Socjolog „kreślący znaki wieczne”. Jana Szczepańskiego autoportret rozproszony

• Authors: Szkaradnik Katarzyna

Title variants

EN

Sociologist „Sketching Eternal Signs”. Jan Szczepanski’s Distracted Self-Portrait

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu są strategie oraz paradoksy tworzenia przez Jana Szczepańskiego swojego autoportretu w tekstach o różnej przynależności gatunkowej. Autorka pokazuje, jak nadaje on sygnaturę artykułom i esejom, uogólniając osobiste doświadczenie (chłopskie korzenie, protestancki prymat obowiązku), a także w jak złożone relacje wchodzą publikacje socjologa z jego dziennikiem. W tym autoportrecie rozproszonym kluczowe okazują się nawroty i transformacje kilku lejtmotywów oraz ich uwikłanie w retorykę, która wraz z autokreacją tyleż przeszkadza, co pomaga w o(d)powiedzeniu „kim jestem”. W nawiązaniu do koncepcji m.in. Lejeune’a, Beaujoura i Ricoeura autorka analizuje, jak Szczepański układa projekt własnego życia i jak w tekstach przepracowuje frustrację z powodu jego (pozornego) niewykonania. Punktem dojścia artykułu jest ukazanie, że mimo wyraźnego w pismach socjologa rozdźwięku między słowem a życiem i działaniem imperatyw stworzenia „dzieła” pozostaje dla niego osią biografii, a tworzenie autoportretu nie jest narzuceniem życiu sztucznego porządku.

EN

The subject of this article are the strategies as well as paradoxes of creating by Jan Szczepański his self-portrait in various genres of texts. The authoress displays how the sociologist gives a signature to his articles and essays, generalizing his personal experience (peasant roots, the Protestant primacy of a duty), and also how complex relations appear between his publications and diary. In that scattered self-portrait a key issue turns out to be the repetitions and transformations of several leitmotifs, and moreover their involving in rhetoric, which, like autocreation, both disturbs and helps with recounting “who I am”. With reference to the conceptions of i.a. Lejeune, Beaujour and Ricoeur, the authoress analyses how Szczepański arranges the project of his life and how in his works he contends with frustration resulted from (apparent) not carrying that project out. The destination of this article is to show that despite evident dissonance between the word and life in the sociologist’s writings, the imperative of creation of “work” remains his biography’s axis and the creating of self-portrait does not mean imposing an artificial order on life.

Keywords

PL

autobiografizm; autoportret; Jan Szczepański; reprezentacja przeszłości; projekt biograficzny

EN

autobiographical writing; self-portrait; Jan Szczepański; the representation of the past biographical project

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Zagadnienia Rodzajów Literackich
• Year: 2015
• Volume: 58/115 z. 1
• Pages: 41-55

Dates

published

2015

Contributors

author

Szkaradnik Katarzyna

• Instytut Nauk o Literaturze Polskiej Wydział Filologiczny Uniwersytetu Śląskiego

References

• Arendt Hannah (1994), Koncepcja historii: starożytna i nowożytna [w:] tejże, Między czasem minionym a przyszłym. Osiem ćwiczeń z myśli politycznej, przeł. M. Godyń i W. Madej, Fundacja Aletheia, Warszawa.
• Beaujour Michel (2009), Autobiografia i autoportret, przeł. K. Falicka [w:] Autobiografia, pod red. M. Czermińskiej, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
• Chwin Stefan (1979), Pisarz i bezimienność, „Punkt”, nr 5.
• Czermińska Małgorzata (1982), Postawa autobiograficzna [w:] Studia o narracji, pod red. J. Błońskiego, S. Jaworskiego, Ossolineum, Wrocław–Warszawa.
• Czermińska Małgorzata (2005), Autor — podmiot — osoba. Fikcjonalność i niefikcjonalność [w:] Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo — wiedza o języku — wiedza o kulturze — edukacja, t. 1, pod red. M. Czermińskiej (i in.), Universitas, Kraków.
• Czermińska Małgorzata (2011), Miejsca autobiograficzne. Propozycja w ramach geopoetyki, „Teksty Drugie”, nr 5.
• De Man Paul (2000), Autobiografia jako od-twarzanie, przeł. M. B. Fedewicz [w:] Dekonstrukcja w badaniach literackich, pod red. R. Nycza, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
• Derrida Jacques (2002), Sygnatura, zdarzenie, kontekst, przeł. J. Margański [w:] tegoż, Marginesy filozofii, KR, Warszawa.
• Derrida Jacques (2007), Pozycje, przeł. A. Dziadek, FA-art, Katowice.
• Fiedler Lieslie A. (1969), Archetyp i sygnatura. Analiza związków między biografią a poezją, przeł. K. Stamirowska, „Pamiętnik Literacki”, z. 2.
• Galant Arleta (2010), Prywatne, publiczne, autobiograficzne. O dziennikach i esejach Jana Lechonia, Zofii Nałkowskiej, Marii Kuncewiczowej i Jerzego Stempowskiego, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
• Giddens Anthony (2006), Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, przeł. A. Szulżycka, Naukowe PWN, Warszawa.
• Grochowski Grzegorz (2003), Fikcje osobiste i prawda artystyczna, „Teksty Drugie”, nr. 2−3.
• Gusdorf Georges (2009), Warunki i ograniczenia autobiografii [w:] Autobiografia, pod red. M. Czermińskiej, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
• Kuziak Michał (2011), Krótka i ryzykowna historia cierpienia w nowoczesności. Z Gombrowiczem w tle bądź na planie pierwszym [w:] Autobiografizm i okolice, pod red. T. Sucharskiego i B. Żynis, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, Słupsk.
• Lejeune Philippe (2001a), Czy można zdefiniować autobiografię? [w:] tegoż, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, przeł. i zred. R. Lubas-Bartoszyńska, Universitas, Kraków.
• Lejeune Philippe (2001b), Pakt autobiograficzny, przeł. A. Labuda [w:] tegoż, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. R. Lubas-Bartoszyńska, Universitas, Kraków.
• Lejeune Philippe (2001c), Pakt autobiograficzny po dwudziestu pięciu latach, [w:] tegoż, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, przeł. i zred. R. Lubas-Bartoszyńska, Universitas, Kraków.
• Lejeune Philippe (2010), Dziennik osobisty — wprowadzenie do rozumienia pewnej praktyki [w:] tegoż, „Drogi zeszycie…”, „drogi ekranie…”. O dziennikach osobistych, wybór, wstęp i oprac. P. Rodak, Wydawnictwa UW, Warszawa.
• Lubas-Bartoszyńska Regina (1983), Style wypowiedzi pamiętnikarskiej, Naukowe WSP, Kraków.
• Lubas-Bartoszyńska Regina (1993), Problem przyszłości w tekstach autobiograficznych [w:] tejże, Między autobiografią a literaturą, Warszawa.
• Marszałek Magdalena (2004), „Życie i papier”. Autobiograficzny projekt Zofii Nałkowskiej: „Dzienniki” 1899−1954, wstęp G. Ritz, Universitas, Kraków.
• Mochoń Małgorzata (1992), Literackie możliwości autobiografii. Analiza twórczości autobiograficznej Luise Rinser, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Kielce.
• Moskalewicz Marcin (2013), Totalitaryzm, narracja, tożsamość. Filozofia historii Hannah Arendt, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
• Nycz Ryszard (2001), Literatura jako trop rzeczywistości. Poetyka epifanii w nowoczesnej literaturze polskiej, Universitas, Kraków.
• Ricoeur Paul (1985), Konflikt hermeneutyk: epistemologia interpretacji, przeł. J. Skoczylas [w:] tegoż, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, wybór i oprac. S. Cichowicz, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.
• Ricoeur Paul (2005), Refleksja dokonana. Autobiografia intelektualna, przeł. P. Bobowska-Nastarzewska, Antyk, Kęty.
• Rojek Przemysław (2009), „Historia zamącana autobiografią”. Zagadnienie tożsamości narracyjnej w odniesieniu do powojennej liryki Aleksandra Wata, Universitas, Kraków.
• Rygielska Małgorzata (2012), Literatura i życie. O „Zuchwalstwach świadomości” Edwarda Balcerzana [w:] Proza polska XX wieku. Przeglądy i interpretacje, t. 2: Z perspektywy nowego stulecia, pod red. E. Dutki, M. Cuber, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Sontag Susan (2014), Pod znakiem Saturna [w:] tejże, Pod znakiem Saturna, przeł. D. Żukowski, Karakter, Kraków.
• Sturrock John (2009), Nowy wzorzec autobiografii, przeł. G. Cendrowska [w:] Autobiografia, pod red. M. Czermińskiej, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
• Sulima Roch (2001), Słowo i sacrum [w:] tegoż, Głosy tradycji, DiG, Warszawa.
• Tomasik Agnieszka (2009), (Nie)napisane arcydzieło. Znaczenie „Dziennika” w twórczości Andrzeja Kijowskiego, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
• Wołk Marcin (2004), Autobiografizm i cykliczność [w:] Cykl i powieść, pod red. K. Jakowskiej,
• D. Kuleszy i K. Sokołowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
• Wróbel Szymon (2014), Lektury retroaktywne. Rodowody współczesnej myśli filozoficznej, Universitas, Kraków.
• Zaleski Marek (1996), Formy pamięci. O przedstawianiu przeszłości w polskiej literaturze współczesnej, IBL PAN, Warszawa.
• Teksty źródłowe
• Szczepański Jan (1973a), Metoda biograficzna [w:] tegoż, Odmiany czasu teraźniejszego, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Szczepański Jan (1973b), Refleksje nad planowaniem życia społecznego [w:] tegoż, Odmiany czasu teraźniejszego, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Szczepański Jan (1978), Refleksje osobiste na 60-lecie odrodzenia Polski, „Poglądy”, nr 17.
• Szczepański Jan (1984a), Cierpienie [w:] tegoż, Sprawy ludzkie, Czytelnik, Warszawa.
• Szczepański Jan (1984b), Obraz samego siebie [w:] tegoż, Sprawy ludzkie, Czytelnik, Warszawa.
• Szczepański Jan (1984c), Od autora [w:] tegoż, Sprawy ludzkie, Czytelnik, Warszawa.
• Szczepański Jan (1986a), Jak dopiąć celu?, „Panorama” z 18.10.
• Szczepański Jan (1986b), O dzielności, „Odra”, nr 6.
• Szczepański Jan (1986c), Paradoksy o młodzieży, „Odra”, nr 4.
• Szczepański Jan (1987a), Nauczanie w szkole akademickiej [w:] tegoż, Rozmowy z dniem wczorajszym, KAW, Warszawa.
• Szczepański Jan (1987b), Niezatarte ślady [w:] tegoż, Rozmowy z dniem wczorajszym, KAW, Warszawa.
• Szczepański Jan (1987c), Od autora [w:] tegoż, Rozmowy z dniem wczorajszym, KAW, Warszawa.
• Szczepański Jan (1987d), Rozważania o dniu powszednim [w:] tegoż, Rozmowy z dniem wczorajszym, KAW, Warszawa.
• Szczepański Jan (1993), Polskie losy, BGW, Warszawa.
• Szczepański Jan (1995), Wizje naszego życia, Wydawnictwo Prywatnej Wyższej Szkoły Businessu i Administracji, Warszawa.
• Szczepański Jan (1999a), Cele życia [w:] tegoż, Czas narodu, Elipsa, Kielce.
• Szczepański Jan (1999b), Efektywność oświaty [w:] tegoż, Najważniejsze i najtrudniejsze, Centrum Upowszechniania Nauki PAN, Warszawa.
• Szczepański Jan (1999c), Fantazje na temat czasu, TN KUL, Lublin.
• Szczepański Jan (1999d), Możliwość sprostania wyzwaniom przyszłości [w:] tegoż, Najważniejsze i najtrudniejsze, Centrum Upowszechniania Nauki PAN, Warszawa.
• Szczepański Jan (1999e), Mój wiek dwudziesty [w:] tegoż, Najważniejsze i najtrudniejsze, Centrum Upowszechniania Nauki PAN, Warszawa.
• Szczepański Jan (1999f), Wartość życia i sens życia [w:] tegoż, Czas narodu, Elipsa, Kielce.
• Szczepański Jan (2009), Dzienniki z lat 1935−1945, pod red. D. Kadłubca, Galeria na Gojach, Ustroń.
• Szczepański Jan (2013a), Chleb [w:] tegoż, Korzeniami wrosłem w ziemię, Galeria na Gojach, Ustroń.
• Szczepański Jan (2013b), Dzienniki z lat 1945−1968, pod red. D. Kadłubca, Galeria na Gojach, Ustroń.
• Szczepański Jan (2013c), Jedzenie [w:] tegoż, Korzeniami wrosłem w ziemię, Galeria na Gojach, Ustroń.
• Szczepański Jan (2013d), Od autora [w:] tegoż, Korzeniami wrosłem w ziemię, Galeria na Gojach, Ustroń.

Identifiers

ISSN

0084-4446