Trzecie rozważania nad Słowami prawnymi w rzeczy sobie podobnymi Bartłomieja Groickiego

• Authors: Aleksander Zajda

Title variants

EN

Third considerations on Bartłomiej Groicki’s Słowa prawne w rzeczy sobie podobne

Abstracts

EN

The present text investigates the history of Polish legal vocabulary. The starting point, for the third time, is the state attested in Bartłomiej Groicki’s (1519–1605) Słowa prawne w rzeczy sobie podobne. This time, the field of document names is examined and discussed against a wide temporal background. The field is characterized by rich synonymy as it evolved constantly, together with the development of secretarial work, and absorbed ever new lexical units, mostly from Latin which for very long was the language of legal literature and offices in Poland. The structure of the field is complex: apart from the hyperonymic level – which constitutes the common denominator for all of the componenets of the field (e.g. dokument ‘document’, list ‘letter’), four subfields can be distinguished: the subfield of names of copies (e.g. ekstrakt ‘extract’, kopia ‘copy’, wypis ‘excerpt’), names of lists (e.g. inwentarz ‘inventory’, rejestr ‘register’), names of receipts (cyrograf ‘bond’, kwit ‘receipt’), names of documents authorizing security (glejt, pasbrif ‘safe conduct’), and finally various semantically isolated names (kontrakt ‘contract’, testament ‘will’). The names dowód ‘argument’ and świadectwo ‘testimony’ summarize the entire field.

• Publisher: Księgarnia Akademicka
• Journal: LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa
• Year: 2012
• Issue: 2(14)
• Pages: 89-109

Contributors

author

Aleksander Zajda

References

• Bańkowski A., 2000, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. I–II, Warszawa. Boryś W., 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków. Kluge F., 1975, Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, Berlin; 21. unveränderte Auflage. Lexer M., 1979, Mittelhochdeutsches Wörterbuch, Bd. II, Stuttgart. Madejska A., 2009, Nazwy przyborów do pisania w Inwentarzach mieszczan poznańskich z lat 1528−1793 i w historii języka polskiego, „Język Polski” LXXXIX, s. 353−362. Mrongowiusz Ch. C., 1835, Dokładny słownik polsko-niemiecki, Królewiec. Paul H., 1961, Deutsches Wörterbuch, achte Auflage, Halle/Saale 1961. Semkowicz W., 1951, Paleografia łacińska, Kraków. Zajda A., 1979, Nazwy staropolskich powinności feudalnych, danin i opłat (do 1600 roku), Kraków. Zajda A., 1989, Altpolnische Bezeichnungen für gerichtliche Beschlüsse und Dokumente, „Zeitschrift für slavische Philologie“ XLIX, Heft 2, s. 270−300. Zajda A., 1990, Staropolska terminologia prawnicza (do 1500 r.), Kraków. Zajda A., 2010, Nieco staropolskich terminów prawniczych i ich historia w języku polskim, [w:] B. Czopek-Kopciuch, P. Żmigrodzki (red.), Język polski − wczoraj, dziś, jutro, Kraków, s. 256−269. Zajda A., 2011a, Rozważań nad Słowami prawnymi w rzeczy sobie podobnymi Bartłomieja Groickiego ciąg dalszy, „LingVaria” nr 2 (12), Kraków 2011, s. 111–124. Zajda A., 2011b, Słowa prawne w rzeczy sobie podobne Bartłomieja Groickiego, [w:] B. Dunaj, M. Rak (red.), Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy, Kraków 2011, „Biblioteka LingVariów” t. 14, s. 133–150. ActReg: Acta Anni 1588 Primi Regiminis Sigismundi III. Rkps. AGZ: Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie, t. I−XIX, Lwów 1868n. ComCrac: In comitiis generalibus Cracoviensibus… Constitutiones factae, 1543 (rkps szwedzki z Upsali). DanTest: E. Danowska, Dług śmiertelności wypłacić potrzeba. Wybór testamentów mieszczan krakowskich z XVII–XVIII wieku, Kraków 2011. Diar: Diariusz sejmu walnego warszawskiego z roku 1556−1557, wyd. S. Bodniak, Kórnik 1939. DiarGrodz: Diariusz grodzieński sejmu 1784, Warszawa 1785. FalTest: A. Falniowska-Gradowska, Testamenty szlachty krakowskiej XVII–XVIII w., Kraków 1997. GostGosp: A. Gostomski, Gospodarstwo, Kraków 1588. GrArt: B. Groicki, Artykuły prawa majdeburskiego, które zową Speculum Saxonum, Kraków 1558. GrObr: B. Groicki, Obrona sierot i wdów, Kraków 1605. GrPorz: B. Groicki, Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego, Kraków 1559. GrPost: B. Groicki, Ten porządek wybran jest s praw cesarskich, Kraków 1559. GrRej: B. Groicki, Rejestr do Porządku i do Artykułów prawa majdeburskiego i cesarskiego, Kraków 1559. GrUst: B. Groicki, Ustawa płacej u sądów w prawie majdeburskim, Kraków 1558. GrTyt: B. Groicki, Tytuły prawa majdeburskiego, Kraków 1567. HaurSkł: J.K. Haur, Skład albo skarbiec znakomitych sekretów ekonomijej ziemiańskiej, Kraków 1693. InwKrak: Inwentarze dóbr ziemskich województwa krakowskiego 1576–1700, wyd. A. Kamiński, A. Kiełbicka, S. Pańków, Warszawa 1956. InwMPozn: Inwentarze mieszczańskie z lat 1528−1635 z ksiąg miejskich Poznania, przygotowali do druku S. Nawrocki i J. Wisłocki, Poznań 1961. JanStat: J. Januszowski, Statuta, prawa i konstytucyje koronne łacińskie i polskie, Kraków 1600. KitOpis: J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Wrocław 1951, BN I 88. Knapski: G. Knapski, Thesaurus polono-latino-graecus, Kraków 1621. KochProp: J. Kochanowski, Proporzec albo hołd pruski, Kraków 1587. KonL: Listy Stanisława Konarskiego 1733–1771, zebrał i opracował J. Nowak-Dłużewski, Warszawa 1962. KromRozm: M. Kromer, O kościele Bożym albo Krystusowym. Mnicha z dworzaninem rozmowa trzecia, Kraków 1553. KsIwk: Księga sądowa wsi Iwkowej 1581–1809, oprac. i wyd. S. Płaza, Wrocław 1969. KsKlimk: Księga sądowa kresu klimkowskiego 1600–1762, oprac. i wyd. L. Łysiak, Wrocław 1965. KsŁąck: Księgi sądowe wiejskie klucza łąckiego, t. I: 1526–1739, t. II: 1744–1811, oprac. i wyd. A. Vetulani, Wrocław 1962–1963. KsUszwi: Księga sądowa Uszwi dla wsi Zawady 1619–1788, oprac. i wyd. A. Vetulani, Wrocław 1957. KurRej: W. Kuraszkiewicz, Szkice o języku Mikołaja Reja, [w:] Odrodzenie w Polsce. Materiały z Sesji Naukowej PAN 25−30 października 1953 r., t. III: Historia języka, cz. 1, Warszawa 1960, s. 113–360. LibLeg: Libri legationum, Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa. LKrak 1564: Lustracja województwa krakowskiego 1564, cz. I–II, tekst lustracji w kopii z ca 1593, wyd. J. Małecki, Warszawa 1962–1964. LKrak 1659–1664: Lustracja województwa krakowskiego 1659–1664, t. I-III, wyd. A. Falniowska-Gradowska i F. Leśniak, Warszawa 2005. LKrak 1765: Lustracja województwa krakowskiego 1765, wyd. A. Falniowska-Gradowska, Warszawa – Kraków 1973. LSand: Lustracja województwa sandomierskiego 1789, t. I–IV, wyd. H. Madurowicz-Urbańska, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965–1971. LWlkpKuj: Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, Cz. I–III; cz. I wyd. A. Tomczak, C. Ohryzko-Włodarska, J. Włodarczyk; cz. II wyd. A. Tomczak; cz. III wyd. C. Ohryzko-Włodarska, A. Tomczak, M. Woźniakowa, Bydgoszcz 1961–1964. Mącz: J. Mączyński, Lexicon latino-polonicum, Królewiec 1564. MickL 1,2: A. Mickiewicz, Listy, 1717–1855, SJAM. MickTw: A. Mickiewicz, Pani Twardowska, Ballada, [w:] A. Mickiewicz, Wybór pism, Warszawa 1951, s. 43–45. OrdKrak: Ordynacja dla miasta Krakowa z 1778 roku, wyd. G. Kowalski, Kraków 2008. OrzQuin: S. Orzechowski, Quincunx to jest wzór Korony polskiej, Kraków 1564. OstrPr: T. Ostrowski, Prawo cywilne albo szczególne narodu polskiego, t. I–II, Warszawa 1784. PsFl: Psałterz floriański łacińsko-polsko-niemiecki, wyd. R. Ganszyniec, W. Taszycki, S. Kubica, red. L. Biernacki, Lwów 1939. RejRozpr: M. Rej, Krótka rozprawa miedzy trzema osobami…, Kraków 1543. RejZwierc: M. Rej, Zwierciadło albo kształt…, Kraków 1568. RostMat: M. Rostworowski, Materiały do dziejów Komisji Rządzącej z r. 1807, t. I: Dziennik czynności Komisji Rządzącej, Kraków 1918. RWlkp: Wielkopolskie roty sądowe XIV–XV wieku, t. I–V, zebrali i oprac. H. Kowalewicz, W. Kuraszkiewicz, Poznań – Wrocław 1959–1981. Sarn: S. Sarnicki, Statuta i metryka przywilejów koronnych, Kraków 1594. SarnUzn: S. Sarnicki, O uznániu Páná Boga wsechmogącego troje kazánie, Kraków 1564. SJAM: K. Górski, S. Hrabec (red.), Słownik języka Adama Mickiewicza, t. I–XI, Wrocław 1962–1983. SJJChP: H. Koneczna (red.), Słownik języka Jana Chryzostoma Paska, t. I–II, Wrocław 1965–1973. SJPD: W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, t. I–XI, Warszawa 1958–1969. SŁŚ: K. Weyssenhoff-Brożkowa (red.), Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, Kraków 1992–2001. Sondel J., 1997, Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997. SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. I–IV, red. komitet redakcyjny, t. V–XXXIV, red. M.R. Mayenowa, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966–2011. SStp: S. Urbańczyk (red.), Słownik staropolski, t. I–XI, Kraków 1953–2002. SWil: Słownik języka polskiego, oprac. A. Zdanowicz i inni, Wilno 1861. SW: J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki (red.), Słownik języka polskiego, t. I–VIII, Warszawa 1900–1927. Troc: M.A. Troc, Nowy dykcyjonarz to jest mownik polsko-niemiecko-francuski, Lipsk 1779. UlWiej: Księgi sądowe wiejskie, t. I–II, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1921. UstSzk: Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej. Rozporządzenia, ustawy organizacyjne i pedagogiczne (1773−1793), zebrał J. Lewicki, Kraków 1925. VolLeg: Volumina legum. Przedruk zbioru praw staraniem XX. Pijarów w Warszawie od roku 1732 do roku 1782 wydanego, t. I–VIII, Petersburg 1860, t. IX, Kraków 1889. WujNT: J. Wujek, Nowy Testament, Kraków 1593. ZamZbiór: A. Zamoyski, Zbiór praw sądowych na mocy konstytucyi roku 1776 przez … ułożony, Warszawa 1778. Zapisy 1543: Zapisy polskojęzyczne w księgach sądów szlacheckich województwa krakowskiego, wyd. W. Urban i A. Zajda, Kraków 2004. ZapKościer: Akta prawne miasta Kościerzyny 1579–1589. Rkps. ZapWarsz: Zapiski i roty polskie XV i XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, wyd. W. Kuraszkiewicz, A. Wolff, Kraków 1950.