O partykułach wzmacniających w szesnastowiecznych przekładach Ewangelii na język polski

• Authors: Kępińska Alina

Title variants

EN

About intensive particles in 16th century translations of the Gospel to Polish language

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł traktuje o partykułach wzmacniających (afektantach) w XVI-wiecznych tłumaczeniach Ewangelii na język polski. Obecność partykuł ekspresywnych (emotywnych) jest cechą charakterystyczną polszczyzny dawnej i gwar. Także w XVI-wiecznych przekładach Ewangelii występuje wiele różnych partykuł, jak a, i¸ to, ale najczęstsze są partykuły że i ci. Tylko one też ulegają skróceniu do -ż i -ć, zwykle w pozycji posamogłoskowej, choć nie tylko, jak pokazują takie przykłady, jak jeśliż i jeśliże oraz jeślić i jeślici. W artykule ukazana jest zarówno geneza partykuły ci, propozycje jej transkrypcji dla tekstów typu A, czyli wydań ściśle naukowych, dokumentacyjnych, przeznaczonych dla celów badawczych, jak i zróżnicowana frekwencja partykuł ci/-ć oraz że/-ż w dziewięciu różnych szesnastowiecznych przekładach Ewangelii na język polski, od największej w Biblii brzeskiej do niewielkiej w tłumaczeniach Szymona Budnego. Podjęta jest próba ukazania przyczyn tej różnorodności; wskazuje się, że wpływ na to zjawisko ma przede wszystkim chronologia tekstów, w mniejszym zaś stopniu wyznanie (konfesja) tłumaczy.

EN

The article treats of the intensive particles (affective) in 16thcentury translations of the Gospel to Polish language. The presence of expressive particles (emotive ones) is a specific feature of the old Polish language and of the local dialects. In 16th century translations of the Gospel we can found a lot of different particles too, such as a, i, to, but the most frequent are że and ci. Only these particles are shortened to -ż and -ć, usually when placed after the vowel, but sometimes not, as can be seen in such examples as jeśliż and jeśliże, as well as jeślić and jeślici. The article presents the origin of particle ci and the proposals of its transcription for the texts of A type, i.e. the publications strictly scientific, documentation ones, for research purposes. There is also covered the diverse frequency of particles ci/-ć and że/-ż in nine different 16th century translations of the Gospel to Polish language, from the highest frequency in Bible from Brześć, to smallest in Szymon Budny’s translations. An attempt to present the reasons of this diversity is also the subject of the article: it is shown that especially the chronology of texts influences this phenomenon, in a smaller extent the religion (confession) of translators.

Keywords

PL

partykuła wzmacniająca; geneza partykuły ci; polszczyzna biblijna; XVI wieku; przekłady Ewangelii

EN

intensive particle; origin of particle ci; Biblical Polish language of 16th; century; Gospel translations

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2015
• Volume: LXI
• Pages: 79-97

Dates

published

2015

Contributors

author

Kępińska Alina

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki Instytut Języka Polskiego

References

• Długosz-Kurczabowa Krystyna, Dubisz Stanisław, 1998, Gramatyka historyczna języka polskiego. Podręcznik dla studentów polonistyki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Grochowski Maciej, Kisiel Anna, Żabowska Magdalena, 2012, Granice jednostek języka a praktyka leksykograficzna, „Polonica”, 32, s. 177–190.
• Grochowski Maciej, Kisiel Anna, Żabowska Magdalena, 2014, Słownik gniazdowy partykuł polskich, Polska Akademia Umiejętności, Kraków.
• Górski Konrad, Kuraszkiewicz Władysław, Pepłowski Franciszek, Saski Stefan, Taszycki Witold, Urbańczyk Stanisław, Wierczyński Stefan, Woronczak Jerzy, 1955, Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław.
• Pepłowski Franciszek, 1969, O funkcjach partykuły -ć w utworach Reja, „Pamiętnik Literacki”, LX, z. 4, s. 137–167.
• Pisarkowa Krystyna, 1976, O składni Kazań gnieźnieńskich: partykuła ć, ci, w: Jadwiga Twardzikowa, red. nauk., Studia z polskiej składni historycznej, t. 1, Prace IJP PAN 17, Kraków, s. 7–39.
• Sikora Kazimierz, 2010, Grzeczność językowa wsi, cz. 1. System adresatywny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Sikora Kazimierz, 2011, Gwarowa i ogólnopolska partykuła ci w perspektywie historycznej i porównawczej, w: Bogusław Dunaj i Maciej Rak, red., Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy. Materiały konferencji naukowej, Kraków 21–22 września 2010 r., „Biblioteka LingVariów” t. 14, Kraków, s. 377–386.
• Wajszczuk Jadwiga, 2005, O metatekście, Katedra Lingwistyki Formalnej Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Winiarska-Górska Izabela, red., 2013, Szesnastowieczne przekłady Ewangelii, Warszawa, www.ewangelie.uw.edu.pl; (dostęp: 10.03.2014).

Identifiers

ISSN

0076-0390