Awans społeczny kobiet w czasach PRL. Dynamika struktury i sprawczości

• Authors: Andrejuk Katarzyna

Title variants

EN

Social upward mobility of women in the People’s Republic of Poland. Dynamics of structure and agency

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł opisuje doświadczenie awansu społecznego kobiet w PRL-u w świetle specyfiki trajektorii zawodowych okresu Polski Ludowej. Podstawą analizy jest badanie biograficzne przeprowadzone wśród respondentów w wieku 72+ na przełomie 2014 i 2015 r. Analiza uwidacznia zarówno aspekty indywidualnego sprawstwa, jak i rolę czynników makrostrukturalnych w przemianach karier kobiet. W PRL-u detradycjonalizacji ról zawodowych towarzyszyło nadal bardzo tradycyjne pojmowanie roli kobiety w rodzinie. Narracje biograficznie wielokrotnie pokazują wybory życiowe respondentek, priorytetyzujące obowiązki domowe i rodzinne ponad rolą pracownicy czy osoby dokształcającej się. W narracjach obecny jest etos pracy skupiony na zespołowości i interesie zakładu pracy, a nie indywidualnej samorealizacji. Badanie biograficzne pokazało też pewne prawidłowości oraz schematy opowiadania, dotyczące poczucia sprawstwa i systemowej konieczności w narracjach biograficznych. Podkreślanie jednostkowej aktywności, indywidualnych aspiracji i zasług pojawia się częściej w relacjach dotyczących tych zdarzeń, które napawają rozmówczynie szczególną dumą, zwłaszcza w wypowiedziach na temat zdobywania wykształcenia związanego z awansem międzygeneracyjnym. Brak poczucia sprawstwa, akcentowanie uwarunkowań systemowych i przypadków losowych, jest charakterystyczny dla narracji o zdarzeniach uznawanych dziś przez rozmówczynie za kłopotliwe, takich jak np. wstąpienie do PZPR.

EN

This article describes the experience of upward social mobility of women in the Polish People’s Republic, in the context of specificity of professional trajectories in communist Poland. The basis for analysis is biographical research, which was conducted among respondents aged 72+ in 2014 and 2015. The analysis presents aspects of individual agency as well as macro-structural factors in shaping and transforming women’s careers. In the Polish People’s Republic the de-traditionalisation of professional roles appeared together with the still traditional understanding of a woman’s role in the family. The biographical narratives expose multiple instances when the respondents’ life choices prioritised household and family duties over career or education. The narratives also present a work ethos focused on team spirit and not individual self-realisation. The biographical research also shows some regularities concerning feelings of agency and systemic necessity in the narratives about life. An emphasis on individual necessity, aspirations, and merits is present in the relations about event which the respondents are proud of (e.g. education). Lack of agency, emphasis on structural factors, and coincidences are more visible in narratives about events which may be evaluated as negative and problematic, e.g. membership in the Polish United Workers’ Party (PZPR).

Keywords

PL

narracje biograficzne; awans społeczny; kobiety w PRL

EN

biographical narratives; social upward mobility; women in the Polish People’s Republic

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Przegląd Socjologiczny
• Year: 2016
• Volume: LXV (65)
• Issue: 3
• Pages: 157-179

Dates

published

2016

Contributors

author

Andrejuk Katarzyna

• Polska Akademia Nauk, Instytut Filozofii i Socjologii PAN

References

• Archer Margaret S. 2013. Człowieczeństwo. Problem sprawstwa. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Assmann Aleida. 2013. Brzemię przeszłości. O statusie „świadka historii”. W: Między historią a pamięcią, Antologia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Assmann Aleida. 2013. Osobiste wspomnienia i pamięć zbiorowa w Niemczech po 1945 r. W: Między historią a pamięcią, Antologia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Dobre Claudia-Florentina, Bernadette Jonda, Izabela Skórzyńska, Anna Wachowiak. 2015. “Regaining the Future by Rebuilding the Past? Women’s Narratives of Life during Communism”. Sensus Historiae. XVIII(1): 11–34.
• Domecka Markieta. 2013. Dualność czy dualizm? Relacje pomiędzy strukturą i podmiotowym sprawstwem we współczesnych debatach teoretycznych. W: Sprawstwo. Teorie, metody, badania empiryczne w naukach społecznych. Adam Mrozowicki, Olga Nowaczyk, Irena Szlachcicowa (red.). Kraków: Nomos.
• Domecka Markieta, Adam Mrozowicki. 2008. ”Robotnicy i ludzie biznesu. Wzory karier zawodowych a zmiana społeczna w Polsce”. Przegląd Socjologii Jakościowej IV(1).
• Fidelis Małgorzata. 2010. Women, Communism and Industrialization in Postwar Poland. Cambridge University Press.
• Fidelis Małgorzata. 2012. „Szukając traktorzystki – kobiety i komunizm”. Znak 689.
• Hochschild Arlie Russell, Anne Machung. 1989. The Second Shift: Working Parents and the Revolution at Home. New York: Avon Books.
• Grzybowski Romuald. 2013. Nieufność jako dominująca cecha relacji pomiędzy nauczycielami a władzami komunistycznymi w latach PRL-u. W: Zaangażowanie? Opór? Gra? Szkic do portretu nauczyciela w latach PRL-u, R. Grzybowski (red.). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Kiczkova Zuzana (ed.). 2006. Women’s Memory. The Experience of Self-Shaping in Biographical Interviews. Bratislava: IRIS.
• Kalwa Dobrochna. 2005. „Kozetka historyka”. Oral history w badaniach życia prywatnego. W: Rodzina – prywatność – intymność. Dzieje rodziny polskiej w kontekście europejskim, D. Kałwa (red.). Warsaw.
• Kałwa Dobrochna. 2010. „Historia mówiona w krajach postkomunistycznych. Rekonesans”. Kultura i Historia 18.
• Kaźmierska Kaja, Fritz Schütze. 2013. „Wykorzystanie autobiograficznego wywiadu narracyjnego w badaniach nad konstruowaniem obrazu przeszłości w biografii. Na przykładzie socjologicznego porównania narracji na temat życia w PRL-u i NRD”. Przegląd Socjologii Jakościowej 9(4): 122–139.
• Kenney Padraic. 1999. “The Gender of Resistance in Communist Poland”. The American Historical Review 104 (2). (Apr., 1999): 399–425.
• Kondratowicz Ewa. 2001. Szminka na sztandarze. Kobiety Solidarności 1980–1989. Warszawa: wyd. Sic!.
• Kowalczyk Izabela. 2003. „Matka-Polka contra super matka?”. Czas Kultury 5: 11–21.
• Leinarte Dalia. 2010. Adopting and Remembering Soviet Reality. Life Stories of Lithuanian Women, 1945–1970. Amsterdam-New York: Rodopi.
• Mazurek Małgorzata. Społeczeństwo kolejki. O doświadczeniach niedoboru 1945–1989. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
• Mazurek Małgorzata. 2005. Socjalistyczny zakład pracy. Porównanie fabrycznej codzienności w PRL i NRD u progu lat sześćdziesiątych. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
• Mrozowicki Adam. 2013. Człowieczeństwo: struktura i sprawstwo w teorii socjologicznej Margaret S. Archer. W: Człowieczeństwo. Problem sprawstwa, Margaret S. Archer (red.). Kraków: Nomos.
• Oakley Ann. 1974. The Sociology of Housework. New York, Wiley-Blackwell.
• Piorunek Magdalena. 2010. „Od stabilizacji do chaosu zawodowego. Scenariusze biografii zawodowych etapu średniej dorosłości”. Studia Edukacyjne 14: 67–89. Poznań.
• Szlachcicowa Irena, Olga Nowaczyk, Adam Mrozowicki. 2013. Sprawstwo a dylematy nauk społecznych. Wprowadzenie. W: Sprawstwo. Teorie, metody, badania empiryczne w naukach społecznych, Mrozowicki Adam, Olga Nowaczyk, Irena Szlachcicowa (red.). Kraków: Nomos.
• Rawski Tomasz. 2014. Pułkownik Ludowego Wojska Polskiego, czyli o przemilczeniach w narracji biograficzne. Przegląd Socjologii Jakościowej X (1).
• Urbańska Sylwia. 2015. Matka Polka na odległość. Z doświadczeń migracyjnych robotnic 1989––2010. Toruń: Wydawnictwo UMK.
• Wawrzyniak Joanna, Kornelia Kończal. 2011. „Polskie badania pamięcioznawcze. Tradycje, koncepcie, nieciągłości”. Kultura i Społeczeństwo 4.
• Wojcik Teresa G. 2013. Nauczyciel w PRL-u jako uczestnik skomplikowanej gry. W: Zaangażowanie? Opór? Gra? Szkic do portretu nauczyciela w latach PRL-u, R. Grzybowski (red.), 150–159. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Zajicek Anna M., Toni M. Calasanti. 1995. The Impact of Socioeconomic Restructuring on Polish Women

Identifiers

ISSN

0033-2356