Dziedzictwo przeszłości i pamięć historyczna jako czynniki determinujące politykę bezpieczeństwa. Przypadek polityki zagranicznej i obronnej Polski 1918–1944/45 r.

• Authors: Kuk Leszek

Title variants

EN

The heritage of the past and historical memory as factors determining security policy. The case of Polish foreign and defense policy 1918–1944/45

RU

Наследие прошлого и историческая память как факторы, определяющие политику безопасности. Казус иностранной и оборонной политики Польши 1918–1944/45

• Languages of publication: PL EN RU

Abstracts

EN

The shaping of the security and defence policy of the Second Polish Republic took place primarily under the influence of the development of the domestic situation in the country and evolution of the European security system. However, in the case of Poland, experience and historical memory played a greater role in this field than in the case of other countries. Poland as a state did not exist for a dangerously long 123 years. During that period, as a kind of substitute for the Polish state, the so-called “Question polonaise/Polish Question” was present in the political life and security of system Europe, that is all problems related to the Polish nation’s efforts to regain the state, which often manifested itself in the form of armed uprisings. It was so difficult to solve that it remained unresolved throughout the nineteenth century. Both the circumstances of the collapse of the Polish state and the evolution of the «question polonaise» in the «long» nineteenth century (for Poland from 1795 to 1918) provided Europe with experiences going in different directions, evoking on the one hand certain hopes and expectations, but on the other hand doubts, and even fears. As a result, in 1918, the project of restoring the Polish state was universally (and irrevocably!) accepted, but no agreement was reached on its borders, and thus, indirectly, on its socio-economic system. The year 1918 should be seen not only as the end of the century of the struggle for independence, but also as the opening of the next century, the century of the struggle to maintain the Polish state and to give it a form corresponding to the aspirations of the nation and accepted by the geopolitical surroundings of Poland. In the short interwar period, those efforts were not successful. Faced with the evolution of the international situation and the European security system, unfavourable for Poland, the political elites largely failed. They came from the upper and privileged social classes, mainly from the post-feudal layer of landowners and from the intelligentsia, rooted in that layer, both of whom were especially numerous in Poland. In many areas of key importance from the point of view of the security of the country and of the nation, they were unable to break out of the circle of ideas and views taken from the past. In their political thinking, they were subject to the limitations typical of post-feudal landowning layers. And so, in the internal dimension, they did not manage to make the effort to reform social relations in the form of a radical land reform, or to give real equality to national minorities (especially Ukrainian and Jewish). They also failed to prevent the evolution of the state system in an anti-democratic and authoritarian direction. In the external dimension, they failed to properly assess the potentials, intentions, and actions of the two totalitarian powers which bordered on Poland, namely the Third Reich and the Soviet Union.

RU

Формирование политики безопасности и обороны Польской Республики происходило в первую очередь под влиянием развития внутренней ситуации страны и эволюции европейской системы безопасности. Однако, в случае Польши, по сравнению с другими странами, в этой области большую роль сыграли опыт и историческая память. Польша как государство не существовало опасно долго –123 года. В этот период, как бы взамен польского государства, в политической жизни и в системе безопасности присутствовал т.н. «question polonaise/польский вопрос» – комплекс вопросов, связанных со стремлением польской нации восстановить государство, который часто проявлялся в форме вооруженных восстаний. В связи со своей сложностью в XIX в. он так и оставался нерешенным. Оба обстоятельства – распад польского государства и эволюция «польского вопроса» в «долгом» XIX в. (для Польши 1795–1918 гг.) –привносили Европе двоякий опыт, т.е., с одной стороны, определенные надежды и ожидания, но с другой – сомнения и даже опасения. Это означало, что в 1918 году проект восстановления польского государства был одобрен повсеместно (и безвозвратно), но не достигнуто соглашения относительно его границ и, таким образом, косвенно – его социально-экономической системы. 1918 год должен быть признан не только концом столетия борьбы за независимость, но и началом следующего века борьбы за сохранения польского государства и придачу ему формы, которая соответствовала бы аспирациям народа и могла быть принята геополитическим окружением Польши. В короткий межвоенный период эти усилия не увенчались успехом. Ввиду неблагоприятной для Польши эволюции международной и европейской системы безопасности в значительной степени не оправдала себя политическая элита. Она происходила из высших и привилегированных слоев населения, в первую очередь из особо многочисленного в Польше постфеодального слоя помещиков и происходившей из него интеллигенции. Во многих ключевых с точки зрения безопасности страны и народа сферах они не могли освободиться от мировоззрения из прошлого. Их политическое мышление подвергалось ограничениям, типичным для постфеодального слоя владельцев. Во внутреннем измерении, они не решились провести реформу социальных отношений в виде радикальной сельскохозяйственной реформы, ни на реальное равенство национальных меньшинств (особенно украинцев и евреев). Им не удалось предотвратить эволюцию государственной системы в антидемократическом и авторитарном направлении. А во внешнем измерении, им не удалось должным образом оценить потенциалы, намерения и действия двух соседних тоталитарных держав, т.е. Третьего Рейха и Советского Союза.

Keywords

EN

Polish Question/question polonaise in the XIXth century, European security system 1815–1914, Versailles collective security system, foreign policy of the Second Polish Republic, Polish power cencepts in the interwar period, Polish political élite between the Wars (1918–1939), Polish German relations 1918–1939, Polish Soviet relations 1918–1939

RU

«польский вопрос/question polonaise» в XIX веке, европейская система безопасности 1815-1914, внешняя политика Второй Польской Республики, политические элиты Второй Польской Республики, польско-немецкие отношения; в межвоенный период, польско-советские отношения в межвоенный период

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Nowa Polityka Wschodnia
• Year: 2021
• Volume: 2(29)
• Pages: 41–82

Contributors

author

Kuk Leszek

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

References

• Batowski, H. (2001). Między dwiema wojnami 1919–1939. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Bazylow, L. (red.). (1982). Historia dyplomacji polskiej, t. 3: 1795–1918. Warszawa: PWN.
• Bibó, I. (2012). Nędza małych państw wschodnioeuropejskich. W: tenże. Eseje polityczne. Snopek J. (opr.). Kraków: Universitas.
• Bieleń, S. (2018). Geopolityczne uwarunkowania i implikacje polskiej niepodległości. Stosunki Międzynarodowe/ International Relations, 54(1), 47–61.
• Bieńczyk-Missala, A. (2018). Od Międzymorza do Trójmorza – meandry polityki zagranicznej Polski w Europie Środkowej. Stosunki Międzynarodowe-International Relations, 54(1), 95–115.
• Chojnowski, A. (1979). Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939. Wrocław: Ossolinem.
• Drozdowski, M.M. (2004). Władysław Grabski. Rzeszów-Warszawa: WSIZ/SGGW/ IH PAN.
• Duraczyński, E. (2007). Od niezawisłości do zależności (Polska w systemie wersalskim i jałtańsko-poczdamskim). W: W. Wrzesiński (red.). Polska Myśl Polityczna XIX i XX wieku, T. 12: Finał Wielkiej Wojny. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 25–37.
• Feldman, W. (1919). Dzieje polskiej myśli politycznej w okresie porozbiorowym (próba zarysu), T. 1–3. Warszawa: Instytut Badania Najnowszej Historii Polski.
• Feldman, W. (1933). Dzieje polskiej myśli politycznej 1864–1914, wyd. 2. Feldman, J. (opr.). Warszawa.
• Frelek, R. (2006). Dzieje dyplomacji. Zarys historii stosunków międzynarodowych. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Friszke, A., Kornat, M., Stemplowski, R. (2020). Dwie epoki. O celach polskiej polityki zagranicznej 1918–1939 i 1989–2015. Warszawa: Scholar.
• Eberhardt, P. (1996). Między Rosją a Niemcami. Przemiany narodowościowe w Europie Środkowo-Wschodniej w XX wieku. Warszawa: PWN.
• Garlicki, A. (2017). Józef Piłsudski, 1867–1935. Kraków: Znak Horyzont.
• Grzeloński, B. (2006). Dyplomacja polska w XX wieku. Warszawa: SGH.
• Gołota, Ł. (2018). Gospodarka II i III Rzeczypospolitej. Porównanie osiągnięć na tle otoczenia międzynarodowego. Stosunki Międzynarodowe/ International Relations, 54(4), 193–215.
• Hahn, H.H. (2011). Polskie powstania i europejski system wielkich mocarstw. Rozważania nad międzynarodowymi uwarunkowaniami polskich walk niepodległościowych w XIX w. W: tenże. Stereotypy – tożsamość –konteksty. Studia nad polską i europejską historią. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 305–334.
• Hroch, M. (2003). Małe narody Europy. Wrocław: Ossolineum.
• Jasina, Ł., Dębski, S. (2018). Memorandum prof. Oskara Haleckiego ws. Litwy i Rusi z roku 1919. Polski Przegląd Dyplomatyczny, 4(75), 142–151.
• Juzwenko, A. (1975). Rosja w polskiej myśli politycznej lat 1864–1918. W: J.S. Miś (red.). Polska i jej sąsiedzi. Wrocław: Ossolineum.
• Karski, J. (1998). Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Klimiuk, Z. (2016). Zewnętrzne uwarunkowania rozwoju gospodarczego Polski w okresie międzywojennym (1918–1939). Czynniki ekonomiczne, finansowe i militarno-polityczne. Lublin: Polihymnia.
• Kornat, M. (2007). Polityka równowagi 1934–1939. Polska pomiędzy Wschodem a Zachodem. Kraków: Arcana.
• Kornat, M. (2002). Polska 1939 roku wobec Paktu Ribbentrop-Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej II Rzeczypospolitej. Warszawa: PISM.
• Kornat, M. (2016). Wacław Grzybowski ambasador w Moskwie (1936–1939). Biografia polityczna. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Kornat, M. (2017). Realny projekt czy wizja ex post? Koncepcja „Trzeciej Europy” Józefa Becka (1937–1938). Sprawozdanie Komisji Środkowoeuropejskiej Polskiej Akademii Umiejętności, T. 17, 149–187.
• Kornat, M. (2017b). Rok 1938. Koncepcje i decyzje Józefa Becka. W: Płk Józef Beck (1894–1944). Żołnierz, dyplomata, polityk. Łódź-Warszawa: IPN.
• Kuk, L. (2015). Orientacja środkowoeuropejska w polskiej polityce zagranicznej. Polska w Grupie Wyszehradzkiej. W: E. Alabrudzińska (red.). Między Rosją a Niemcami. Dyplomacja europejska w XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, T. 2: Lata 1945–2000, 103–130.
• Kuk, L. (1998). Polska w Europie Środkowo-Wschodniej: czynniki tożsamości, zbliżenia, dysharmonii. W: J. Kłoczowski, S. Łukasiewicz (red.). Tożsamość, odmienność, tolerancja a kultura pokoju. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 242–261.
• Kuk, L. (2002). Przełomowe znaczenie dorobku dwóch wielkich polskich emigracji popowstaniowych dla nowego rozumienia miejsca Polski w Europie. W: Przełomy w historii. XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich. Wrocław 15–18 września 1999 roku. Pamiętnik, T. 2, cz. 2. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 17–35.
• Kuźniar, R. (2018). Ewolucja zewnętrznych uwarunkowań polskiej niepodległości. Stosunki Międzynarodowe/ International Relations, 54(1), 25–45.
• Landau, Z., Tomaszewski, J. (1989). Gospodarka Polski międzywojennej 1918–1939. T. 4: Lata interwencjonizmu państwowego 1936–1939. Warszawa: KiW.
• Łossowski, P. (red.). (1995). Historia dyplomacji Polskiej, T. 4: 1918–1939. Warszawa: PWN.
• Mackiewicz, S. (Cat) (b.d.w.). Historia Polski od 11 listopada 1918 do 17 września 1939. Puls.
• Materski, W. (2005). Na widecie. II Rzeczpospolita wobec Sowietów 1918–1943. Warszawa: Rytm.
• Mencwel, A. (1997). Przedwiośnie czy potop. Studium postaw polskich w XX wieku. Warszawa: Czytelnik.
• Mędrzecki, W., Rudnicki, Sz., Żarnowski, J. (2003). Społeczeństwo polskie w XX wieku. Warszawa: IH PAN.
• Nowak, A. (2015). Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 – zapomniany appeasement. Kraków: WL.
• Orłowski, W.M. (2018). Inna Polska? 1918–2018. Alternatywne scenariusze naszej historii. Poznań: Rebis.
• Pajewski, J. (1978). Odbudowa państwa polskiego 1914–1918. Warszawa: PWN.
• Pilarski, S. (2017). Minister Józef Beck w opinii współczesnych mu polskich dyplomatów, polityków i publicystów. W: S.M. Nowinowski (red.). Płk Józef Beck (1894–1944). Żołnierz, dyplomata, polityk. Łódź-Warszawa: IPN, 377–401.
• Pomian, K. (1992). Europa i jej narody. Warszawa: PIW; wyd. poszerz. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2004.
• Romeyko, M. (1967). Przed i po Maju. Warszawa: Wydawnictwo MON.
• Rotfeld, A.D. (wyw.) (2020). Na kolizyjnym torze. Nowa Europa Wschodnia, 6(72), 7–15.
• Rudnicki, Sz. (1996). Ziemiaństwo polskie w XX w. Warszawa: Trio.
• Sapieha, V. (2019). Amerykańska księżna. Z Nowego Jorku do Siedlisk. Warszawa: Ośrodek Karta.
• Sibora, J. (1998). Narodziny polskiej dyplomacji u progu niepodległości. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Szczepanik, K. (2000). Dyplomacja Polski 1918–2000. Struktury organizacyjne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Askon.
• Szűcs, J. (1995). Trzy Europy. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
• Tomaszewski, J. (1988). Kresy Wschodnie w polskiej myśli politycznej XIX i XX w. W: Wrzesiński, W. (red.). Między Polską historyczną i etniczną. Wrocław: Ossolineum, 97–118.
• Tomaszewski, J., Landau, Z. (2005). Polska w Europie i świecie 1918–1939. Warszawa: Trio.
• Waldenberg, M. (2000). Narody zależne i mniejszości w Europie Środkowo-Wschodniej. Dzieje konfliktów i idei. Warszawa: PWN.
• Wandycz, P. (1995). Cena wolności. Historia Europy Środkowo-Wschodniej od średniowiecza do współczesności. Kraków: Znak.
• Wat, A. (1983). Mój wiek. Warszawa: Krąg.
• Wereszycki, H. (1977). Sprawa polska w XIX wieku. W: S. Kieniewicz (red.). Polska XIX wieku. Państwo-społeczeństwo-kultura. Warszawa: Wiedza Powszechna, 121–161.
• Wrzesiński, W. (1975). Niemcy w polskiej myśli politycznej 1864–1914. W: J.S. Miś (red.). Polska i jej sąsiedzi. Wrocław: Ossolineum.
• Zięba, R. (red.). (2018). Bezpieczeństwo międzynarodowe w XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Poltext.
• Żarnowski, J. (1973). Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej: 1918–1939. Warszawa: PWN.
• Żarnowski, J. (1999). Polska 1918–1939. Praca. Technika. Społeczeństwo. Warszawa KiW, wyd. 2.
• Żarnowski, J. (2019). Inteligencja polska jako elita kulturalna i społeczna w ostatnich stu latach (od 1918 r. do współczesności). W. Mędrzecki (red.). Warszawa: IH PAN.
• Żerko, S. (2020a). Polska i geneza II wojny światowej. Kilka sprostowań w związku z manipulacjami rosyjskiej propagandy historycznej. Polski Przegląd Dyplomatyczny, 2(81), 142–155.
• Żerko, S. (2020b). Stosunki polsko-niemieckie 1938–1939. Poznań: Instytut Zachodni, wyd. 2.

Identifiers

DOI

10.15804/npw20212903