Osobliwe analityzmy słownikowe i frazeologizmy w polskojęzycznej wileńskiej prasie międzywojennej. (Na materiale „Kuriera Wileńskiego”)

• Authors: Joachimiak-Prażanowska Joanna

Title variants

EN

Specific dictionary analytisms and idiomatic phrases in the Polish interwar Vilnius press (on the basis of the “Kurier Wileński”)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W niniejszym artykule przedstawiono osobliwe analityzmy słownikowe i frazeologizmy funkcjonujące w polszczyźnie „Kuriera Wileńskiego” w dwudziestoleciu międzywojennym. Z badanej gazety wyekscerpowano łącznie 50 analityzmów słownikowych (w tym 7 cytatów) i 5 frazeologizmów (w tym 1 cytat). W grupie osobliwych analityzmów dominują rusycyzmy: 31 jednostek. Stosunkowo licznie reprezentowane jest starsze słownictwo ogólnopolskie: 10 jednostek. Sześć spośród nich to elementy recesywne, 4 leksemy należą zaś do leksyki przestarzałej. W badanym dzienniku napotkano 1 jednostkę efemeryczną (narzędzia moczowe) oraz 1 regionalizm (skład apteczny). Geneza 5 osobliwych frazeologizmów wynotowanych z KW przedstawia się następująco: 3 rusycyzmy, 1 ukrainizm lub białorutenizm (duby smalone), 1 frazeologizm o niejasnym pochodzeniu (ruszać się jak mucha w śmietanie). Frekwencja tekstowa wszystkich zgromadzonych osobliwych jednostek leksykalnych była niewielka i wynosiła łącznie 81 wystąpień. Jak wykazała analiza, w drugim dziesięcioleciu okresu międzywojennego język redaktorów KW był nieco mniej nasycony osobliwościami niż w pierwszych latach po I wojnie światowej. Mógł to być – słaby jeszcze – efekt zbliżenia Wileńszczyzny z Polską etniczną w granicach jednego państwa.

EN

This article presents specific dictionary analytisms and idiomatic phrases used in the Polish language of Kurier Wileński in the interwar period. I have found 50 dictionary analytisms (7 citations included) and 5 idioms (1 citation included). Amongst specific analytisms the Russicisms dominate: 31 items. Older Polish vocabulary creates a large group: 10 items. Six out of these phrases stand for recessive elements, four – are a part of obsolete lexis. One ephemeral unit (narzędzia moczowe) and one regionalism (skład apteczny) have appeared. The genesis of 5 unique idiomatic phrases excerpted from Kurier Wileński is shown in a following way: 3 Russicisms, 1 Ukrainian or Bielarusian borrowing (duby smalone), 1 idiomatic phrase of an unknown origin (ruszać się jak mucha w śmietanie). The textual frequency of appearance of all the collected peculiar lexical phenomena was in total 81 examples. As the analysis denoted, in the second decade of the period between the Wars the language of the editors of Kurier Wileński was less saturated with uniqueness than in the first ten years after the First World War. It could be – yet in the weak form – the result of contact of the Vilnius Region with ethnic Poland lands within one country.

Keywords

EN

idiomatic phrases; dictionary analytisms; Vilnius Region

• Publisher: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Acta Baltico-Slavica
• Year: 2014
• Volume: 38
• Pages: 153-171

Dates

published

2014-12-31

Contributors

author

Joachimiak-Prażanowska Joanna

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego [Kazimierz Wielki University], Bydgoszcz, Poland

References

• Buttler, D., Kurkowska, H., & Satkiewicz, H. (1982). Kultura języka polskiego: zagadnienia poprawności leksykalnej (Vol. 2). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Czarkowski, L. (1909). Słowniczek najpospolitszych rusycyzmów [Czark]. Wilno.
• Czarkowski, L. (1996). Słowniczek najpospolitszych rusycyzmów [Czar] (2nd ed. uzup.). Wilno.
• Doroszewski, W. (Ed.). (1958-1968). Słownik języka polskiego [SJPD] (Vols. 1-10). Warszawa.
• Dunaj, B. (Ed.). (1998). Słownik współczesnego języka polskiego [SWJP] (Vols. 1-2). Warszawa.
• Graczykowska, T. (1999). O regionalizmach leksykalnych w kowieńskim tygodniku „Chata Rodzinna” [GraczOR]. Zeszyty Naukowe WSP W Bydgoszczy. Studia Filologiczne 45, Filologia Rosyjska 19, 5–20.
• Grek-Pabisowa, I., Ostrówka, M., & Biesiadowska-Magdziarz, B. (2008). Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym: polszczyzna pisana. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Joachimiak, J. (1997). Wileńskie słownictwo regionalne w dwudziestoleciu międzywojennym (na materiale prasy z lat 1920-1927) [JoW]. In E. Fryska & J. Mędelska (Eds.), Kilka rozpraw filologicznych (pp. 65–82). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
• Joachimiak-Prażanowska, J. (2006). Leksyka osobliwa, nigdzie – poza „Kurierem Wileńskim” – nienotowana. Linguistica Bidgostiana, 3, 98–105.
• Karaś, H. (1996). Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów [KarR]. Warszawa: Elipsa.
• Karaś, H. (2002). Gwary polskie na Kowieńszczyźnie. Warszawa; Puńsk: Aušra.
• Karłowicz, J., Kryński, A. A., & Niedźwiedzki, W. (1900-1927). Słownik języka polskiego [SW] (Vols. 1-8). Warszawa: nakł. prenumeratorów i kasy im. Mianowskiego.
• Kijuć, W. (1992). Rzeczywistość i mity polsko-litewskie. Zeszyty Historyczne (Paryż), (101), 83–89.
• Kosman, M. (1992). Orzeł i Pogoń: z dziejów polsko-litewskich XIV –XX wieku. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Krasnowolski, A. (1920). Najpospolitsze błędy językowe zdarzające się w mowie i piśmie polskim [KraN] (4th ed.). Warszawa: M. Arct.
• Kurzowa, Z. (1993). Język polski Wileńszczyzny i kresów północno–wschodnich XVI-XX w. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Lepeshaŭ, I. IA. (1993). Frazealahichny sloŭnik belaruskaĭ movy [FSBM] (Vols. 1-2). Minsk: Belaruskaia ėntsyklapedyia.
• Lewicki, A. M., & Pajdzińska, A. (2001). Frazeologia. In J. Bartmiński (Ed.), Współczesny język polski (pp. 315–333). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Linde, S. B. (18071814). Słownik języka polskiego [SL] (Vols. 1-6). Warszawa.
• Lopatin, V. V. (Ed.). (1991). Orfograficheskiĭ slovar’ russkogo iazyka [OSRJa]. Moskva.
• Łętowski, A. (1915). Błędy nasze: rzecz o czystości języka polskiego na Litwie [Łęt]. Wilno: nakł. Księgarni Józefa Zawadzkiego.
• Łossowski, P. (1991). Historia i polityka: o sporach polsko-litewskich. Więź, (10 (396)), 6–27.
• Łossowski, P. (1992). Jak to było z ustaleniem granicy polsko-litewskiej? Goniec Kresowy, (11), 5.
• Masojć, I. (2001). Regionalne cechy systemu gramatycznego współczesnej polszczyzny kulturalnej na Wileńszczyźnie. Warszawa: Elipsa.
• Mędelska, J. (1993). Język polski na Litwie w dziewiątym dziesięcioleciu XX wieku [MędJL]. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
• Mędelska, J. (1999). Język „Prawdy Wileńskiej”: północnokresowa polszczyzna kulturalna w początkach sowietyzacji Wilna i Wileńszczyzny [MędPW]. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
• Mędelska, J. (2000). Język polskiej prasy wileńskiej (1945–1979) [MędJP-II] (Vol. 2: Lata 1945–1959). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
• Mędelska, J. (2004). Język polskiej prasy wileńskiej (1945-1979) (Vol. 3: Lata 1960–1979; Cz. 2: Słownictwo, wyrazy). Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
• Mirowicz, A., Dulewiczowa, I., Grek-Pabisowa, I., & Maryniakowa, I. (2001). Wielki słownik rosyjsko-polski [WSRP] (Vols. 1-2). Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Nitsch, K. (1925). Język polski na Wileńszczyźnie. Przegląd Współczesny, (33), 25–32.
• Ozhegov, S. I. (1990). Slovar’ russkogo iazyka [SRJaO]. Moskva: Russkiĭ iazyk.
• Pawlikowski, M. K. (1946). Sumienie Polski: rzecz o Wilnie i Kraju Wileńskim. Londyn: Związek Ziem Północno-Wschodnich R.P.
• Sawaniewska-Mochowa, Z. (1990). Poradnik Jana Karłowicza jako źródło poznania potocznej polszczyzny północnokresowej: słownictwo [SawP]. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Skorupka, S. (1993). Słownik frazeologiczny języka polskiego [SFJP] (Vols. 1-2). Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Słoński, S. (1947). Słownik polskich błędów językowych [SPBJ]. Warszawa: Czytelnik.
• Smułkowa, E. (oprac.), & Karłowicz, J. (1984). Podręcznik czystej polszczyzny dla Litwinów i Petersburszczan [SmułK]. In J. Rieger & W. Werenicz (Eds.), Studia nad polszczyzną kresową (Vol. 3, pp. 33–81). Wrocław; Warszawa; Kraków; Gdańsk; Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Sokólska, U. (1996). Głos w sprawie XVII-wiecznej polszczyzny północnokresowej [SokG]. In E. Feliksiak & B. Nowowiejski (Eds.), Wilno i Kresy Północno-Wschodnie: materiały II Międzynarodowej Konferencji w Białymstoku 14–17 IX 1994 r. w czterech tomach (Vol. 3: Polszczyzna kresowa, pp. 93–124). Białystok: Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, Oddział Białostocki; Zakład Teorii i Antropologii Literatury w Instytucie Filologii Polskiej, Filia Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku.
• Sudnik, M. R., & Kryŭko, M. N. (Eds.). (1996). Tlumachal’ny sloŭnik belaruskaĭ litaraturnaĭ movy [TSBLM]. Minsk: Belaruskaia ėntsyklapedyia.
• Sykulski, J. (1935/1936). Spostrzeżenia nad błędami językowymi młodzieży szkolnej w Słonimie. Poradnik Językowy, (1), 9–11.
• Szwed, J. (1931). Mów poprawnie!: słownik błędów językowych. Wilno: Towarzystwo Wydawnicze „Pogoń”.
• Turska, H. (1930). Język polski na Wileńszczyźnie. In H. Turska (Ed.), Wilno i Ziemia Wileńska (Vol. 1, pp. 219–225). Wilno.
• Urbańczyk, S. (1994). Encyklopedia języka polskiego. Wrocław; Warszawa; Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Ushakov, D. N. (Ed.). (1935-1940). Tolkovyĭ slovar’ russkogo iazyka [TSRJa] (Vols. 1-4). Moskva.
• Wieczorkiewicz, B. (1966). Słownik gwary warszawskiej XIX wieku [SGW]. Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Zasztowt, L. (1997). Kresy 1832-1864: szkolnictwo na ziemiach litewskich i ruskich dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo IHN PAN.
• Zawiliński, R. (1992). Dykcjonarz polski [ZawD]. Kraków.
• Zdanowicz, A. i in. (1861). Słownik języka polskiego [SWil]. Wilno: M. Orgelbrand.
• Zgółkowa, H. (Ed.). (1994-2005). Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny [PSWP] (Vols. 1-50). Poznań: Kurpisz.
• Zielińska, A. (2002). Polska mniejszość na Litwie Kowieńskiej: studium socjolingwistyczne. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.

Identifiers

DOI

10.11649/abs.2014.004