Rewolucjonistka w Gdańsku. Potencjał Radykalnej Postawy Stanisławy Przybyszewskiej Dla Współczesnych Działań Artystycznych W Kontekstach Polityczno-Społecznych

• Authors: Leśniak Anna

Title variants

EN

Revolutionary Woman in Gdansk. The Potential of Radical Attitude of Stanisława Przybyszewska for Contemporary Artistic Activities in Political and Social Contexts

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Punktem wyjścia artykułu jest postać Stanisławy Przybyszewskiej, córki malarki Anieli Pająkówny i Stanisława Przybyszewskiego. Podobnie jak ojciec, pisarka, erudytka, ale też morfinistka – ostatnie 10 lat swojego życia spędza w Gdańsku, żyjąc w pogłębiającym się ubóstwie. Umiera w wieku zaledwie 34 lat, wycieńczona skrajnymi warunkami życia, staraniami o uznanie jej twórczości oraz nałogiem narkotykowym. W Gdańsku też pisze swoją najbardziej znaną dziś sztukę Sprawa Dantona. Ten utwór powraca w adaptacjach teatralnych i filmowych, a dzieje się to w momentach niepewności politycznej i przemian społeczno-obyczajowych w Polsce. W 2016 roku wykonałam instalację na opuszczonym budynku w okolicach dawnego mieszkania Przybyszewskiej, pt. Zastrzegam sobie wyłączne posiadanie swego życia!, które to zdanie jest cytatem z listu pisarki do Heleny Barlińskiej – siostry jej matki. Przybyszewska – wielka admiratorka rewolucji francuskiej i Robespierre’a, dokonuje radykalnego przewrotu w swoim życiu, całkowicie wyrzekając się komfortu w imię twórczej wolności. Mimo, iż Przybyszewska nie poświęca wiele uwagi swojej kondycji jako kobiety pisarki, to jej słowa niosą dziś potencjał emancypacyjny. Zdanie użyte w tytule mojej pracy i zakomponowane w zaślepionych wnękach okiennych opuszczonej kamienicy, przechodniom kojarzyło się z toczącą się w Polsce debatą i protestami przeciwko ustawie antyaborcyjnej. Przybyszewską umieszczam w gronie kobiet „nieumiejscowionych” w historii, wymazanych, pomijanych i zapomnianych, lecz nie z tego względu, że ich biografie nie mają dziś znaczenia, lecz dlatego, że ukazują to, co w społeczeństwie wyparte, niechciane. Są to biografie kontrowersyjne, nie wpisujące się w utarte schematy kobiecości. Instalacja inspirowana postacią Przybyszewskiej należy do mojego cyklu Invisible inVisible / Niewidzialne Widzialnego, w którym zrealizowałam serię prac przywracających „widzialność” takich właśnie kobiet. Jako artystyczne medium wybieram opuszczony budynek, ponieważ widzę w nim analogię do „niechcianej biografii” kobiet nieumiejscowionych w historii. Opuszczony budynek wywołuje negatywne emocje, budzi niechęć, odwracamy od niego wzrok, aż w końcu staje się on „niewidzialny”. Ale poprzez swoją tajemniczość, może też fascynować. Miejsce, które straciło swoją dawną funkcję, a jeszcze nie zyskało nowej, staje się dziełem sztuki. W ten sposób dokonuję symbolicznej rewitalizacji miejsca i wprowadzam w przestrzeń publiczną ślady kobiet, które miały odwagę przeciwstawić się wtłaczaniu ich w tradycyjne kobiece role, powodujące ograniczenie ich wolności.

EN

The starting point of the article is the figure of Stanisława Przybyszewska, the daughter of the painter, Aniela Pająkówna and Stanisław Przybyszewski. Like her father, a writer, an erudite, but also morphine addicted - she spent the last 10 years of her life in Gdańsk living in deepening poverty. She died at the age of only 34 years, exhausted by extreme living conditions, the efforts to get recognition and drug addiction. In Gdańsk, she also wrote her most well known play The Danton Case. This work was re-enacted in theatre and film adaptations, and this happened at times of political uncertainty and social change in Poland. In 2016, I made an installation on an abandoned building in the vicinity of Przybyszewska’s former apartment, under the title I reserve complete possession of my life! This sentence is a quote from the writer's letter to Helena Barlinska - her mother's sister. Przybyszewska - a great admirer of the French Revolution and Robespierre, made a radical revolution in her life, completely renouncing comfort in the name of creative freedom. Although Przybyszewska did not devote much attention to her condition as a female writer, her words today potentially carry emancipation. The sentence used in the title of my work and composed onto the blinded windows of an abandoned tenement house was associated by passers-by with the ongoing debate and protests in Poland against anti-abortion law. I placed Przybyszewska among women who are "disconnected" in history, erased, overlooked and forgotten, but not because their biographies do not matter today, but instead because they show what is repressed in society, the unwanted. These are controversial biographies that do not fit into the usual patterns of femininity. The installation inspired by the figure of Przybyszewska belongs to my cycle Invisible inVisible, in which I created a series of works that restore the "visibility" of such women. As an artistic medium, I chose an abandoned building because I saw in it an analogy with the "unwanted biography" of women disconnected in history. An abandoned building evokes negative emotions, arouses reluctance, we turn our eyes away from it and finally it becomes "invisible". But through its mystery, it can also fascinate. A place that has lost its former function and has not yet gained a new one, becomes a work of art. In this way, I made a symbolic revitalization of the place and introduced into the public space traces of women who had the courage to oppose their insertion into traditional female roles that would have limited their freedom.

Keywords

PL

Stanisława Przybyszewska,; rewolucja,; sztuka w przestrzeni publicznej,; sztuka feministyczna,; Gdańsk

EN

Stanisława Przybyszewska,; revolution,; art in public spaces,; feminist art,; Gdansk

• Publisher: Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku
• Journal: Sztuka i Dokumentacja
• Year: 2018
• Issue: 19
• Pages: 33-42

Contributors

author

Leśniak Anna

• Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku

References

• Białek, Tomasz. Terroryzm. Manipulacja strachem. Warszawa: Studio Emka, 2005.
• Graczyk, Ewa. „Stanisława Przybyszewska. Miejsce życia,” 100-115. W Osoby. Transgresje III, red. Maria Janion i Stanisław Rosiek. Gdańsk: Open, 1984.
• Karaś, Dorota. „Papież patronem centrum kultury. Zamiast pisarki.” Gazeta Wyborcza Trójmiasto. http://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/1,35636,18146522,Papiez_patronem_centrum_kultury__Zamiast_pisarki.html.
• Kosicka, Jadwiga i Daniel Charles Gerould. A Life of Solitude: Stanisława Przybyszewska: a Biographical Study with selected letters. Evanston, Il: Northwestern University Press, 1989.
• Masłowski, Aleksander. „Plac Wałowy: zabytkowa enklawa.” Nasze Miasto.pl. http://gdansk.naszemiasto.pl/artykul/plac-walowy-zabytkowa-enklawa,2992424,art,t,id,tm.html.
• Przybyszewska, Stanisława. Listy, t. 1-3. Red. Tomasz Lewandowski. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1978-1985.
• „Sprawa Dantona w reżyserii Jana Klaty.” Culture.pl. http://culture.pl/pl/dzielo/sprawa-dantona-w-rezyserii-jana-klaty.
• Tomasik, Krzysztof. „Konopnicka pod maską matki Polki.” Krytyka Polityczna. http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/kultura/20121115/konopnicka-pod-maska-matki-polki.
• Tronowicz, Henryk. „Stanisława Przybyszewska: kobieta przykuta do Gdańska.” Gazeta Krakowska. http://www.gazetakrakowska.pl/artykul/106941,przykuta-do-gdanska,id,t.html.
• Zastrzegam sobie wyłączne posiadanie swego życia. [Panel dyskusyjny towarzyszący otwarciu instalacji]. http://www.invisiblewomen.info/przybyszewskadyskusja.html.
• Zechenter, Witold. „Stasia. Wspomnienie w 30 rocznicę śmierci Stanisławy Przybyszewskiej.” Kultura nr 16 (1965): 9.
• Żmudzka, Elżbieta. „Stanisława Przybyszewska i Sprawa Dantona.” Encyklopedia Teatru. http://encyklopediateatru.pl/artykuly/100287/stanislawa-przybyszewska-i-sprawa-dantona.