten und Formen. Berlin: Ferd. Dümler’s Verlagsbuchhandlung.
• Bielenstein, A. (1892). Atlas der etnologischen Geographie, des heutigen und des phraehistorischen Lettenlands: Beilage zu den Grenzen des lettischen Volksstammes und der lettischen Sprache in der Gegenwart und im 13. Jahrhundert. St. Petersburg: Commisionäre der Kaiserlichen Akademie der Wissenshaften.
• Bušmane, B. (2007). Piena vārdi: Piena produktu nosaukumi latviešu valodā. Rīga: LU Latviešu valodas institūts.
• Endzelīns, J. (1933). Latviešu valodnieku turpmākie uzdevumi. Burtnieks, 11, 817–821. In Endzelīns, J. (1980). Darbu izlase III 2. Rīga: Zinātne, 104–108).
• Jansone, I. (1993). Galvas un plecu segas: Lingvistiskais aspekts latviešu valodā. Rīga: Latviešu valodas institūts.
• Kurzemniece, I. (2008). Žogu nosaukumi latviešu valodas izloksnēs. Rīga: LU Latviešu valodas institūts.
• Latviešu valodas dialektu atlants: Leksika [LVDA Leksika]. (1999). Rīga: Zinātne.
• Laumane, B. (1999). Ieskats latviešu izlokšņu pētīšanas vēsturē. In Latviešu valodas dialektu atlants: Leksika (pp. 6–9). Rīga: Zinātne.
• Laumane, B. (2013). Jūra latviešu valodā un folklorā: Etnolingvistiskais aspekts. Liepāja: Kurzemes Humanitārais institūts.
• Mancelius (1638). Lettus / Das ist Wortbuch / Sampt angehengtem taeglichem Gebrauch der Lettißchen Sprache; Allen vnd jeden Außheimißchen / die in Churland / Semgallen vnd Lettißchem Liefflande bleiben / vnd ßich redlich nehren wollen / zu Nutze verfertigt / Durch GEORGIVM MANCELIVM Semgall der H. Schrifft Licentiatum &c. Erster Theil. Gedruckt vnnd verlegt zu Riga durch Gerhard Schroeder Anno M. DC. XXXVIII [1638].
• Mikulėnienė, D., & Stafecka, A. (2011). Iš lietuvių ir latvių tarmėtyros istorijos: Leksikos klausimai Eduardo Volterio programose. Baltistica, 46(1), 123–133.
• Mikulėnienė, D., & Meiliūnaitė,V. (2014). XXI a. pradžios lietuvių tarmės: Geolingvistinis ir sociolingvistinis tyrimas. Žemėlapiai ir jų komentarai. Vilnius: Lietuvių kalbos institutas.
• Rudzīte, M. (2005). Latviešu dialektoloģija (fonētika un morfoloģija) [Doktora disertācijas autoreferāts]. In L. Leikuma, A. Andronovs (Ed.), & M. Rudzīte, Darbi latviešu dialektoloģijā (pp. 100–101). Rīga: LU Akadēmiskais apgāds.
• Rūķe, V. (1939). Latgales izlokšņu grupējums. Filologu biedrības raksti, 19, 133–188.
• Rūķe, V. (1940). Kurzemes un Vidzemes lībiskais apgabals. Filologu biedrības raksti, 20, 75–128.
• Sarkanis, A. (Ed.). (2013). Latviešu valodas dialektu atlants: Fonētika [LVDA Fonētika]. Rīga: LU Latviešu valodas institūts.
• Stafecka, A., & Mikulėnienė, D. (Eds. & Introduction). (2009). Atlas of the Baltic languages: Prospect [ABL]. (I. Jansone, A. Stafecka, R. Bacevičūtė, & A. Leskauskaitė, Map commentaries, E. Trumpa, Map computer graphics). Rīga, Vilnius: University of Latvia, Latvian Language Institute of the University of Latvia, The Institute of the Lithuanian Language.
• Stafecka, A., & Mikulėnienė, D. (Eds. & Introduction). (2012). Atlas of the Baltic languages. Lexis 1: Flora [ABL] [CD]. (I. Jansone, A. Stafecka, R. Bakšienė, A. Leskauskaitė, V. Meiliūnaitė, S. Ambrazas, & R. Kregždys, Map commentaries, I. Akmentiņa, L. Geržotaitė, L. Markus-Narvila, & E. Trumpa, Map computer graphics). Rīga,Vilnius: Latvian Language Institute of the University of Latvia, The Institute of the Lithuanian Language.
• Trumpa, E. (2012). Latviešu ģeolingvistikas etīdes. Rīga: Zinātne.
• Volteris, E. (Ed.). (1892). Programma tautas gara mantu krājējiem. Sastādīta privātdocenta E. Voltera vadībā no dažiem Pēterburgas latviešu studentiem. Jelgava: Jelgavas Latviešu biedrības Rakstniecības nodaļa.
• Zemzare, D. (1961). Latviešu vārdnīcas. Rīga: LPSR ZA izdevniecība.

Identifiers

DOI

10.11649/abs.2015.001