Migracje ludności na Pomorzu Zachodnim w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku – przegląd literatury

• Authors: Małgorzata Machałek

Title variants

EN

Migrations in Western Pomerania in the 1940s and 1950s – a Review of Literature

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Po zakończeniu drugiej wojny światowej na Pomorzu Zachodnim dokonała się prawie całkowita wymiana ludności. Wysiedleni zostali Niemcy, a na ich miejsce przybyli przesiedleńcy z całego obszaru przedwojennej Polski. Przebieg procesów migracyjnych, a zwłaszcza związane z nimi kwestie dotyczące osadnictwa na nowych ziemiach i integracji społeczeństwa, stanowiły od lat sześćdziesiątych przedmiot zainteresowania historyków i przedstawicieli innych dyscyplin naukowych. Publikacje dotyczące szeroko rozumianej problematyki migracyjnej zaczęły ukazywać się od lat sześćdziesiątych XX wieku, jednak ze względu na ograniczony dostęp do źródeł oraz uwarunkowania polityczne, wiele zagadnień nie mogło zostać podjętych lub musiało być przedstawianych z uwzględnieniem oficjalnej polityki państwa. Ograniczenia badawcze w największym stopniu dotyczyły kwestii związanych z wysiedleniami ludności niemieckiej i przesiedleniem ludności ukraińskiej w ramach akcji „Wisła”, a także problemów związanych z tzw. repatriacją ludności polskiej z ziem utraconych na rzecz ZSRR. Publikacje z tego okresu mają głównie faktograficzny charakter. Powyższe ograniczenia przestały oddziaływać na badaczy po roku 1989. Znacząco poszerzył się również dostęp do źródeł, co zaowocowało podjęciem nowych badań nad poszczególnymi grupami migrantów, osadnictwem oraz procesami integracji społecznej. W nowych publikacjach zostały ponownie przedstawione, również w oparciu o nowe źródła, wysiedlenia ludności niemieckiej oraz przemieszczenia ludności polskiej. Ukazały się publikacje wypełniające znaczące luki w wiedzy na temat przesiedleń ludności ukraińskiej i migracji ludności żydowskiej, a także migracji, jakie miały miejsce w latach pięćdziesiątych. Ten ostatni problem wciąż jednak czeka na kompleksowe zbadanie. Systematycznie podejmowane są również problemy związane z procesami integracji społeczeństwa na nowych ziemiach. Obecny stan publikacji na temat migracji pozwala na uzyskanie w miarę pełnego obrazu przemian ludnościowych na Pomorzu Zachodnim w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku, brakuje jednak pełnej monografii opartej na szerszej niż przed laty bazie źródłowej.

EN

After the Second World War the population of Western Pomerania was nearly completely replaced by a new one. The Germans were displaced, and new settlers came from the area of pre-war Poland. Since the 1960s the migration processes, and especially the questions of settlement and integration, have been an object of interest for historians and other specialists. Publications dealing with a whole range of the problems of migration have been appearing since the 1960s, but because of a limited access to the sources and because of political factors many problems could not be treated at all or had to be treated in a biased way. The research limitations concerned the questions of displacing the German population and resettling the Ukrainian population within the action ‘Wisła’, as well as the questions of repatriation of the Polish population from the areas lost after the war in favour of the USSR. The publications of that time are mainly of factual character. The above mentioned limitations stopped influencing researchers after the year 1989. At the same time access to sources improved significantly, which resulted in a new wave of research on various groups of migrants, settlement and the The displacement of the German population and the resettlement of the Polish population were treated again, this time on the basis of new sources. There appeared new publications which fulfilled the gap of knowledge concerning the displacement of the Ukrainian population and the migration of the Jewish population, as well as the migrations that took place in the 1950s. The latter problem is still to be treated in the proper way. The questions of social integration in the new territories have been constantly dealt with. The current publications concerning migration permit to get a full picture of the population changes in Western Pomerania in the 1940s and the 1950s; what is missing is a full monograph based on a wider selection of sources.

Keywords

PL

XX wiek; migracje; Pomorze Zachodnie; osadnictwo; integracja; historia

EN

the 20th century; migrations; Western Pomerania; settlement; integration; history

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przeszłość Demograficzna Polski
• Year: 2016
• Volume: 38
• Issue: 3
• Pages: 107-130

Contributors

author

Małgorzata Machałek

• Uniwersytet Szczeciński, Uniwersyteckie Centrum Edukacji

References

• Banasiak, Stefan. Działalność osadnicza Państwowego Urzędu Repatriacyjnego na Ziemiach Odzyskanych w latach 1945–1947. Poznań: Instytut Zachodni, 1963.
• Banasiak, Stefan. Przesiedlenie Niemców z Polski w latach 1945–1950. Łódź: Uniwersytet Łódzki, 1968.
• Białecki, Tadeusz. „Ludność”. W: Dzieje Szczecina 1945–1990, red. Tadeusz Białecki, Zygmunt Silski, 161–188. Szczecin: Wydawnictwo „13 Muz”, 1998.
• Białecki, Tadeusz. „Pochodzenie terytorialne mieszkańców Chojny po 1945 r.” W: Chojna i okolice na przestrzeni wieków, red. Radosław Skrycki, 125–137. Chojna–Zielona Góra: Księgarnia Akademicka, 2007.
• Białecki, Tadeusz. „Problemy demograficzne Szczecina w latach 1945–2010”. W: Od polonizacji do europeizacji Pomorza Zachodniego, red. Małgorzata Machałek, Jan Macholak, Edward Włodarczyk, 103–135. Warszawa–Szczecin: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Uniwersytet Szczeciński, Archiwum Państwowe w Szczecinie, 2012.
• Białecki, Tadeusz. Przemiany w strukturze ludnościowej miast powiatu chojeńskiego w l. 1945–1962. Szczecin: Instytut Zachodniopomorski, 1966.
• Białecki, Tadeusz. „Przemiany w strukturze społeczno-demograficznej mieszkańców Koszalina w latach 1950–1965”. W: Dzieje Koszalina, red. Bogusław Drewniak, Henryk Lesiński, 285–308. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1967.
• Białecki, Tadeusz. Przesiedlenia ludności niemieckiej z Pomorza Zachodniego po II wojnie światowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1969.
• Białecki, Tadeusz. Szczecin: Rozwój miasta w Polsce Ludowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1977.
• Białecki, Tadeusz. „Tendencje rozwojowe ludności Pomorza Zachodniego po drugiej wojnie światowej”. W: Od Polski Ludowej do III RP w Unii Europejskiej. Pomorze Zachodnie 1945–2005. Materiały z sesji naukowej, 29 kwietnia 2005 r., red. Kazimierz Kozłowski, Adam Wątor, Edward Włodarczyk, 59–82. Szczecin: Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Szczecińskiego, Oficyna Wydawnicza „Dokument” Archiwum Państwowego w Szczecinie, 2006.
• Białecki, Tadeusz, Andrzej Wojtaszak. „Osadnictwo polskie jako element procesów migracyjnych na Pomorzu Zachodnim (1945–1950)”. W: Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim 1945–1950. Mity i rzeczywistość. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Zamek Książąt Pomorskich i Archiwum Państwowe w Szczecinie 26 kwietnia 2001 roku, red. Kazimierz Kozłowski, 22–23. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Oficyna Wydawnicza „Dokument” Archiwum Państwowego w Szczecinie, 2002.
• Białecki, Tadeusz, Lucyna Henryka Nowak. „Procesy demograficzne w latach 1945– 2010”. W: Gryfice. Dzieje miasta, red. Tadeusz Białecki, 303–324. Szczecin–Gryfice: Uniwersytet Szczeciński, Oficyna Wydawnicza „Dokument” Archiwum Państwowego w Szczecinie, Urząd Miasta Gryfice, 2013.
• Chlistowski, Waldemar. „Repatriacja Polaków z ZSRR do województwa koszalińskiego w latach 1955–1959 w świetle akt Archiwum Państwowego w Koszalinie”. Przegląd Zachodniopomorski 1 (1995): 51–70.
• Cichocka, Marta. „Napływ duchowieństwa rzymskokatolickiego na Pomorze Zachodnie w latach 1945–1956”. Przeszłość Demograficzna Polski 36 (2014): 87–103.
• Czerniakiewicz, Jan. Przemieszczenia ludności polskiej z ZSRR 1944–1959. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, 2004.
• Czerniakiewicz, Jan. Przesiedlenia ze Wschodu 1944–1959. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, 1997.
• Dobrzycki, Edmund, Henryk Lesiński, Zdzisław Łaski, red. Pomorze Szczecińskie 1945–1965. Szczecin: Wydawnictwo Poznańskie, 1965.
• Poniatowska, Anna. „Państwowy Urząd Repatriacyjny na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1951”. Przegląd Zachodniopomorski 2 (1964): 5–28.
• Drozd, Roman. Droga na zachód: osadnictwo ludności ukraińskiej na ziemiach zachodnich i północnych Polski w ramach akcji „Wisła”. Warszawa: Tyrsa, 1997.
• Drozd, Roman. „Osadnictwo ludności ukraińskiej na Pomorzu Zachodnim w latach 1947– 1950”, Pomerania 9 (1995): 20–23.
• Drozd Roman. „Osiedlenie ludności ukraińskiej w powiecie kołobrzeskim w 1947 r.” Litopys 1 (2013): 30–41.
• Drozd, Roman. „Władze polskie wobec ludności ukraińskiej w latach 1952–1959”. W: Ziemie Zachodnie i Północne Polski w okresie stalinowskim, red. Czesław Osękowski, 175–185. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1999.
• Dulczewski, Zygmunt, Andrzej Kwilecki. Społeczeństwo wielkopolskie w osadnictwie Ziem Odzyskanych. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1962.
• Dziurzyński, Patrycy. „Osadnictwo grupowe w majątkach na Pomorzu Zachodnim w latach 1946–1948”. Przegląd Zachodniopomorski 5 (1966): 121-144.
• Dziurzyński, Patrycy. Osadnictwo rolne na Ziemiach Odzyskanych. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1983.
• Faryś, Janusz, red. Akcja „Wisła” na tle stosunków polsko-ukraińskich w XX wieku: materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Instytut Historii Uniwersytetu Szczecińskiego i Polskie Towarzystwo Ukrainoznawcze w dniach 12–14 czerwca 1992 r. Szczecin: Instytut Historii Uniwersytetu Szczecińskiego, 1994.
• Golon, Mirosław. „Północna Grupa Wojsk Armii Radzieckiej w Polsce w latach 1945–1956. Okupant w roli sojusznika”. Czasy Nowożytne 4 (1999): 38–115.
• Hałagida, Igor. Ukraińcy na zachodnich i północnych ziemiach Polski 1947–1957. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2003.
• Jankowiak, Stanisław. „Terminologia w stosunkach polsko-niemieckich”. Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa 6 (1997), z. 2: 285–294.
• Jankowiak, Stanisław. Wysiedlenie i emigracja ludności niemieckiej w polityce władz polskich w latach 1945–1970. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2005.
• Jankowiak, Stanisław. „Wysiedlenie Niemców z województwa szczecińskiego”. W: Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim 1945–1950. Mity i rzeczywistość. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Zamek Książąt Pomorskich i Archiwum Państwowe w Szczecinie 26 kwietnia 2001 roku, red. Kazimierz Kozłowski, 35–60. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Oficyna Wydawnicza „Dokument” Archiwum Państwowego w Szczecinie, 2002.
• Jaworski, Tomasz. „Ludność żydowska w Polsce zachodniej i północnej w latach 1944–1956”. W: Ziemie zachodnie i północne Polski w okresie stalinowskim, red. Czesław Osękowski, 243–254. Zielona Góra: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1999.
• Kaczkowski, Sylwester. Osadnictwo polskie w Szczecinie w latach 1945–1950. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1963.
• Kersten, Krystyna. „Migracje powojenne w Polsce (Próba klasyfikacji i ogólna charakterystyka zewnętrznych ruchów ludności)”. Polska Ludowa, 2 (1963): 3–26.
• Kersten, Krystyna. „Osadnictwo wojskowe na Pomorzu Zachodnim (1945–1947)”. Przegląd Zachodniopomorski 2 (1964): 29–61.
• Kersten, Krystyna. „Osadnictwo wojskowe w 1945 roku. Próba charakterystyki”. Przegląd Historyczny 55 (1964): 640–659.
• Kersten, Krystyna. „Plany i organizacja migracji ludności rolniczej na ziemie zachodnie”. Kwartalnik Historyczny 3 (1960): 682–698.
• Kersten, Krystyna. „Przymusowe przemieszczenia ludności – próba typologii”. W: Utracona ojczyzna. Przymusowe wysiedlenia, deportacje i przesiedlenia jako wspólne doświadczenie, red. Hubert Orłowski, Andrzej Sakson, 13–29. Poznań: Instytut Zachodni, 1996.
• Kersten, Krystyna. „Z problematyki osadnictwa wojskowego na Pomorzu Zachodnim”. Przegląd Zachodniopomorski 3 (1963): 121–133.
• Kosiński, Leszek. Pochodzenie terytorialne ludności Ziem Zachodnich w 1950. Warszawa: Polska Akademia Nauk, 1960.
• Kosiński, Leszek. Procesy ludnościowe na ziemiach odzyskanych w latach 1945–1960. Warszawa: Polska Akademia Nauk, 1963.
• Kozłowska, Urszula. „Wysiedlenie ludności niemieckiej i jego wpływ na sytuację sanitarno- epidemiologiczną województwa szczecińskiego w latach 1946–1949”. Miscellanea Anthropologica et Sociologica 14 (2013): 57–68.
• Kozłowski, Kazimierz. Między racją stanu a stalinizmem. Pierwsze dziesięć lat władzy politycznej na Pomorzu Zachodnim 1945–1955. Warszawa–Szczecin: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Oficyna Wydawnicza „Dokument” Archiwum Państwowego w Szczecinie”, 2000.
• Kozłowski, Kazimierz. „Nastroje społeczne na Pomorzu Zachodnim na tle procesów osiedleńczych (1945–1947)”. Dzieje Najnowsze 4 (2005): 151–176.
• Krasucki, Eryk. „Pomorze Zachodnie a powojenna „wędrówka ludów” (1945–1948)”. W: Doświadczenie (po)granicza. Polsko-niemieckie Pomorze w historii, literaturze, kulturze, red. Paweł Wolski, 47–72. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014.
• Kurcz, Zbigniew. Mniejszość niemiecka w Polsce. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1995.
• Kwilecki, Andrzej. „Pionierskie osadnictwo Wielkopolan na Ziemiach Odzyskanych”. Kronika Wielkopolski 2 (1981): 5–26.
• Kwilecki, Andrzej. Rola społeczna nauczyciela na ziemiach zachodnich w świetle pamiętników nauczycieli-osadników. Poznań: Instytut Zachodni, 1960.
• Literski, Stanisław. „Przemiany demograficzne i społeczne w latach 1945–1968”. W: Dzieje ziemi bytowskiej, red. Stanisław Gierszewski, 385–402. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1972.
• Łach, Stanisław. Osadnictwo miejskie na Ziemiach Odzyskanych w latach 1945–1950. Słupsk: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1996.
• Łach, Stanisław. „Osadnictwo na gospodarstwach indywidualnych Pomorza Zachodniego w latach 1946–1950”. Rocznik Koszaliński 15 (1979): 102–119.
• Łach, Stanisław. „Osadnictwo polskie na ziemiach zachodnich i północnych Polski w badaniach naukowych i literaturze krajowej po 1945 roku”. W: Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim 1945–1950. Mity i rzeczywistość. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Zamek Książąt Pomorskich i Archiwum Państwowe w Szczecinie 26 kwietnia 2001 roku, red. Kazimierz Kozłowski, 103–116. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Oficyna Wydawnicza „Dokument” Archiwum Państwowego w Szczecinie, 2002.
• Łach, Stanisław. „Osadnictwo przesiedleńców z akcji „W” na Pomorzu Zachodnim w 1947 roku”. Rocznik Słupski (1990–1991): 97–113.
• Łach, Stanisław. Pomorze Zachodnie w latach 1945–1949. Studium społeczno-gospodarcze. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1980.
• Łach, Stanisław. Przekształcenia ustrojowo-gospodarcze w rolnictwie ziem zachodnich i północnych w latach 1945–1949 (studium historyczne). Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1993.
• Łach Stanisław. Rolnictwo na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1949. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1985.
• Łach, Stanisław. „Społeczno-gospodarcze aspekty stacjonowania Armii Czerwonej na ziemiach odzyskanych po II wojnie światowej”. W: Władze komunistyczne wobec ziem odzyskanych po II wojnie światowej. Materiały z konferencji, red. Stanisław Łach, 255–278. Słupsk, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1997.
• Łach, Stanisław. „Zasady osiedlania i nabywania przez osadników gospodarstw rolnych na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1948”. Materiały i Studia do Dziejów Wielkopolski i Pomorza 17 (1990): 81–99.
• Łach, Stanisław. „Zasiedlenie ziem zachodnich i północnych w latach 1945–1950 (uwarunkowania społeczno-ustrojowe procesu osiedleńczego)”. W: Demografia i społeczeństwo Ziem Zachodnich i Północnych 1945–1995. Próba bilansu, red. Ewa Frątczak, Zbigniew Strzelecki, 115–131. Warszawa: Polskie Towarzystwo Demograficzne, 1996.
• Machałek, Małgorzata. Przemiany wsi zachodniopomorskiej w latach 1945–1956. Szczecin: Wydawnictwo Muzeum Narodowego w Szczecinie, 2012.
• Madajczyk, Piotr. Niemcy polscy 1944–1989. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2001.
• Makowski, Adam. „Polityka ekonomiczna państwa a procesy integracji społecznej na ziemiach zachodnich i północnych Polski w II połowie XX wieku”. W: Polacy na ziemiach odzyskanych. Regiony przygraniczne w poszukiwaniu tożsamości. Przed i po akcesji, red. Adam Makowski, 41–59. Szczecin: Akcydens Drukarnia, 2008.
• Makowski, Adam. „Radziecka administracja wojskowa a polska kolonizacja Pomorza Zachodniego do konferencji poczdamskiej”. W: Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim 1945–1950. Mity i rzeczywistość. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Zamek Książąt Pomorskich i Archiwum Państwowe w Szczecinie 26 kwietnia 2001 roku, red. Kazimierz Kozłowski, 61–82. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Oficyna Wydawnicza „Dokument” Archiwum Państwowego w Szczecinie, 2002.
• Makowski, Adam. „Swoi czy obcy? Pionierzy czy szabrownicy? Polacy na Pomorzu Zachodnim po II wojnie światowej”. W: Tantum possumus, quantum scimus. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Zdzisławowi Chmielewskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Radosław Gaziński, Adam Makowski, 429–445. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2012.
• Makowski, Adam. „W poszukiwaniu koniunktury. Osadnictwo jako czynnik awansu cywilizacyjnego Pomorza Zachodniego po drugiej wojnie światowej”. W: Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim. Mity i rzeczywistość. Część II. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Zamek książąt Pomorskich i Archiwum Państwowe w Szczecinie 5 grudnia 2012 roku, red. Kazimierz Kozłowski, 149– 165. Szczecin: Oficyna Wydawnicza „Dokument” Archiwum Państwowego w Szczecinie, 2002.
• Makowski, Adam. „W poszukiwaniu nowego domu. Uwagi o procesach integracji i dezintegracji społecznej na Pomorzu Zachodnim”. W: Bezdomna Europa. Migracje po II wojnie światowej we współczesnych badaniach humanistów, red. Barbara Kromolicka, Henryk Walczak, 157–166. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Minerwa, 2015.
• Marciszewska, Katarzyna, Paweł Migdalski, red. Tym samym pociągiem… Przesiedlenia przymusowe, procesy dezintegracyjne i integracyjne na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1939–1949, w wyborze prac magisterskich powstałych na seminarium Jana M. Piskorskiego. Chojna–Szczecin: Stowarzyszenie Historyczne „Terra Incognita”, 2013.
• Mieczkowski, Janusz. Między emigracją a asymilacją. Szkice o szczecińskich Żydach. Szczecin: Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów, 1999.
• Mieczkowski, Janusz. Żydzi, Niemcy i Ukraińcy na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956. Liczba, położenie i działalność polityczna. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 1994.
• Mironowicz, Eugeniusz. Białorusini w Polsce 1944–1949. Warszawa: PWN, 1993.
• Nitschke, Bernadetta. Wysiedlenia ludności niemieckiej z Polski w latach 1945–1949. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1999.
• Nitschke, Bernadetta. Wysiedlenie czy wypędzenie? Ludność niemiecka w Polsce w latach 1945–1949. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004.
• Ogrodowczyk, Andrzej. Nad Odrą i Bałtykiem. Osadnictwo wojskowe na ziemiach zachodnich i północnych Polski po drugiej wojnie światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979.
• Okoniewska, Barbara. „Procesy osadnicze na Pomorzu Gdańskim i Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1950. Próba porównania”. Słupskie Studia Historyczne 4 (1995): 155–165.
• Osękowski, Czesław. „Bariery integracji społecznej na Pomorzu Zachodnim w latach 1945– 1956”. W: Pomerania Ethnica. Mniejszości narodowe i etniczne na Pomorzu Zachodnim, red. Marzanna Giedrojć, Janusz Mieczkowski, 71–78. Szczecin: AMP Paweł Majewski, 1998.
• Osękowski, Czesław. „Osadnictwo wojskowe na Pomorzu Zachodnim”. W: Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim 1945–1950. Mity i rzeczywistość. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Zamek Książąt Pomorskich i Archiwum Państwowe w Szczecinie 26 kwietnia 2001 roku, red. Kazimierz Kozłowski, 93–102. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Oficyna Wydawnicza „Dokument” Archiwum Państwowego w Szczecinie, 2002.
• Osękowski, Czesław. Społeczeństwo Polski Zachodniej i Północnej w latach 1945–1956. Procesy integracji i dezintegracji. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1994.
• Osękowski, Czesław. Ziemie Odzyskane w latach 1945–2005. Społeczeństwo – władza – Gospodarka. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2006.
• Romanow, Zenon. Ludność niemiecka na ziemiach zachodnich i północnych w latach 1945– 1947. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1992.
• Romanow, Zenon. „Polityka władz polskich wobec ludności niemieckiej na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–195”. W: Pomorze – trudna Ojczyzna?, red. Andrzej Sakson, 203–217. Poznań: Instytut Zachodni, 1996.
• Ruchniewicz, Małgorzata. Repatriacja ludności polskiej z ZSRR w latach 1955–1959. Warszawa: Volumen, 2000.
• Ryś, Małgorzata. „Przesiedlenia ludności niemieckiej z powiatu bytowskiego w latach 1945–1950”. Słupskie Studia Historyczne 4 (1995): 105–124.
• Sadaj, Bolesław. Udział szkoły i nauczyciela w procesach integracyjnych ludności wiejskiej woj. szczecińskiego w latach 1945–1960. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 1963.
• Semczyszyn, Magdalena. „Szczecin – „najmłodsze żydowskie osiedle w powojennej Polsce”. Miejsca związane z działalnością Żydów w mieście w latach 1945–1950”. W: Szczecin i jego miejsca Trzecia Konferencja Edukacyjna, 10 XII 2010 r., red. K. Rembacka, 249– 267. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2011.
• Skubiszewski, Krzysztof. Wysiedlenie Niemców po II wojnie światowej. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968.
• Stankowski, Albert. „Emigracja Żydów z Pomorza Zachodniego w latach 1945–1960”. W: Studia z dziejów i kultury Żydów w Polsce po 1945 r., red. Jerzy Tomaszewski, 83–144. Warszawa: Trio, 1997.
• Stankowski, Albert. „Nowe spojrzenie na statystyki dotyczące emigracji Żydów z Polski po 1944 roku”. W: Studia z historii Żydów w Polsce po 1945 roku, red. Grzegorz Berendt, August Grabski, Albert Stankowski, 139–145. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2000.
• Stefaniak, Marcin. „Nielegalna emigracja Żydów z Pomorza Zachodniego w latach 1945–1948”. W: Żydzi i ich sąsiedzi na Pomorzu Zachodnim w XIX i XX wieku, red. Mieczysław Jaroszewicz, Włodzimierz Stępiński, 365–376. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2007.
• Strauchold, Grzegorz. Myśl zachodnia i jej realizacja w Polsce Ludowej w latach 1945–1957. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003.
• Sula, Dorota. Działalność przesiedleńczo-repatriacyjna Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w latach 1944–1951. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Ludowego, 2002.
• Szaynok, Bożena. Ludność żydowska na Dolnym Śląsku1945–1950. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000.
• Szczegóła, Hieronim. „Przedpoczdamskie wysiedlenia Niemców z Polski (czerwiec–lipiec 1945 r.)”. W: Ludność niemiecka na ziemiach polskich w latach 1939–1945 i jej powojenne losy, red. Włodzimierz Jastrzębski, 47–56. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP, 1995.
• Tarka, Krzysztof. Litwini w Polsce 1944–1997. Opole: Uniwersytet Opolski, 1998.
• Techman, Ryszard. Armia radziecka w gospodarce morskiej Pomorza Zachodniego w latach 1945–1956. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2003.
• Wojecki, Mieczysław. „Grecy i Macedończycy na Pomorzu Zachodnim w latach 1949–1960”. W: Pomerania Ethnica, Mniejszości narodowe i etniczne na Pomorzu Zachodnim, red. Marzanna Giedrojć, Janusz Mieczkowski, 199–202. Szczecin: AMP Paweł Majewski, 1998.
• Wojecki, Mieczysław. Uchodźcy polityczni z Grecji w Polsce, 1948–1975. Jelenia Góra: Urząd Wojewódzki w Jeleniej Górze, 1989
• Zaremba, Marcin. Wielka trwoga Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, 1944–1947. Kraków: Znak, 2012.

Identifiers

DOI

10.18276/pdp.2016.3.38-05