Dziedzictwo drewnianej architektury w Polsce

• Authors: Jerzy Szałygin

Title variants

EN

Heritage of wooden architecture in Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Temples occupy a special place in the history of wooden architecture in Poland. Wooden manor houses are an inherent feature of our landscape, too. Wood was also used in the construction of public utility buildings, mostly taverns and village inns, often featuring interregional style characteristics. There is also a great variety of wooden structures used for industrial and craft purposes in rural areas. Other examples of wooden architecture can be found in built-up areas of small towns, typologically corresponding to the requirements of the historical delineation of land parcels, as well as in summer resorts and spas dating back from the turn of the 19th century. Wooden buildings and structures are of course the most abundant in the country. Buildings made of timber were prevalent in rural areas until the late fifties of the 20th century. Since early sixties, however, the number of wooden buildings has been decreasing steadily, which is mostly attributable to devastation and to a lesser extent to modernization trends. As a result, the traditional timber construction industry has completely disappeared in many regions of Poland. The small percentage that has survived serves as a proof of its architectural value, constituting a one-of-a-kind wooden architecture heritage on a European and even on a global scale. In fact, the most important Polish contribution to the history and evolution of global architecture is associated with wooden architecture. Preservation of historical monuments and sites in Poland has been approached with concern for centuries and has a long history and tradition. Since the second half of the 19th century, preservation of memorabilia and objects from the past, which provide historical insights into the previous epochs and events, has been regarded as a moral obligation, in accordance with the principle that the most important values should be passed down not only within the family, but also as items of national heritage. The preservation and care of historical monuments was regulated by legislative means soon after Poland regained its independence in order to ensure legal protection for specific objects of national heritage. Public administration bodies were also established to perform tasks associated with the preservation of historical sites and buildings. Due to the huge scale of destruction after the Second World War, preservation of historical monuments was practically reduced to conservation (reconstruction) activities in several chosen urban centres. The interest of the then decision makers did not extent to historical buildings and sites in most cities and villages – especially those in the so-called recovered territories or those representing manor architecture formerly belonging to “class enemies”, industrial architecture, parks, gardens and cemeteries. Wooden buildings and structures were at the highest risk of being destroyed. The transition from conservation interventions to conservation planning is said to have taken place in the mid-fifties of the 20th century. Unfortunately, preservation of historical monuments, including wooden buildings of historical value, was underfunded. Most appropriations were allocated for the most precious and unique buildings and structures. The number of wooden buildings of historical value which have been destroyed or fallen into disrepair since the war is very large. The two existing pieces of legislation: the Act on the protection of cultural heritage assets and the Act on the protection and care of historical monuments and sites have not been effective in preventing their disappearance from our landscape. The protection of the remnants of wooden architecture in our cultural landscape should be given more focus in today’s conservation activities (mostly in situ measures) to preserve the largest possible number of wooden structures in their original state, because it is this authenticity that makes them so precious. To this end, the local carpentry culture and the local wooden construction traditions must be revived if wooden structures of historical value are to be restored in a professional way by properly qualified carpenters and contractors. Conservation plans should take advantage of the revival of interest in wood as a construction material in the last two decades. More and more houses are being designed with wood as the principal construction material or one of construction materials, drawing on the tradition of century-old regional forms and restoring harmony and visual balance of our landscape. This means that the heritage of Polish wooden architecture will be continued in a new dimension and in a new space, revealing the beauty and plasticity of this material and its technical potential, often not fully appreciated or known.

Keywords

PL

architektura drewniana; budownictwo drewniane; ochrona zabytków; dziedzictwo

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2013
• Issue: 1-4
• Pages: 281-298

Dates

published

2013

Contributors

author

Jerzy Szałygin

• mgr, etnograf, absolwent Katedry Etnografii Uniwersytetu Warszawskiego w specjalności muzealniczo- konserwatorskiej (1987). Rzeczoznawca Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków w dziedzinie ochrony zabytków nieruchomych i oceny ochrony dóbr kultury, trzykrotny stypendysta ministra kultury i dziedzictwa narodowego, dwukrotnie nagrodzony Złotą Odznaką za Opiekę nad Zabytkami oraz brązowym Medalem Zasłużonego Kulturze – Gloria Artis, a także Złotym Krzyżem Zasługi. Z upoważnienia Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego uczestnik prac międzynarodowych komisji konserwatorskich ds. rewaloryzacji i konserwacji zabytków drewnianych. Autor trzech książek oraz ponad stu pięćdziesięciu opracowań, artykułów i dokumentacji z dziedziny ochrony i popularyzacji zabytków, a także ponad tysiąca kart ewidencyjnych zabytków w Polsce i na dawnych kresach Rzeczpospolitej. Propagator ochrony drewnianej architektury oraz osadnictwa holenderskiego w Polsce. Założyciel Fundacji Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego Terpa. Kierownik Działu Ewidencji i Rejestru Zabytków w Narodowym Instytucie Dziedzictwa.

References

• Brykowski R., Niektóre problemy i postulaty w zakresie ochrony drewnianej architektury i budownictwa w Polsce, „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków” 1976. Seria B, t. 43.
• Brykowski R., Problemy i postulaty w zakresie ochrony drewnianej architektury i budownictwa w Polsce, mpis w zbiorach Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie , [po 1983].
• Grabski M., Ochrona budownictwa drewnianego. Małopolskie realizacje skansenowskie w końcu XIX i w XX wieku, Kraków 2012.
• Kapałczyński W., Kraina domów przysłupowych, seria „Anticon”, Szczecin 2006.
• Kornecki M., Budownictwo drewniane w Polsce, „Renowacje”, kwiecień 1998.
• Kornecki M., Kościoły drewniane w Małopolsce: zagadnienia uwarunkowań oraz systematyki typów i form architektury (od średniowiecza do XX wieku), Warszawa 1999.
• Kornecki M., Miejsce budownictwa drewnianego w krajobrazie kulturowym. Zasoby, zagrożenia, kierunki ochrony, [w:] Na pograniczu kultur. Drewniana architektura sakralna w Polsce i na Ukrainie, Przemyśl 2001.
• Kozicki W., W obronie kościołów i cerkwi drewnianych, Rzeszów 2000 (reprint wyd. Lwów 1913).
• Lewandowski R., Twórcy stylu „Świdermajer”, Józefów 2012.
• Mazur J., Drewniane cerkwie Złotego Wieku, „Monument”. Studia i materiały Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2005.
• Mielczarek Z. (red.), Zabytkowe budownictwo drewniane w Polsce – stan techniczny, zagrożenie i zabezpieczenie. Ekspertyza komitetu inżynierii lądowej i wodnej PAN, Warszawa 2001.
• Mossakowski S., Tylman z Gameren (1632-1706). Twórczość architektoniczna w Polsce, Warszawa 2012.
• Pokropek M., Pokropek W., Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce. T. 1, Budownictwo ludowe: chałupy i ich regionalne zróżnicowanie, Warszawa 1995, T. 2, Budownictwo sakralne. Cz. 1. Bóżnice, meczety, moleny staroobrzędowców oraz podlaskie cerkwie unickie i prawosławne, Warszawa 1996.
• Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, Manikowska E., Jamski P. (red.), Warszawa 2010.
• Pruszyński J., Stan i potrzeby regulacji prawnej ochrony zabytków w Polsce, „Ochrona Zabytków” 1996, nr 3.
• Stępień P., Zasady postępowania w ochronie zabytkowych budowli drewnianych, „Renowacje”, kwiecień 1998; też strona: http://www.icomos.org/iiwc/principles/principlespolish.pdf.
• Szałygin J., Internetowy katalog zabytków osadnictwa holenderskiego w Polsce, „Cenne, bezcenne, utracone” 2006, nr 3 (48); też strona: www.holland.org.pl.
• Szałygin J., Program ewidencji drewnianej architektury sakralnej w Polsce, „Ochrona i Konserwacja Zabytków” 1997, nr 6.
• Szałygin J., Zabytki etnograficzne w Polsce i ich ochrona, [w:] O zabytkach. Opieka, ochrona, konserwacja, Warszawa 2005.
• Szałygin J., Zabytkowa drewniana architektura mieszkalna wileńskiego Zwierzyńca, „Ochrona Zabytków” 2010, nr 1-4.
• Szałygin J., Zasoby i zagrożenia zabytkowej drewnianej architektury sakralnej w Polsce, „Wiadomości Konserwatorskie” 2003, nr 13.
• Szmygin B., Dziedzictwo olęderskie na Żuławach – perspektywy ochrony. Ogólnopolska konferencja „Olędrzy i ich dziedzictwo w Polsce. Historia, stan zachowania, ochrona”, Toruń, 11-13 października 2001; też strona: http://www.holland.org.pl/test/art.php?kat=art&dzial=konf_2001&id=7.
• Tłoczek I., Polskie budownictwo drewniane, Wrocław 1980.
• Ważny T., Dendrochronologiczne datowanie zabytków budownictwa, „Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki” 2000, nr 4.
• Wieś i miasteczko u progu zagłady. Materiały konferencji naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Wojnowice, marzec 1988, Warszawa 1991.

Identifiers

ISSN

0029-8247