Zdrada Judasza w dramacie Ireneusza Iredyńskiego „Żegnaj, Judaszu”

• Authors: Stefan Radziszewski

Title variants

EN

The Betrayal of Judas in Ireneusz Iredyński’s drama “Goodbye, Judas”

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Niniejsze opracowanie stanowi oryginalny artykuł poświęcony wydanemu w 1965 r. dramatowi Żegnaj, Judaszu Ireneusza Iredyńskiego. Celem artykułu jest studium przypadku apostoła zdrajcy, którego współczesną realizację w wersji scenicznej przedstawił dramaturg-outsider, Ireneusz Iredyński. Artykuł ukazuje, że sam chwyt umieszczenia na scenie bohatera biblijnego, nie musi oznaczać eksploracji sfery sacrum. „Zdrajca” Iredyńskiego jest uniwersalnym bohaterem, który niepokoi w każdej epoce i to niezależnie od wyznawanej religii lub deklarowanego ateizmu. Niniejsze opracowanie w centrum uwagi stawia problem wierności i zdrady, bycia kozłem ofiarnym i poszukiwania zbawienia. Bohaterem dramatu Iredyńskiego jest współczesny Judasz – czterdziestoletni mężczyzna, którego kaprys ojca obdarzył fatalnym imieniem apostoła-zdrajcy. Imię „Judasza” przynosi kompleks, a nawet obsesję Judasza. To właściwie jedyny cel życia bohatera sztuki – Judasz pragnie udowodnić wszystkim wokół, że nigdy nie zdradzi. Pomimo przeciwności losu pragnie pozostać do końca wierny. W wersji Iredyńskiego Judasz, zaangażowany w działalność konspiracyjną, nie chce wydać swojego Szefa, który stoi na czele bliżej nieokreślonej organizacji opozycyjnej. Realia sztuki Iredyńskiego odzwierciedlają rzeczywistość PRL-owskiego terroru lat 60. XX w., ale dają się również odczytać jako bardziej uniwersalny obraz totalitaryzmu. Jednak fatum Judasza jest silniejsze niż jego pragnienie wierności. Judasz zdradza, będąc samotnym wobec przemocy wrogiego systemu (reprezentowanego przez Komisarza, ale także Młodziutką Bladą, która okazała się agentką) oraz sadyzmu „swoich” (Piotr). Klęska Judasza polega na nadmiernym zaufaniu słowom. Zanadto Judasz próbuje „sprawdzać” siebie, jego autoanaliza doprowadza do samobójstwa, nie potrafi wyjść z zaklętego kręgu, w którym rządzą demony dzieciństwa. Iluzja wierności doprowadza do katastrofy, a służba sprawie, która jest iluzją, kończy się klęską. Wyniki badań nad dramatem Żegnaj, Judaszu – zarówno sferą psychologiczną i polityczną dramatu, ale i ukrytą w strukturze głębokiej dzieła kwestią moralną i religijną (głód sacrum) – stanowią dobry punkt wyjścia do dalszych poszukiwań różnych przejawów sacrum w literaturze polskiej czasu PRL-u, do studiów nad całością twórczości Iredyńskiego (poezją, prozą, dramatem, scenariuszami radiowymi i telewizyjnymi), a nade wszystko nad „sprawą Judasza” we współczesnym świecie. Tematyka wierności i zdrady, prawdy i kłamstwa, to jedno z najbardziej fundamentalnych zagadnień ludzkości. Budzi zainteresowanie psychologii, socjologii i politologii (np. kwestia lustracji), dla których literatura dostarcza archetypowych wzorców oraz pozwala odszukać właściwe odpowiedzi. Zwłaszcza młodzież jest grupą, do której zagadnienie zdrady, ale i kwestia wierności młodzieńczym ideałom oraz wiara (często entuzjastyczna) w sens życia, przemawiają w sposób szczególnie dobitny. Dramat Iredyńskiego – właściwie odczytany – z jego ukrytą warstwą moralną i głodem sacrum „zdradzonego zdrajcy”, może zapoczątkować namysł nad sensem ludzkiego życia. W dotychczasowych opracowaniach podkreślano aspekt psychologiczny i polityczny dramatu Iredyńskiego (z odwołaniem do biografii autora), natomiast niniejsza praca odsłania zupełnie pominiętą kwestię autosoteryzmu Judasza, który ostatecznie ponosi klęskę. Judasz Iredyńskiego to historia zdrajcy, który został zdradzony – przegrał, ponieważ zawierzył kłamliwym i pustym ideom. Dramat Iredyńskiego jest nie tyle wiwisekcją osobowości człowieka, który pocałunkiem wydał Mistrza z Nazaretu, ale bardziej stanowi analizę zdrajcy, którym może być każdy człowiek.

EN

This study is the original article on Ireneusz Iredyński’s drama Żegnaj, Judaszu (Goodbye, Judas) published in 1965. Its aim is a case study of an apostle and traitor, whose modern theatrical shape has been moulded by an outsider playwright, Ireneusz Iredyński. The article indicates that the device alone of placing a biblical figure on stage does not necessarily mean exploring the sphere of the sacred. Iredyński’s “traitor” is a universal character that bothers conscience in every epoch, regardless of professed religion or declared atheism. This study places the issues or faithfulness and treason, of being a scapegoat and seeking redemption, in the centre of attention. The protagonist of Iredyński’s drama is a modern Judas — a forty-year-old man who on his father’s whim bears the fatal name of the apostle and traitor. The name “Judas” brings with it a complex, or even obsession of Judas. It is actually the only goal in the character’s life — Judas wants to prove to everyone around that he shall never commit treason. Despite adversities, he wants to remain faithful until the end. In Iredyński’s version, Judas, who is involved in underground activity, does not want to betray his Boss, heading an unidentified opposition organisation. The realities in Iredyński’s play reflect the times of the 1960s terror in the People’s Republic of Poland, but they can also be viewed as a more universal picture of totalitarianism. The fate of Judas, however, is stronger than his wish to be faithful. Judas betrays, standing alone against the violence of the enemy system (represented by the Commissioner, but also by the Pale Kid, who turns out to be an agent) and the sadism of “his own” men (Peter). Judas’s failure consists in his excess trust in words. (this idea was stated earlier) Judas tries too hard to “test” himself. His self-analysis leads to suicide. He cannot leave the vicious circle ruled by his childhood’s demons. His illusion of faithfulness leads to a disaster, and service to a cause, which is an illusion and ends in defeat. Results of studies on the drama Żegnaj, Judaszu — both the psychological and political sphere of the drama, and moral and religious issues (thirst for the sacred) hidden in the work’s deep structure — make a good starting point for further research on various aspects of the sacred realm in Polish literature from the communist era. In addition, it is beneficial for studies of all Iredyński’s works (poetry, prose, drama, radio and TV scripts), and above all, of the “Judas case” in the modern world. The issues of faithfulness and betrayal, truth and lies, are some of the most fundamental questions for humanity. They awoke interest of psychologists, sociologists and political scientists (e.g. the issue of vetting), whom literature provides with archetypal models and allows to find the right answers. Particularly young people are a group to which the issue of betrayal — but also that of faithfulness towards youthful ideals, and faith (often quite enthusiastic) in the sense of life — appeals with particular force. Iredyński’s drama — when read correctly — with its hidden moral layer and thirst for the sacred of the “traitor betrayed”, may start some reflections on the sense of human life. The studies made so far have stressed the psychological and political aspects of Iredyński’s drama (referring to the author’s biography), whereas this article exposes the completely unexplored issue of autosoterism of Judas, who fails in the end. Iredyński’s Judas is a story of a traitor betrayed — he loses, because he has trusted false and empty ideas. Iredyński’s drama is not so much a vivisection of the man who betrayed the Master from Nazareth with a kiss, as it is an analysis of a traitor, who might be found in each person.

Keywords

PL

Iredyński Ireneusz (1939-1985); Judasz; zdrada; kozioł ofiarny; psychologia zdrady

EN

Iredyński Ireneusz (1939-1985); Judas; betrayal; scapegoat; psychology of treason

• Publisher: Fundacja Naukowa Katolików “Eschaton”
• Journal: Religious and Sacred Poetry: An International Quarterly of Religion, Culture and Education
• Year: 2013
• Issue: 3(3)
• Pages: 65-90

Dates

published

2013-07-01-2013-09-30

Contributors

author

Stefan Radziszewski

• Lublin

References

• Bibliografia / Bibliography / Literature
• Bibliografia podmiotowa (First Literature):
• Źródła (Literary Works by I.Iredyński):
• Iredyński I., Dzieła zebrane, t. 1 (Dzień oszusta, Okno, Ukryty w słońcu), Warszawa 2009.
• Iredyński I., Dzieła zebrane, t. 2 (Armelle, Fascynacja, Koniec i początek), Warszawa 2010.
• Iredyński I., Dzieła zebrane, t. 3 (Manipulacja – czyli niebanalna minipowieść), Warszawa 2011.
• Iredyński I., Dziewięć wieczorów teatralnych. Wybór utworów scenicznych, Kraków 1986.
• Iredyński I., Żegnaj, Judaszu…, „Dialog” 1965, nr 9, s. 25-44.
• Rozmowy (Dialogues):
• [Iredyński I.], Nie piszę przewodnika po życiu. Rozmowa Ireneusza Iredyńskiego z Anną Schiller (nagrana w 1973 r.), „Dialog” 1987, nr 6, s. 122-124.
• [Iredyński I.], „Piszę ciągle jedną i tę samą sztukę”. Z Ireneuszem Iredyńskim rozmawia Andrzej Wróblewski, „Teatr” 1971, nr 10, s. 7-8.
• Bibliografia przedmiotowa (Second Literature):
• „Bo insza jest rzecz zdradzić, insza dać się złudzić”. Problem zdrady w Polsce przełomu XVIII i XIX wieku, red. A. Grześkowiak-Krwawicz, Warszawa 1995.
• Bryll E., Nie proszę o wielkie znaki, Warszawa 2002.
• Camus A., Człowiek zbuntowany, tł. J. Guze, Kraków 1993.
• Castillo A., Inny Judasz, tł. J. Keksztas i K. Wojciechowska, „Dialog” 1965, nr 9, s. 45-58.
• Chwin S., Literatura i zdrada. Od „Konrada Wallenroda” do „Małej Apokalipsy”, Kraków 1993.
• Chwin S., Samobójstwo jako doświadczenie wyobraźni, Gdańsk 2010.
• Cioran E., O niedogodności narodzin, tł. I. Kania, Kraków 1996.
• Czubaty J., Zasada „dwóch sumień". Normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacjach wyboru (1795-1815), Warszawa 2005.
• Dębicki L., Widmo zdrady, Lwów 1876.
• Filler W., Ludzie i prapremiery, Kraków 1972.
• Głowiński M., Dzień Ulissesa i inne szkice niemitologiczne, Kraków 2000.
• Gopnik A., Dziecko filozofem. Co dziecięce umysły mówią nam o prawdzie, miłości oraz sensie życia, tł. M. Trzcińska, Warszawa 2010.
• Gopnik A., The Philosophical Baby: What Children`s Minds Tell Us About Truth, Love and the Meaning of Life, Farrar, Straus and Giroux, New York 2009.
• Janion M., Wobec zła, Chotomów 1989.
• Janion M., Życie pośmiertne Konrada Wallenroda, Warszawa 1990.
• Jasińska-Wojtkowska M., Horyzonty literackiego sacrum, Lublin 2003.
• Kalicki R., Czytając Paza..., [w:] O. Paz, Pochmurno, tł. R. Kalicki, E. Komarnicka, Warszawa 1990, s. 5-13.
• Kalinowska M., Kreacje zdrajcy w utworach Szekspira, Niemcewicza i Słowackiego, [w:] Ateny, Rzym, Bizancjum. Mity Śródziemnomorza w kulturze XIX i XX wieku, pod red. J. Ławskiego i K. Korotkicha, Białystok 2008, s. 263-279.
• Kłossowicz J., Iredyński: męczeństwo z przymiarką, „Dialog” 1987, nr 6, s. 112-121.
• Kobielus S., Ikonografia zdrady i śmierci Judasza, Ząbki 2005.
• Kolanko E., Zakonspirowany pejzaż, Kraków 1973.
• Kostkiewiczowa T., Poetyckie adresy do wrogów, „Ethos” 1989, nr 8;
• Lem S., Rozprawy i szkice, Kraków 1975.
• Między irredentą, lojalnością i kolaboracją. O suwerenność państwową i niezależność narodową (1795-1989), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2000, nr 1, s. 174.
• Mrożek S., Dziennik, t. 1 (1962-1969), Kraków 2010.
• Nowaczyński P., Studia z literatury XX wieku, Lublin 2004.
• Obraz zdrajcy i szpiega w kulturach słowiańskich, pod red. T. Dąbek-Wirgowej, A. Z. Makowieckiego, Warszawa 1999.
• Panas W., W kręgu metody semiotycznej, Lublin 1991.
• Patriotyzm i zdrada. Granice realizmu i idealizmu w polityce i myśli polskiej, pod red. J. Kłoczkowskiego, M. Szułdrzyńskiego, Kraków 2008.
• Paz O., Pochmurno, tł. R. Kalicki, E. Komarnicka, Warszawa 1990.
• Popiel J., Czy możliwa jest tragedia chrześcijańska? („Judasz z Kariothu” Karola Huberta Rostworowskiego, „Znak” 1984, nr 8-9, s. 1119-1129.
• Robinson M., Iredyńskiego dramaty języka, tł. D. Kuźnicka, „Dialog” 1988, nr 3, s. 116-127.
• Scholze D., Judasz Iredyńskiego, tł. A. Lam, „Miesięcznik Literacki” 1990, nr 2-3, s. 71-75.
• Siedlecka J., Wypominki, Łódź 1996.
• Starnawski J., Tragizm „Judasza” Rostworowskiego, „Przegląd Powszechny” 1951, t. 231, s. 421-442.
• Tajemnica szczęścia, red. W. Moroz, Warszawa-Kraków 2008.
• Tazbir J., Polska na zakrętach dziejów, Warszawa 1997, s. 113-126.
• „Twórczość obca nam klasowo”. Aparat represji wobec środowiska literackiego 1956-1990, red. A. Chojnowski, S. Ligarski, Warszawa 2009.

Identifiers

ISSN

2299-9922