Udział jednostek cudzoziemskich Waffen-SS i Wehrmachtu w działaniach wojennych na Pomorzu Zachodnim w pierwszych miesiącach 1945 roku. Część I.

• Authors: Wybranowski Dariusz

Title variants

EN

Participation of the Foreign Waffen-SS and Wehrmacht Units in the War in Western Pomerania During the First Months of 1945. Part One

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The article presents the units that participated in the fights in Western Pomerania (German: Provinz Pommern) in January and February 1945: the 6th foreign Waffen-SS Division (the 11th Voluntary Armoured SS Division Nordland, the 15th Grenadiers’ Division Lettland, the 23rd Voluntary Armoured Grenadiers’ SS Division Nederland, the 27th Voluntary Armoured Grenadiers’ Division Langemarck, the 28th Voluntary Armoured Grenadiers’ Division Wallonien, the 33rd Grenadiers’ SS Division Charlemagne) and anti-Stalinist units of the 1st Division of the Russian Liberation Army (ROA), which was part of the so-called Własow Army. At the beginning there is a presentation of the genesis of the armed forces of the SS composed of West-European volunteers (Danes, Norwegians, Swedes, Finns, Frenchmen, Belgian Walloons and Flemings), the profiles of some of their leaders, the structure of the forces and the sites of some earlier battles (especially during the period of 1943–1944) against a wider background of the Pomeranian operations of the Red Army and the units of the 1st Polish Army. Later there is a presentation of the military situation at the end of 1944 and the beginning of 1945 and the effects of the January offensive of the Red Army, as well as the circumstances of how the foreign units of the Waffen-SS reached Western Pomerania and how they were reconstructed (the 15th SS Division Lettland) and their initial battle operations. The first chapters depict the battle operations of the units of the 15th Latvian SS Division Lettland on the ‘Pomeranian Embankment’ and later near Kamień Pomorski, and the fate of the units after the defeat in Western Pomerania. One of the episodes described in detail is the war crimes against the Polish soldiers who had been taken captive at the beginning of February 1945 in the village of Podgaje (German: Flederborn) committed by either Latvian SS-men or the Dutch ones from the Division Nederland. The first chapters also depict the battles fought by the 33rd French SS Division Charlemagne on its combat trail from Szczecinek (German: Neusttetin) to Białogard on the Parsęta River (German: Belgard) and Karlino (German: Körlin), and in defence of the Twierdza Kołobrzeg (German: Festung Kolberg; English: Kolberg Stronghold). In the background there are other military operations in Pomerania, among other things the defeat of the 10th SS Army Corps or the battles in retreat between Dziwnów (German: Dievenow) and Trzęsacz (German: Haff). These descriptions have been supplemented with the presentation of the battles fought by the units of the 1st Division of the ROA (S.K. Bunjaczenko was its commander but it was subordinated to Wehrmacht) along the Oder, including – among other things – groups of tank destroyers at Gozdowice (German: Güstebiese) and South of Szczecin, as well as on the combat trail of the Własow Army from Brandenburg, through Lusatia (Polish: Łużyce), to Czechoslovakia, where the Army finally ceased to exist. A significant part of the article deals in detail with the battles of three Waffen-SS foreign Divisions (which were included in the 3rd Germanic Armoured Corps of the 11th Armoured SS Army commanded by Felix Steiner) and the 28th SS Division Wallonien commanded by Léon Degrelle, which participated in the big German offensive operation called Sonnewende between Stargard (German: Stargard), Choszczno (German: Arnswalde) and Drawsko Pomorskie (German: Dramburg) against the 1st Belorussian Front commanded by Marshal G. Żukow; the operation took place from the 15th to the 21st of February, 1945.

Keywords

PL

Pomorze Zachodnie; druga wojna światowa; Waffen-SS; Wehrmacht; cudzoziemscy ochotnicy SS

EN

Western Pomerania; World War II; Waffen-SS; Wehrmacht; foreign volunteers SS

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przegląd Zachodniopomorski
• Year: 2014
• Issue: 4
• Pages: 69-123

Contributors

author

Wybranowski Dariusz

References

• Adamczewski L., Berlińskie wrota. Nowa Marchia w ogniu, Zakrzewo 2012. Adamczewski L., Burza nad Provinz Pommern. Upadek prowincji pomorskiej Trzeciej Rzeszy, Zakrzewo 2012. Ahlfen H. von, Walka o Śląsk 1944/1945, tłum. A. Janiszewska, Wrocław 2009 . Andreyev C., Generał Własow i rosyjski ruch wyzwoleńczy, tłum. M. Urbański, Warszawa 1990. Baxter I., Ostatnie lata Waffen-SS, tłum. S. Kędzierski, Warszawa 2010. Baylé A., Von Marseille bis Nowosibirsk, Rosenheim 1994. Bethell N., Zdradzeni. Ostatni sekret II wojny światowej, tłum. S. Kędzierski, Warszawa 2001. Białecki T. (red.), Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945–1948, Szczecin 2002. Bieszanow W., 1945 – rok zwycięstwa, tłum. A. Palacz, G. Palacz, Warszawa 2013. Bishop C., Zagraniczne formacje SS. Zagraniczni ochotnicy w Waffen-SS w latach 1940–1945, tłum. G. Siwek, Warszawa 2006. Bliss H., Hofman J., Als Stargard verloren ging, Witzenhausen 1995. Blosfelds M., Łotewski ochotnik Legionu SS, tłum. S. Patlewicz, Warszawa 2009. Bohler J., Mallmann K.-M., Matthaus J., Einsatzgruppen w Polsce, Warszawa 2009. Borejsza J.W., Szkoły nienawiści. Historia faszyzmów europejskich 1919–1945, Wrocław 2000. Borowski T., Ostatnia krew na Pomorzu. Léon Degrelle i walońscy ochotnicy Waffen-SS, luty–maj 1945, Poznań 2013. Brzeziński P., Ocena szans operacji zaczepnej o kryptonimie „Sonnenwende” na podstawie analizy możliwości niemieckich wojsk pancernych w końcowym etapie II wojny światowej. Luty 1945 rok, w: Pomorze militarne. Z dziejów militarnych Pomorza Zachodniego, red. K. Rosiak, H. Walczak, A. Wojtaszak, Szczecin 2011. Cawthorne N., Historia SS. Legiony śmierci w służbie Hitlera, MAK Verlag 2012. Czerkawski A., Podgaje, Warszawa 1983. Dauksza M., SS-Verfügungsdivison we Francji 1940, Gdynia 2005. Degrelle L., Front wschodni 1941–1945, tłum. D. Tatarako-Grzesiak, Międzyzdroje 2002. Degrelle. Koniec mitu, czyli tropem Walończyków i ich wodza. Wyprawa na Lindenberg, www.historia-pelczyce.pl/degrelle.pdf. Dieckert K., Grossmann H., Bój o Prusy Wschodnie. Kronika dramatu 1944–1945, tłum. W. Sawicki, Gdańsk 2011. Duffy C., Czerwony szturm na Rzeszę, tłum. R. Dymek, Warszawa 2007. Dzipanow R., 1. Armia WP w bitwie o Wał Pomorski, Warszawa 1963. Eismann H.G., Pod dowództwem Himmlera, tłum. J. Jackowicz, Warszawa 2011. England of Ulric, Allgemeine SS 1925–1945, tłum. S. Kędzierski, Czerwonak 2013. Erenc M., Próba odtworzenia obrony niemieckiej na Pomorzu i nad Odrą w styczniu i lutym 1945 roku, „Przegląd Zachodniopomorski” 1994, z. 3. Festung Kolberg, www.mapy.blink.pl/kolberg/oddz_br.htm. Fey W., Za honor i Führera. Bitwy pancerne Waffen-SS, tłum. T. Kazimierczak, Gdańsk 2010. Flisowski Z., Pomorze. Reportaż z pola walki, Warszawa 1976. Forum: Nasze odkrycia (bez identyfikacji), http://odkrywca.pl/pomorze-zachodnie-operacja-sonnenwende-helm-i-ss-nordland,65... Francuscy ochotnicy w Wehrmachcie i Waffen-SS. Grupa Rekonstrukcji Historycznej „Festung Breslau”, www.festungbreslau.wroclaw/pl/main.php?target=charlemagne (tamże liczne zdjęcia żołnierzy z 33. Dywizji Waffen-SS). Fritz J., Anders E., Mord dokonany na polskich jeńcach wojennych we wsi Podgaje (Flederborn), Luty 1945, www.dws-xip.pl?LWP.art1.html. Gdański J.W., RONA w Warszawie, „Do Rzeczy. Historia” 2014, nr 8 (18). Gdański J.W., Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005. Gładysiak Ł., Francuzi w Kołobrzegu. 33. Dywizja Grenadierów SS „Charlemagne” podczas działań wojennych na Pomorzu Środkowym w 1945 roku, w: Kołobrzeg i okolice poprzez wieki, red. R. Ptaszyński, Szczecin 2010. Gładysiak Ł., Szarżą ku Łabie. Działania 2. pułku ułanów 1. Warszawskiej Brygady Kawalerii w 1945 r., „Militaria XX wieku” 2013, nr 5 (33). Gładysiak Ł., Zabijajcie wszystkich. Einsatzgruppen w latach 1938–1941, Warszawa 2012. Golczewski K., Porzucona twierdza. Szczecin 1944–1945, Poznań 1967. Golczewski K., Wyzwolenie Pomorza Zachodniego w 1945 roku, Poznań 1977. Grobelski W., Historia garnizonu w Koszalinie, cz. 1 Od średniowiecza do 1945 roku, Koszalin 2008. Grünberg K., SS-czarna gwardia Hitlera, Warszawa 1984. Guderian H., Wspomnienia żołnierza, tłum. J. Nowacki, Warszawa 2007. Hale C., Kaci Europy. Brudny sekret Europy, tłum. M. Habura, Warszawa 2012. Harder G., Klasik M., Dziwnowski front 5.3 – 4.5. 1945, Goleniów 2011. Hart S., Hart R., Uzbrojenie i taktyka Waffen-SS, tłum. M. Baranowski, Warszawa 2011. Hoffmann J., Rosyjscy sojusznicy Hitlera. Własow i jego armia, Warszawa 2008. Hillblad T., Zmierzch bogów. Wspomnienia szwedzkiego ochotnika z 11. Dywizji Waffen-SS „Nordland”, 1944– 1945, tłum. A. Murawski, Warszawa 2011. Inscenizacja walk o Szczecinek – luty 1945, www.youtube.pl/watch?v=JKEqXOB6Yo. Jadziak E., Walki Ludowego Wojska Polskiego i Armii Radzieckiej o wyzwolenie Pomorza Zachodniego w 1945 roku, „Przegląd Zachodnio-Pomorski” 1963, z. 3. Jadziak E., Wyzwolenie Pomorza. Działalność 1. Armii WP w operacji pomorskiej armii radzieckiej 6. III – 7. IV. 1945, Warszawa 1965. Kirchubel R., Pancerne armie Hitlera na froncie wschodnim, tłum. T. Szlagor, Wrocław 2013. Kosiarz E., Wyzwolenie Polski Północnej 1945, Gdynia 1967. Kręte losy żołnierza. Łotysze na ziemi kościerskiej, www.konflikty.pl/a, 4989,II_wojna_swiatowa, Krete_losy_zolnierza_lotysze_na… Kurowski F., Kurlandia 1945. Ostatni bastion Hitlera, Warszawa 2008. Les Français de la Waffen SS. 33. Waffen-SS-Grenadier-Division der SS „Charlemagne” (franz. Nr. 1), http://historik.free.fr/division-charlemagne.html. Leszczyński M., Pomorze 1945, Warszawa 2014. Lindenblatt H., Die letzten Tage – die letzten Kämpfe im Kreis Neustettin, Oldenburg 1981. Lindenblatt H., Pommern 1945, Leer 1984. Łukasik S.M., Schwarz M., Witkowski I., Wyszkowski M., Uzbrojenie i wyposażenie Waffen-SS, Warszawa 2014. Majewski R., Waffen-SS. Mity i rzeczywistość, Warszawa 1983. Maziére C. de la, Marzyciel w hełmie. Francuz w Waffen-SS, tłum. T. Czekaj i J. Rutkiewicz, Warszawa 2005. McNab C., SS 1923–1945. Fakty, liczby i dane statystyczne, tłum. J. Kotarski, Czerwonak 2011. Messenger C., Gladiator Hitlera. Życie i czasy SS-Obergruppenführera i generała-pułkownika Josefa Dietricha, tłum. P. Żurkowski, Warszawa 2001. Michaelis R., 10. SS-Panzer-Division „Frundsberg”, Warszawa 2006. Michaelis R., 11. SS-Freiwilligen Panzer Grenadier Division „Nordland”, Warszawa 2004. Michaelis R., Estończycy w Waffen-SS, tłum. I. Sawicka, Warszawa 2010. Michaelis R., POHA (RONA). 29. Waffen Grenadier Division der SS (russische Nr. 1). 30. Waffen Grenadier Division der SS (russische Nr. 2), Warszawa 2010. Moracchini M., Oddziały specjalne Hitlera, Warszawa 2004. Murawski E., Die Eroberung Pommern durch die Rote Armee, Boppard am Rhein 1969. Niemieckie wojska pancerne na froncie wschodnim, red. P. Tsouras, Warszawa 2007. Ossowski A., Brzeziński P., Skoczeń P., Twierdza Kołobrzeg 1945: zwycięzcy i zwyciężeni, w: Kołobrzeg i okolice poprzez wieki… Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Ludowe Wojsko Polskie 1943–1945, red. W. Jurgielewicz, Warszawa 1973, cz. III. Porter D., Dywizja Pancerna „Das Reich” w bitwie o Kursk. 12 lipca 1943, tłum. P. Cieślak, Czerwonak 2014. Pozostałości po krwawych walkach nad Odrą, www.mm.szczecin.pl/213529/. Reynolds M., Ludzie ze stali. I Korpus Pancerny SS w Ardenach i na froncie wschodnim, Warszawa 2009. Reynolds M., Synowie Rzeszy. II Korpus Pancerny w Normandii, Ardenach i na froncie wschodnim, tłum. J. Jankowska, Warszawa 2009. Rymar E., Pyrzyce i okolice poprzez wieki, Pyrzyce 2009. Sawicki T., Wyzwolenie Ziemi Szczecińskiej w 1945 roku, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1985, nr 1–2. Solarz J., Armia Własowa, Warszawa 2002. Sroga A., Na drodze stał Kołobrzeg, Warszawa 1980. Steiner F., Ochotnicy Waffen-SS. Idea i poświęcenie, tłum. M. Murawski, Gdańsk 2010. Suworow W., Żukow – cień zwycięstwa, tłum. A. Borowicki, Warszawa 2002. Sydnor C.W., Jr, Żołnierze zagłady. Dywizja SS „Totenkopf” 1933–1945, P. Żurkowski, Warszawa 1998. Szutowicz A., 2. Dywizja Artylerii w walkach pod Drawnem, www.choszczno.info.pl/2009/. Tatoń J., Wojenne okruchy. Próba odtworzenia działań bojowych wojsk niemieckich na ziemi stargardzkiej na przełomie lutego i marca 1945 roku, „Stargardia” 2002, t. II. Thorwald J., Iluzja. Żołnierze radzieccy w armii Hitlera, tłum. W. Sawicki, Warszawa–Kraków 1994. Tieke W., In Feuersturm letzten Kriegsjahre. II. SS-Panzer-Korps mit 9. und 10. SS „Hohenstaufen” und „Frundsberg”, Osnabrück 1978. Tieke W., Tragödie um die Treue. Kampf und Untergang des III. (germ.) SS-Panzer-Korps, 3. Aufgabe, Osnabrück 1978. Tissier T. le, Kostrzyn – przedpiekle Berlina, tłum. M. Baranowski, Warszawa 2011. Verton H.C., W piekle frontu wschodniego. Byłem holenderskim ochotnikiem w Waffen-SS, tłum. K. Szarski, Warszawa 2010. Weale A., SS. Historia pisana na nowo, tłum. T. Szlagor, Wrocław [2012]. Williamson G., SS – gwardia Adolfa Hitlera, tłum. L. Erenfeicht, H.J. Kuberski, Warszawa 1995. Wojtaszak A., Ocena stanu badań problematyki wojskowej w regionie od drugiej wojny światowej po czasy współczesne (Zarys problemu), w: Pomorze militarne XII–XXI wiek, red. K. Kozłowski, E. Rymar, Szczecin 2003. Zawilski A., Polskie fronty, Warszawa 1996, t. 2. Zbrodnie niemieckie na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej popełnione w latach 1939–1945 w świetle śledztw prowadzonych przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Wybór źródeł, opr. M. Maciejowski przy współpracy M. Dźwigał, Szczecin 2013.