Ustalanie znaczeń symbolicznych w słowniku etnolingwistycznym

• Authors: Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska

Title variants

EN

Determination of meanings in an ethnolinguistic dictionary

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The notion of symbol, though popular and commonly used, has not so far received a satisfactory operational definition, i.e. a methodology of description that would allow to assign specific symbolic meanings to images in a foreseeable, “controllable” way. This is revealed by the different symbolic meanings which dictionaries assign to the same images. The paper uses examples from the Lublin Słownik stereotypów i symboli ludowych ‘Dictionary of stereotypes and folk symbols’ to question the rules for determining symbolic meanings and the “linguistic and cultural proofs” connected with the assignment of those senses – the rules that link the sun with life, truth and perfection, fire with love and passion, light with the God and heaven, dew with life-giving force and male sperm, wind with life-giving spirit, rainbow with the sign of peace, &c. The article reveals that the symbolic sense is sometimes prompted by the etymology, metaphorical meanings, parallel constructions, equivalence, or may also result from the genre convention of the text (an erotic, a dream book, a wishing carol), or finally from the beliefs and practices of bearers of folk culture. Regardless of all those attempts at determining symbolic meanings, the formulation of such meanings remains a hypothesis of a kind. Texts, especially artistic ones (where also folk texts belong), contain an unclosed semantic potential and remain unsaid, open and susceptible to new symbolic readings.

Keywords

PL

znaczenia symboliczne; słownik etnolingwistyczny; stereotyp; etnolingwistyka kognitywna

EN

symbolic meaning; ethnolinguistic dictionary; stereotype; cognitive ethnolinguistics

• Publisher: Księgarnia Akademicka
• Journal: LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa
• Year: 2013
• Issue: 1(15)
• Pages: 127-144

Contributors

author

Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

References

• Adamowski J., 1999, Kategoria przestrzeni w folklorze. Studium etnolingwistyczne, Lublin.
• Bartmiński J., 1974, „Jaś koniki poił”. Uwagi o stylu erotyku ludowego, „Teksty” nr 2, s. 11–24.
• Bartmiński J., 1986, Czym zajmuje się etnolingwistyka, „Akcent” nr 4, s. 16–22.
• Bartmiński J., 1993, Ludowy styl artystyczny, [w:] J. Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, Wrocław, s. 213–222.
• Bartmiński J., 1996, O „Słowniku stereotypów i symboli ludowych”, [w:] SSiSL, s. 9–34.
• Brzozowska-Krajka A., 1994, Symbolika dobowego cyklu powszedniego w folklorze tradycyjnym, Lublin.
• Cassirer E., 2004, Symbol i język, Poznań.
• Frazer J.G., 1890/1971, Złota gałąź, Warszawa.
• Fromm E., 1951/1994, Zapomniany język. Wstęp do rozumienia snów, baśni i mitów, Warszawa.
• Jakobson R., 1960/1989, Poetyka w świetle językoznawstwa, [w:] R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism, t. 2, wybór, red. i wstęp M.R. Mayenowa, Warszawa, s. 77–124.
• Kmita J., 1987a, Myślenie „mitologiczne” w świetle strukturalistycznej opozycji metonimii i metafory, [w:] T. Kostyrko (red.), Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integrującej, Poznań, s. 139–156.
• Kmita J., 1987b, Symbolizowanie jako relacja aksjologiczna oraz jako relacja semantyczna, [w:] T. Kostyrko (red.), Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integrującej, Poznań, s. 188–198.
• С. Махлина, Словарь по семиотике культуры, Санкт-Петербург 2009.
• Niebrzegowska S., 1996, Polski sennik ludowy, Lublin.
• Niebrzegowska S., 2001, Ekwiwalencja w przestrzeni wewnątrztekstowej, [w:] A. Pajdzińska, R. Tokarski (red.), Semantyka tekstu artystycznego, Lublin, s. 131–147.
• Niewiadomski D., 1989, Semantyka jajka w rytach orki i siewu, „Etnolingwistyka” 2, s. 61–72.
• Tołstaja S.M., 1994, [= С.М. Толстая], К понятию функции в языке культуры, „Сла- вяноведение”, nr 5, s. 91–97.
• Tołstaja S.M., 1997, [= С.М. Толстая], Время как инструмент магии: компрессия и рас- тягивание времени в славянской народной традиции, [w:] Н.Д. Арутюнова, Т.Е. Янко (red.), Логический анализ языка. Язык и время, Москва, s. 28–35.
• Tołstaja S., 2001, Magiczne funkcje negacji w sakralnych tekstach, „Etnolingwistyka” 13, s. 117–125.
• Tołstaja S.M., 2005, [= С.М. Толстая] Символический язык одежды, [w:] Славянская традиционная культура и современный мир. Сборник материалов научной конфе- ренции, Москва, s. 42–53.
• Tołstaja S.M., 2006, [= С.М. Толстая] Постулаты московской этнолингвистики, „Etnolingwistyka” 18, Lublin, s. 7–27.
• Tołstaja S.M., 2010, [= С.М. Толстая] Семантические категории языка культуры. Очерки по славянской этнолингвистике, Москва.
• Tołstoj N.I., 1982/1995, [= Н.И. Толстой], Из грамматики славянских обрядов, [w:] Язык и народная культура. Очерки по славянской мифологии и этнолингвистике, Москва, s. 63–77. [Tekst opracowany na podstawie artykułu w: Труды по знаковым системам. 15. Типология культуры и взаимное воздействие культур, Тарту 1982, s. 51–71].
• Tołstoj N.I., 1988, [= Н.И. Толстой], Этнографический комментарий к древним славяно- русским текстам. Сеть (мрежа), [w:] Литература и исскуство в системе культуры, Москва, s. 122–129.
• Tołstoj N.I., 1990, [= Н.И. Толстой], Переворачивание предметов в славянском погре- бальном обряде, [w:] Исследования в области балто-славянской духовой культуры. Погребальный обряд, Москва, s. 119–128.
• Tołstoj N.I., 1995, [= Н.И. Толстой], Язык и народная культура. Очерки по славянской мифологии и этнолингвистике, Москва.
• Tołstoj N.I., Tołstaja S.M., 1994, [= Н.И. Толстой , С.М. Толстая], О вторичной функции обрядового символа (на материале славянской народной традиции), [w:] Историко- этнографические исследования по фольклору, Москва, s. 238–255.
• Winogradowa L.N., Tołstaja S.M., 1993, [= Л. Виноградова, С.М. Толстая], Символиче- ский язык вещей: веник (метла) в славянских обрядах и верованиях, [w:] С. М. Толстая, И. А. Седакова (red.), Символический язык традиционной культуры. Балканские чтения−2, Москва, s. 3–36.
• Wężowicz-Ziółkowska D., 1991, Miłość ludowa. Wzory miłości wieśniaczej w polskiej pieśni ludowej XVIII–XX wieku, Wrocław.
• Wierciński A., 1987, Antropologiczna koncepcja procesów symbolizacji, [w:] T. Kostyrko (red.), Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integrującej, Poznań, s. 175–187.
• J. Bartmiński, C. Hernas (red.), Kolędowanie na Lubelszczyźnie, Wrocław 1986, „Literatura Ludowa” 25 za rok 1981.
• L. Bielawski (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, T. 4. Lubelskie, J. Bartmiński (red.), cz. 1: Pieśni i obrzędy doroczne; cz. 2: Pieśni i obrzędy rodzinne; cz. 3: Pieśni i teksty sytuacyjne; cz. 4: Pieśni powszechne; cz. 5: Pieśni stanowe i zawodowe; cz. 6: Muzyka instrumentalna. Instrumentarium – wykonawcy – repertuar, Lublin 2011.
• J. Bartmiński, Polskie kolędy ludowe. Antologia, Kraków 2002.
• Т. Валодзина и др. (ред.), Мифология беларусаў. Энцыклапедiчгы слоўнiк, Minsk 2011.
• H. Biedermann, Leksykon symboli, Warszawa 2001.
• L. Bielawski, A. Mioduchowska, Kaszuby. Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, cz. 1. Pieśni obrzędowe, cz. 2. Pieśni powszechne, cz. 3. Pieśni powszechne i zawodowe, Warszawa 1998.
• А. Стойнев (съст.), Българска митология. Енциклопедичен речник, София 1994.
• J.E. Cirlot, Słownik symboli, Kraków 2012.
• J. Chevalier, A. Gheerbrant, Dictionnaire des symboles. Mythes, rêves, coutumes, gestes, formes, figures, couleurs, nombres, t. 1−4, Paris 1969.
• X. Léon-Dufour, Słownik Nowego Testamentu, Poznań 1986.
• Relacje o kosmosie. Teksty gwarowe z okolic Biłgoraja (pod red. J. Bartmińskiego), „Etnolingwistyka” 2, 1989, s. 95−149.
• Niewiadomski D., Semantyka jajka w rytach orki i siewu, „Etnolingwistyka” 2, 1989, s. 61−72.
• G. Czaplak, Relacje o Kosmosie. Teksty gwarowe ze wsi Matiaszówka, „Etnolingwistyka” 3, 1990, s. 171−183.
• Polskie zagadki ludowe, wybrał i oprac. S. Folfasiński, Warszawa 1975.
• D. Forstner, Świat symboliki chrześcijańskiej, przekł. i oprac. [z niem. wyd. 5] W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 1990.
• Stoi lipa, lipuleczka. Pieśni mazurskie przez Józefa Gąsiorowskiego w 1884 zebrane, Warszawa 1976.
• Leksykon symboli, oprac. M. Oesterreicher-Mollwo, Warszawa 1992.
• O. Kolberg, Dzieła wszystkie, Wrocław – Poznań.
• Sandomierskie, 1962 [wyd. fotoofset. z „Lud”… Serya I [2]…, 1865].
• Krakowskie, cz. 4, 1962 [wyd. fotoofset. z „Lud”… Serya VIII…, 1875].
• Lubelskie cz. 1, 1962, [wyd. fotoofset. z „Lud”… Serya XVI…, 1883].
• Radomskie, cz. 2, 1964, [wyd. fotoofset. z: „Lud”… Serya XXI…, 1888].
• Kaliskie, 1964, [wyd. fotoofset. z: „Lud”… Serya XXIII…, 1890].
• Mazowsze, cz. 3, 1963 [wyd. fotoofset. z: Mazowsze Leśne. Obraz …, t. 3: Mazowsze leśne, 1887].
• Mazowsze, cz. 5, 1964, [wyd. fotoofset. z: Mazowsze Stare. Obraz…, t. 5: Mazowsze stare. Mazury. Podlasie, 1890].
• Góry i Podgórze, cz. 1, z rękopisów oprac. Z. Jasiewicz, D. Pawlak, red. E. Miller, 1968.
• W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1985.
• W. Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990.
• F. Kotula, Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan, Lublin 1969.
• F. Kotula, Znaki przeszłości. Odchodzące ślady zatrzymać w pamięci, Warszawa 1976.
• P. Kowalski, Leksykon. Znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa – Wrocław 1998.
• B. Krzyżaniak, A. Pawlak, Warmia i Mazury. Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, cz. 1: Pieśni doroczne i weselne, cz. 2: Pieśni balladowe i społeczne, cz. 3: Pieśni zalotne i miłosne, cz. 4: Pieśni rodzinne i taneczne, cz. 5: Pieśni religijne i popularne, Warszawa 2002.
• C. Kurek, Tradycja i współczesność opolskich starostów weselnych, Opole 1978. Lud 1924/50-111: E. Frankowski, Zabiegi magiczne przy pożyczaniu, kupnie i sprzedaży u ludu polskiego, „Lud” XXIII, 1924.
• M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Poznań 1989.
• „Łódzkie Studia Etnograficzne”, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Łódź − Warszawa 1959−.
• „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne wydawane staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie”, Kraków 1896−1919.
• Pastorałki i kolędy, czyli piosnki wesołe ludu w czasie świąt Bożego Narodzenia oraz Modlitwy i Pieśni kościelne na rozmaite święta zebrane z różnych dzieł, oprac. na nowo i popr. S. Miłkowski, Częstochowa 1897.
• Pastorałki i kolędy z melodyjami, czyli piosnki wesołe ludu w czasie Świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane, zebrał M.M. Mioduszewski, Kraków 1843.
• K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian, Kraków, cz. 1, 1929, cz. 2, z. 1, 1934, z. 2, 1939.
• Mały słownik gwar polskich, oprac. zesp.: R. Kucharzyk, A. Niezabitowska, J. Reichan, M. Tokarz, W. Wójcicka, J. Wronicz, pod red. J. Wronicz, Kraków 2010.
• S. Niebrzegowska, Polski sennik ludowy, Lublin 1996.
• J. Krzyżanowski (red.) Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa 1970, t. 1−3, t. 4, oprac. S. Świrko przy współ. D. Świerczyńskiej i S. Świrko, Warszawa 1978.
• Pieśni ludowe z polskiego Śląska z rękopisów zebranych przez Ks. Emila Szramka oraz zbiorów dawniejszych A. Cinciały i J. Rogera, z. 1: Pieśni balladowe, wydał i komentarzem zaopatrzył J. S. Bystroń, Kraków 1927
• Pieśni ludowe z polskiego Śląska, wydali i komentarzem zaopatrzyli J. Ligęza i S.M. Stoiński, t. 2, Kraków 1938.
• „Polska Sztuka Ludowa”, Warszawa, R. 3, 1949, R. 10, 1956, R. 11, 1957, R. 13, 1959, R. 15, 1961, R. 19, 1965.
• J. Roger, Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku, Opole 1976 [wyd. fototypiczne z 1863 r.].
• Słownik gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej IJP PAN w Krakowie pod kier. M. Karasia, [od t. 2] J. Reichana, [od. t. 6] J. Okoniowej, Wrocław − Kraków, t. 1, 1982, t. 2, 1983, t. 3, 1989−1991, t. 4, 1992−1993, t. 5, 1994−1998, t. 6, 2001−2004, t. 7, 2005−2010, t. 8, 2011.
• W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
• J. Siedlecki, Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej przez … zebrany, Kraków 1908.
• В.Я. Петрухин, Т.А. Агапкина, Л.Н. Виноградова, С.М. Толстая (ред.), Славянская мифология: Энциклопедический словарь, Москва 1995.
• Н.И. Толстой (ред.), Славянские древности. Этнолингвистический словарь, t. 1−5, Москва 1995−2012.
• S. Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1−2, Warszawa 1967.
• Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. I: Kosmos, koncepcja całości i redakcja J. Bartmiński, zastępca red.: S. Niebrzegowska-Bartmińska, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin, 1996; cz. 2: Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999; cz. 3: Meteorologia, Lublin 2012; cz. 4: Świat, światło, metale, Lublin 2012.
• J. Szczawiej, Antologia współczesnej poezji ludowej, wyd. 2 popr. i uzup., Warszawa 1972.
• Z pieśnią i karabinem. Pieśni partyzanckie i okupacyjne z lat 1939−1945, wyboru dokonał S. Świrko, Warszawa 1971.
• Taśmoteka nagrań terenowych dokumentowanych w Pracowni „Archiwum Etnolingwistyczne” w IFP UMCS.
• J. Tresidder, Słownik symboli. Ilustrowany przewodnik po tradycyjnych wyobrażeniach obrazowych, znakach ikonicznych i emblematach, Warszawa 2001.
• „Wisła. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny” t. 16, 1902.
• „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej wydawany staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności”, 1877–1895.