Agentes in rebus. Antyczny rodowód współczesnych służb specjalnych

• Authors: Arkadiusz Dymowski

Title variants

EN

Agentes in rebus – Ancient origin of contemporary security services

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykuł opisano z zarysie tajną służbę późnego cesarstwa rzymskiego i wczesnego cesarstwa bizantyjskiego (koniec III–początek VIII wieku) jako prekursorkę współczesnej polskiej służby specjalnej – Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Funkcjonariusze owej późnoantycznej służby byli nazywani agentes in rebus, tj. „działający w sprawach”. Jednym z obszarów aktywności agentes in rebus było informowanie cesarza i jego najbliższych współpracowników m.in. o działalności urzędników cywilnych i wojskowych oraz osób prywatnych mogącej stanowić zagrożenie dla władzy cesarskiej. Jeśli można wskazać we współczesnej Polsce instytucję, której kompetencje obejmują coś, co w dzisiejszych realiach można nazwać cura agendarum, niewątpliwie będzie to Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Po pierwsze z tego powodu, że funkcja cura agendarum odnosiła się najwyraźniej do sfery, którą według dzisiejszej terminologii należałoby nazwać bezpieczeństwem wewnętrznym państwa. Po drugie funkcję tę można przyrównać, nie zapominając o różnicach wynikających z kontekstów historycznych, do kompetencji ABW odnoszących się do rozpoznawania zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny. Po trzecie funkcja cura agendarum obejmowała najprawdopodobniej też działania, nazywane obecnie kontrwywiadowczymi, realizowane w głównej mierze przez ABW. Po czwarte agentes in rebus ścigali sprawców najcięższych przestępstw skierowanych przeciwko państwu, co również leży w kompetencjach ABW. Podobieństw między agentes in rebus a Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego można się doszukiwać również w „sekretnym” sposobie działania agentes, co kojarzy się z niejawnymi czynnościami operacyjno-rozpoznawczymi prowadzonymi przez funkcjonariuszy ABW. Ponadto agentes in rebus funkcjonowali w ramach struktury administracji cywilnej (tj. niewojskowej), używając jednocześnie „stopni wojskowych”, a wykonywane przez nich zadania dotyczyły raczej sfery cywilnej niż wojskowej. W tym sensie agentes in rebus można uznać za pierwszą „cywilną służbę specjalną” w historii państw europejskich.

EN

The article outlines the secret service of the late Roman empire and the early Byzantine empire (from the end of the 3rd until the beginning of the 8th century) as the precursor of the contemporary Polish special service – the Internal Security Agency. Officers of this late-ancient service were called agentes in rebus, i.e. “working on cases”. One of the areas of activities of agentes in rebus was informing the emperor and his closest collaborators, among other things, about activities of the civil and military officials and of private persons that could pose a threat to the emperor’s power. If it is possible to name an institution in contemporary Poland, whose powers include something that in today’s reality might be called cura agendarum, it is, undoubtedly, the Internal Security Agency. Firstly, because the area of operation of cura agendarum, according to the present terminology should be called the internal security of the state. Secondly, bearing in mind the differences resulting from the historical contexts, this function can be compared to the powers of the ABW in the area of recognizing threats to the internal security of the country and its constitutional order. Thirdly, the function of cura agendarum most probably included the activities that are today referred to as counterintelligence, carried out mostly by the ABW. Fourthly, agentes in rebus prosecuted perpetrators of the most serious crimes, which also lies within the scope of the ABW powers. The similarities between agentes in rebus and the Internal Security Agency can also be found in the secrecy of operation of agents, which seems similar to the secret operational and investigative activities conducted by ABW officers. Moreover, agentes in rebus operated within civil administration (and not in the military), using at the same time military ranks. They concerned civil affairs rather than the military. In this sense, agentes in rebus can be regarded as the first “civil special service” in the history of the European countries.

• Publisher: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
• Journal: Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego
• Year: 2013
• Volume: 5
• Issue: 8
• Pages: 98-105

Contributors

author

Arkadiusz Dymowski