„Święta poezja” starożytnych Hebrajczyków. O literackiej lekturze Biblii

• Authors: Bawoł Dariusz

Title variants

EN

“Sacred poetry” of the Ancient Hebrews. On the Reading the Bible as Literature

• Languages of publication: PL

Abstracts

This paper presents considerations on reading the Bible as a literary work of art. The literary value of the Bible was recognized by ancient and renaissance authors, and especially in the eighteenth century by R. Lowth. However only in the second half of the twentieth century did some scholars start to study biblical texts using methods associated with modern literary criticism. It is possible, because, as contemporary theologians claim, the Bible has two dimensions: sacred (theological) and anthropological (literary). On the one hand, the Bible transcends the anthropological dimension to reveal the sacred, but on the other the sacred dimension is revealed by the work of man: literary forms. So if we want to better know the sacred, we need to recognize and study literary forms of the Bible. This approach allows to take into account the literariness of the biblical texts without reducing them to something secular. Furthermore, as a multifunctional text, the Bible has an aesthetic function among others. Even if this function is not in the foreground, the fact that we can distinguish it give us a good reason to read the Bible as a work of art. Thus it is not surprising, that the Bible occupies a significant position in the Western literary canon. Not only because of its cultural importance, but also for its literary, resp. aesthetic, value.

Keywords

EN

literariness of the Bible; reading the Bible as literature; the Bible and literature

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Zagadnienia Rodzajów Literackich
• Year: 2016
• Volume: 59/119 z. 3
• Pages: 57-79

Dates

published

2016

Contributors

author

Bawoł Dariusz

References

• Adamczyk Maria (1981), O „Biblii” i jej kulturotwórczej roli, „Nurt”, nr 12.
• Alonso-Schökel Luis (1983), Słowo natchnione. Pismo Święte w świetle nauki o języku, przeł. A. Malewski, Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kraków.
• Alter Robert (1987), Introduction to the Old Testament [in:] The Literary Guide to the Bible, eds. R. Alter, F. Kermode, Harvard UP, Cambridge.
• Alter Robert, Kermode Frank (1987), General Introduction [in:] The Literary Guide to the Bible, eds. R. Alter, F. Kermode, Harvard UP, Cambridge.
• Armel Aliette (2005), La Bible: le Livre des écrivains, „Magazine littéraire” no. 12.
• Auerbach Erich (1968), Blizna Odyseusza [w:] Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, przeł. Z. Żabicki, t. 1, PIW, Warszawa.
• Bartnik Czesław (1987), Teologia „poietyczna”, „Collectanea Theologica”, fasc. IV.
• Beck John A. (2008), God as Storyteller: Seeking Meaning in Biblical Narrative, Chalice Press, Sant Louis.
• Berlin Adele (1982), On the Bible as Literature, „Prooftexts”, vol. 2.
• Bible, Hebrew (2005) [in:] Encyclopedia of World Writers. Beginnings Through the 13th Century, ed. Th. Boucquey, Facts On File, New York.
• Biblia hebraica stuttgartensia (1997), hrsg. von K. Elliger, W. Rudolph, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart.
• Blackwell Anthony (1727), The Sacred Classics Defended and Illustrated, C. Rivington, London.
• Blair Hugh (1833), Lectures on Rhetoric and Belles Lettres, James Kay, Jun. and Brother, Philadelphia.
• Bloom Harold (1991), The Hebrew Bible [in:] Ruins the Sacred Truths. Poetry and Beliefs from the Bible to the Present, Harvard UP, Cambridge–London.
• Breed Brennan (2009), Reading Glasses: Literary Criticism, „Teaching the Bible”, vol. 1 (2) [online] http://www.sbl-site.org/assets/pdfs/TBReadingGlasses_BB.pdf [dostęp: 10.09.2014].
• Brettler Marc Zvi (2005), How to Read the Bible, The Jewish Publication Society, Philadelphia.
• Briks Piotr (1999), Podręczny słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa.
• Bultmann Rudolf (1984), The Problem of Hermeneutics [in:] New Testament and Mythology, sel., ed. and transl. S. M. Ogden, Fortress Press, Philadelphia.
• Bultmann Rudolf (1993), Czy możliwa jest bezzałożeniowa egzegeza? [w:] Wokół rozumienia. Studia i szkice z hermeneutyki, wyb. i przeł. G. Sowiński, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków.
• Carruthers Jo (2006), Literature [in:] The Blackwell Companion to the Bible and Culture, ed. J. F. A. Sawyer, Wiley–Blackwell, Oxford.
• Chateaubriand François René de (2003), Geniusz chrześcijaństwa, przeł. A. Loba, Ediciones Altaya & De Agostini, Poznań.
• Cieślikowska Teresa (1995a), Kanon i recenzja (teoretycznoliterackie rozważania terminologiczne niezupełnie marginalne dla ewentualnego użytku badaczy innych dyscyplin o relacjach między terminami kanon i archetyp, kanon i recenzja, recenzja, redakcja, wersja, tekst i intertekst) [w:] W kręgu genologii, intertekstualności, teorii sugestii, PWN, Warszawa–Łódź.
• Cieślikowska Teresa (1995b), Po co Homer? [w:] W kręgu genologii, intertekstualności, teorii sugestii, W kręgu genologii, intertekstualności, teorii sugestii, PWN, Warszawa–Łódź.
• Coleridge Samuel (1853), The Statesman’s Manual [in:] The Complete Works, ed. W. G. T. Shedd, vol. 1, Harper & Brothers, New York.
• Crain Jeanie C. (2010), Reading the Bible as Literature: An Introduction, Polity Press, Cambridge.
• Curtius Ernst R. (2005), Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przeł. A. Borowski, Universitas, Kraków.
• Dąbrowski Mieczysław (2005), Biblia [w:] Encyklopedia literatury światowej, red. J. Maślanka, Zielona Sowa, Kraków.
• de’Conti Anton Maria (1982), O sztuce poetyckiej, przeł. J. Mańkowski [w:] Poetyka okresu renesansu, wyb., wstęp i oprac. E. Sarnowska-Temeriusz, Ossolineum, Wrocław.
• Dilthey Wilhelm (1982), Wyobraźnia poety. Elementy poetyki [w:] Pisma estetyczne, przeł. K. Krzemieniowa, PWN, Warszawa.
• Dohmen Christoph, Stemberger Günter (2008), Hermeneutyka Biblii Żydowskiej i Starego Testamentu, przeł. M. Szczepaniak, Wydawnictwo WAM, Kraków.
• Dupont-Sommer André (1955), Littérature hébraique [in:] Histoire des littératures, sous la dir. de R. Queneau, tome 1: Littératures anciennes, orientales et orales, Gallimard, Paris.
• Eco Umberto (2002), W poszukiwaniu języka uniwersalnego, przeł. W. Soliński, MARABUT–VOLUMEN, Gdańsk–Warszawa.
• Eliot Thomas S. (1963), Religia i literatura, przeł. H. Pręczkowska [w:] Szkice literackie, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Étiemble René (1997), Czy należy zrewidować pojęcie Weltliteratur? [w:] Antologia zagranicznej komparatystyki literackiej, red. H. Janaszek-Ivanićkova, Instytut Kultury, Warszawa.
• Farrer Austin (1948), The Glass of Vision, Dacre Press, London.
• Foster Damon Samuel (1988), A Blake Dictionary. The Ideas and Symbols of William Blake, University Press of New England, Hanover–London.
• Frankowski Janusz (1975), Biblia — przeżycie i słowo. U źródeł literackiego piękna i mocy ksiąg biblijnych, „Więź”, nr 7−8.
• Frye Northrop (1989), Wielki kod. Biblia i literatura, przeł. A. Fulińska, Homini, Bydgoszcz.
• Frye Northrop (1991a), The Dialectic of Belief and Vision [in:] The Myth and Metaphor, University of Virginia Press, Charlottesville–London.
• Frye Northrop (1991b), The Double Mirror [in:] The Myth and Metaphor, University of Virginia Press, Charlottesville–London.
• Frye Northrop (1990), Words with Power: Being a Second Study of „The Bible and Literature”, A Harvest/HBJ Book, San Diego–New York–London.
• Gabel John B., Wheeler Charles B., York Anthony D. (2000), The Bible as Literature: An Introduction, Oxford UP, New York–Oxford.
• Gadamer Hans-Georg (1982), The Eminent Text and Its Truth, transl. G. Waite [in:] The Horizon of Literature, University of Nebraska Press, Lincoln.
• Gadamer Hans-Georg (1993), Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, przeł. B. Baran, Inter Esse, Kraków.
• Gadamer Hans-Georg (2000), Estetyka i hermeneutyka, przeł. M. Łukasiewicz [w:] Rozum, słowo, dzieje, PIW, Warszawa.
• Gomarus Franciscus (1637), Davidis Lyra, seu Nova S. Scripturae Ars Poetica, Ex Officina Ioannis Maire, Lugduni Batavorum [Leiden].
• Grondin Jean (2007), Wprowadzenie do hermeneutyki filozoficznej, przeł. L. Łysień, Wydawnictwo WAM, Kraków.
• Hamann Johann G. (2007), Aesthetica in Nuce. A Rhapsody in Cabbalistic Prose [in:] Writings on Philosophy and Language, transl., ed. K. Haynes, Cambridge UP, Cambridge.
• Hamann Johann G. (1950), Gedanken über meinen Lebenslauf [in:] Sämtliche Werke, bd. 2: Schriften über Philosophie / Philologie / Kritik 1758−1763, Herder, Wien.
• Heschel Abraham J. (2001), The Prophets, HarperCollins, New York.
• Hieronymus (1910), Ad Paulinum [in:] Epistulae, p. I: Ep. I−LXX, ed. I. Hilberg, F. Tempsky–G. Freytag, Vindobonae–Lipsiae [Wien–Leipzig].
• Holladay William L. (1988), A Concise Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament, Eerdmans–Brill, Grand Rapids–Leiden.
• Jasper David (1999), Literary Readings of the Bible: Trends in Modern Criticism [in:] Bible and Literature: A Reader, ed. D. Jasper, S. Prickett, Blackwell Publishers, Oxford.
• Jeanrond Werner G. (1999), Hermeneutyka teologiczna, przeł. M. Borowska, Wydawnictwo WAM, Kraków.
• Kamieńska Anna (2004), Na progu słowa. Siedem wykładów o poezji i Biblii, W drodze, Poznań.
• Kerényi Károly (1967a), Pochodzenie i zastosowanie hermeneutyki w kontekstach religii antycznej, przeł. M. Kurecka, „Poezja”, nr 9.
• Kerényi Károly (1967b), Poeta antyczny, przeł. M. Kurecka, „Poezja” 1967, nr 9.
• Kubiak Zygmunt (2001), Poezja Biblii [w:] Półmrok ludzkiego świata, Znak, Kraków.
• Kugel James L. (1981a), Idea of Biblical Poetry: Parallelism and Its History, Yale UP, New Haven.
• Kugel James L. (1981b), On the Bible and Literary Criticism, „Prooftexts”, vol. 1.
• Langkammer Hugolin (1994), Stary Testament odczytany na nowo, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin.
• Longman III Tremper (1996), Literary Approaches to Biblical Interpretation [in:] Foundations of Contemporary Interpretation, ed. M. Silva, Zondervan, Grand Rapids.
• Lowth Robert (1829), Lectures on the Sacred Poetry of the Hebrews, Crocker & Brewster–J. Leavitt, Washington–Boston–New York.
• Luther Martin (1912), Predigt am Sonnabend nach Egidii [über das Evangelium Johannis] (6. September 1539) [in:] this, Werke, bd. 47, Verlag Hermann Böhlaus Nachfolger, Weimar.
• MacDonald Duncan B. (1933), The Hebrew Literary Genius, Princeton UP, Princeton.
• Maier Gerhard (1994), Biblical Hermeneutics, transl. R. W. Yarbrough, Crossway Books, Wheaton.
• Monk Samuel H. (1962), The Sublime: A Study of Critical Theories in XVIII-century England, The University of Michigan Press, Ann Arbor.
• Moulton Richard (1901), A Short Introduction to the Literature of the Bible, D. C. Heath & Co., Boston.
• Moulton Richard (1909), The Literary Study of the Bible, D. C. Heath & Co., Boston.
• Moulton Richard (1919), World Literature and Its Place in General Culture, The Macmillan Company, New York.
• Mueller John Th. (2008), Dogmatyka chrześcijańska, przeł. M. Osęka, Lutheran Heritage Foundation, Warszawa.
• Mukařovský Jan (1970), Estetyczna funkcja, norma i wartość jako fakty społeczne, przeł. J. Baluch [w:] Wśród znaków i struktur, PIW, Warszawa.
• Nawrocki Witold (1998), Wykłady o literaturze na Zachodzie i w Polsce. Antyk i Biblia, Wydawnictwo Filii kieleckiej WSP w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków Trybunalski.
• Nycz Ryszard (2007), Antropologia literatury — kulturowa teoria literatury — poetyka doświadczenia, „Teksty Drugie”, nr 6.
• Ong Walter J. (2011), Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, przeł. J. Japola, Wydawnictwa UW, Warszawa.
• Orygenes (1996), O zasadach, przeł. S. Kalinkowski, Wydawnictwo WAM, Kraków.
• Petrarca Francesco (1982), Letters on Familiar Matters. Rerum familiarum libri IX-XVI, transl. A. S. Bernardo, The Johns Hopkins UP, Baltimore–London.
• Preus Robert D. (1973), How Is the Lutheran Church to Interpret and Use the Old and New Testaments?, „The Lutheran Synod Quarterly”, vol. 14, no. 1.
• Preus Robert D. (1978), Biblical Authority in the Lutheran Confessions, „Concordia Journal”, vol. 4.
• Prickett Stephen (1990), Biblical Hermeneutics [in:] Encyclopedia of Literature and Criticism, eds. M. Coyle et al., Routledge, London.
• Prickett Stephen (1999), Biblical and Literary Criticism [in:] Bible and Literature: A Reader, ed. D. Jasper, S. Prickett, Blackwell Publishers, Oxford.
• Puttenham George (1982), Sztuka poezji angielskiej, przeł. Z. Sinko [w:] Poetyka okresu renesansu, wyb., wstęp i oprac. E. Sarnowska-Temeriusz, Ossolineum, Wrocław.
• Ravasi Gianfranco (2006), Piękno Biblii, Salwator, Kraków.
• Ryken Leland (1984), How to Read the Bible as Literature… and Get More Out of It, Zondervan, Grand Rapids.
• Ryken Leland (1993), The Bible as Literature: A Brief History [in:] A Complete Literature Guide to the Bible, ed. L. Ryken, T. Longman III, Zondervan, Grand Rapids.
• Ryken Leland (2007), Words of Delight. A Literary Introduction to the Bible, Baker Academic, Grand Rapids.
• Ryken Leland, Longman III Tremper (1993), Introduction [in:] A Complete Literature Guide to the Bible, ed. L. Ryken, T. Longman III, Zondervan, Grand Rapids.
• Sarbiewski Maciej Kazimierz (1954), O poezji doskonałej, czyli Wergiliusz i Homer (De perfecta poesi, sive Vergilius et Homerus), przeł. M. Plezia, Zakład im. Ossolińskich — Wydawnictwo PAN, Wrocław.
• Sarbiewski Maciej Kazimierz (1958), Wykłady poetyki (Praecepta poetica), przeł. S. Skimina, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo PAN, Wrocław–Kraków.
• Sarnowska-Temeriusz Elżbieta (1995), Przeszłość poetyki. Od Platona do Giambattisty Vica, PWN, Warszawa.
• Schleiermacher Daniel F. (1998), Hermeneutics and Criticism [in:] Hermeneutics and Criticism and Other Writings, transl., ed. A. Bowie, Cambridge UP, Cambridge.
• Scholem Gershom (1978), Kabbalah, A Meridian Book, New York.
• Scholem Gershom (1996), Kabała i jej symbolika, przeł. R. Wojnakowski, Znak, Kraków.
• Sidney Philip (2001), An Apology for Poetry [in:] The Norton Anthology of Theory and Criticism, ed. V. B. Leitch, W. W. Norton & Company, New York.
• Skwarczyńska Stefania (1954), Wstęp do nauki o literaturze, t. 1, Wydawnictwo PAX, Warszawa.
• Sonek Krzysztof (2009), Truth, Beauty, and Goodness in Biblical Narratives. A Hermeneutical Study of Genesis 21:1−21, Berlin–New York.
• Soulen Richard N., Soulen R. Kendall (2011a), Schleiermacher, Friedrich Daniel Ernst [in:] Handbook of Biblical Criticism, Westminster John Knox Press, Louisville.
• Soulen Richard N., Soulen R. Kendall (2011b), Theological Interpretation/Criticism [in:] Handbook of Biblical Criticism, Westminster John Knox Press, Louisville.
• Steiner George (1996), A Preface to the Hebrew Bible [in:] No Passion Spent, Yale UP–Faber and Faber, New Haven–London.
• Steiner George (1997), Rzeczywiste obecności, przeł. O. Kubińska, Instytut Kultury — Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
• Szondi Peter (1995), Introduction to Literary Hermeneutics, transl. M. Woodmansee, Cambridge UP, Cambridge.
• Szymik Jerzy (1994), W poszukiwaniu teologicznej głębi literatury. Literatura piękna jako „locus theologicus”, Księgarnia św. Jacka, Katowice.
• Święty Augustyn (1989), De doctrina christiana — O nauce chrześcijańskiej, przeł. J. Sulowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Talmud babiloński. Traktat Chagiga (2010), przekł., koment. G. Zlatkes, wstęp K. Pilarczyk, Wydawnictwo WAM, Kraków.
• The Kabbalistic Tradition (2008), ed., transl. A. Unterman, Penguin Books, London.
• Thomas Aquinas (2001), From „Summa Theologica” [in:] The Norton Anthology of Theory and Criticism, ed. V. B. Leitch, W. W. Norton & Company, New York.
• Vattimo Gianni (2002), After Christianity, transl. L. D’Isanto, Columbia UP, New York.
• Walsh Marcus (1997), Biblical Scholarship and Literary Criticism [in:] The Cambridge History of Literary Criticism, vol. 4: The Eighteenth Century, eds. H. B. Nisbet, C. Rawson, Cambridge UP, Cambridge.
• Wild Laura H. (1922), A Literary Guide to the Bible: A Study of the Types of Literature Present in the Old and the New Testaments, George H. Doran Company, New York.

Identifiers

ISSN

0084-4446