O filmach, które chciały widzieć inaczej. W kręgu Bauhausu

• Authors: Gwóźdź Andrzej

Title variants

EN

Films Which Wanted to See in a Different Way: In the Bauhaus Circle

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autor podejmuje próbę określenia zjawiska techniki filmowej w „punkcie zero kina” w odniesieniu do filmów powstałych w kręgu „nowego widzenia” Bauhausu na przełomie lat 20 i 30. XX w. (Amateurfilm Dessau Ivany Tomljenović z 1930 r. oraz filmów László Moholya-Nagya, zwłaszcza Architects’ Congress. Film Diary z 1933 r.). Zjawisko to polega na ignorowaniu standardów technicznych medium bądź (i) ich kwestionowaniu do tego stopnia, że mamy do czynienia z manifestacyjnym obnażaniem idei rozwoju jako negatywnego wzorca odniesienia, niekiedy wręcz z jej całkowitym odrzuceniem. Omawiane filmy przeciwstawiają wizualności – jako sposobowi zarządzania autorytetem władzy – prawo do patrzenia (oparte na „kontrwizualności”), co wyraża się zwłaszcza w inscenizowaniu widzenia jako tego, co i jak jest widziane. Chodzi o stan medium, w którym praktyki postrzegania nie zostają zawłaszczone przez konstrukcje wizualne, bo maszyna społeczna nie uzgodniła jeszcze funkcjonowania maszyny fotograficzno-filmowej, w rezultacie zatem powstaje wrażenie inscenizacyjnego i reżyserskiego ubóstwa.

EN

The author attempts to define the phenomenon of film technique in the “zero point of cinema”, with reference to selected films made within the circle of Bauhaus’s “new vision” at the turn of the 1920s and 30s (Amateurfilm Dessau by Ivana Tomljenović from 1930 and several films by László Moholy-Nagy, particularly Architects’ Congress. Film Diary, 1933). The text concerns the phenomenon based on ignoring technical standards of the medium and/or questioning them to the point of explicit denouncement of the idea of development as a negative reference point, and at times even total rejection of the idea. In the discussed films, visuality perceived as a means to manage the authority of power is contrasted with the right to look (based on “countervisuality”), which is expressed particularly in the staging of seeing the act of looking. It is about a state in which perception practices are not appropriated by visual constructs, since the social machine has not yet arranged the functioning of the photography-film machine; this creates an impression of staging and directorial poverty.

Keywords

PL

kontrwizualność; maszyna filmowa; „nowe widzenie”; fotogram; Bauhaus

EN

countervisuality; cinematic apparatus; “new vision”; photogram; Bauhaus

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2021
• Issue: 113 Film i technologia
• Pages: 6-26

Contributors

author

Gwóźdź Andrzej

• Uniwersytet Śląski

• https://orcid.org/0000-0002-4779-5942

References

• [b. a.] (1926, 11 grudnia). Film vom Bauhaus. Film-Kurier, (290).
• Buckland, M. K. (2008). The Kinamo Movie Camera, Emanuel Goldberg, and Joris Ivens. Film History, (1), ss. 49-58.
• Burch, N. (1983). Teoria reżyserii filmowej (tłum. J. Mach). Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji.
• Comolli, J.-L. (2001). Maszyny widzialnego (tłum. A. Piskorz, A. Gwóźdź). W: A. Gwóźdź (red.), Widzieć, myśleć, być. Technologie mediów (ss. 447-471). Kraków: Universitas.
• Deleuze, G., Parnet, C. (1977). Dialogues. Paris: Flammarion.
• Flusser, V. (2018). Fotografia i koniec polityki?. W: V. Flusser, Kultura pisma. Z filozofii słowa i obrazu (tłum. P. Wiatr) (ss. 330-337). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Flusser, V. (2018). Wyzwalacz. W: V. Flusser, Kultura pisma. Z filozofii słowa i obrazu (tłum. P. Wiatr) (ss. 319-329). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Goergen, J. (2017). Über das Filmprogramm im Rahmen der Bauhaus-Woche 1923 in Weimar. W: P. Bernhard (red.), Bauhausvorträge. Gastredner am Weimarer Bauhaus 1919-1925 (ss. 282-298). Berlin: Gebr. Mann Verlag.
• Gropius, W. (1968, 7 maja). Wissenschaft des Sehens. Rückblick auf das Bauhaus. Stuttgarter Zeitung, s. 2.
• Gropius, W. (1990). [Bauhaus-Manifest]. W: M. Droste, Bauhaus 1919-1933 (s. 18). Köln: benedikt taschen verlag.
• Gwóźdź, A. (2011). Widzieć i być widzianym – techniki kulturowe wczesnego kina. W: A. Gwóźdź, Obok kanonu. Tropami kina niemieckiego (ss. 47-61). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut.
• Gwóźdź, A. (2018). Designowanie kina w przestrzeniach miasta: wideomapowanie architektury. W: A. Gwóźdź, N. Gruenpeter (red.), Widzialność wyzwolona. Warszawa: Instytut Sztuki PAN (e-book: http://www.ispan.pl/widzialnosc-wyzwolonanewpdf.pdf; data dostępu: 10.02.2020).
• Gwóźdź, A. (2020). Malarstwo jako design w przestrzeniach projekcyjnych (próba teorii), Przegląd Kulturoznawczy, (1), ss. 70-91.
• Hahn, P. (1980). Kunst und Technik in der Konzeption des Bauhauses. W: H. Friedel, I. Güssow (red.), Kunst und Technik in den 20er Jahren. Neue Sachlichkeit und Gegenständlicher Konstruktivismus. [Ausstellung] 2. Juli-10. August 1980 (ss. 138-147). München: Städtische Galerie im Lenbachhaus.
• Helmstetter, R. (2001). László Moholy-Nagy: Versachlichung des Lichts, Verhaltenslehre jenseits der Kälte. W: U. von Keitz, K. Hoffmann (red.), Die Einübung des dokumentarischen Blicks. „Fiction Film” und „Non Fiction Film” zwischen Wahrheitsanspruch und expressiver Sachlichkeit 1895-1945. Marburg: Schüren Presseverlag.
• Kracauer, S. (2008). Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości (wyd. 2, tłum. W. Wertenstein). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
• Mirzoeff, N. (2012). Prawo do patrzenia (tłum. M. Szcześniak, Ł. Zaremba). W: I. Kurz, P. Kwiatkowska, Ł. Zaremba (opr.), Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów (ss. 738-746). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Moholy-Nagy, L. (1927, 1 stycznia). Neue Formen des Filmbildes. Film-Kurier, 1 (6. Beilage).
• Moholy-Nagy, L. (1930). Jeszcze o elementach (tłum. nieznany). Praesens, (2), ss. 157-159.
• Moholy-Nagy, L. (1947). The New Vision and Abstract of an Artist. New York: Wittenborn, Schultz, Inc.
• Moholy-Nagy, L. (1967). Malerei Fotografie Film. Berlin: Gebr. Mann Verlag.
• Moholy-Nagy, L. (1985). *** (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 74-75.
• Moholy-Nagy, L. (1985). Bezprzykładna fotografia (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 38-40.
• Moholy-Nagy, L. (1985). Czasoprzestrzeń a fotograf (tłum. A. Kołyszko). Obscura, (1-2), ss. 58-67.
• Moholy-Nagy, L. (1985). Czym była, a czym powinna być fotografia (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 44-45.
• Moholy-Nagy, L. (1985). Fotografia jako współczesna obiektywna forma widzenia (tłum. T. Szulc). Obscura, (1-2), ss. 51-56.
• Moholy-Nagy, L. (1985). Fotogram i pogranicza (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 45-46.
• Moholy-Nagy, L. (2014). Sehen in Bewegung (tłum. H. Engelmann). Leipzig – Dessau: Sector Books.
• Moholy-Nagy, S. (1969). Laszlo Moholy-Nagy, ein Totalexperiment. Mit einem Vorwort von Walter Gropius. Mainz und Berlin: Florian Kupferberg.
• Passuth, K. (1986). Moholy-Nagy. Weingarten: Kunstverlag Weingarten.
• Roepke, M. (2006). Privat-Vorstellung. Heimkino in Deutschland vor 1945. Hildesheim: Olms Verlag.
• Sahli, J. (2006). Filmische Sinneserweiterung. László Moholy-Nagys Filmwerk und Theorie. Marburg: Schüren.
• Salt, B. (2003). Styl i technologia filmu: historia i analiza. Tom 1 (1895-1913) (tłum. A. Helman). Łódź: Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna.
• Schmitz, N. M. (1994). Zwischen „Neuem Sehen” und „Neuer Sachlichkeit”. Der Einfluβ der Kunstphotographie auf den Film der zwanziger Jahre. W: Cinema Quadrat e.V., Mannheim (red.), Gleiβende Schatten. Kamerapioniere der zwanziger Jahre (ss. 79-94). Berlin: Henschel Verlag.
• Schmitz, N. M. (1999). Moholys Filmkunst oder Warum das Bauhaus dem Kino fernblieb. W: J. Fiedler, P. Feierabend (red.), Bauhaus (ss. 304-309). Köln: Könemann bei Tandem.
• Šimičič, D. (2015). Ivana Tomljenović. W: S. Pintarić (red.), Bauhaus – umrežavanje ideja i prakse (skraćeno izdanje kataloga). Zagreb: Muzej suvremene umjetnosti Zagreb.
• Stutterheim, K. (2016). Kinamo-Kamera. Neues Sehen und die Geschichte des poetischen Dokumentarfilms. Auslöser, (3), ss. 24-26.
• Weihsmann, H. (1995). Cinétecture: Film, Architektur, Moderne. Mit einem Essay von Vrääth Öhner und Marc Ries. Wien: PVS Verleger.
• Wessing, G. (2018). László Moholy-Nagy. Gestalter des bewegten Lichts. Weimar: Weimarer Verlagsgesellschaft in der Verlagshaus Römerweg GmbH.
• Winkler, D. R. (2015). Moralność i mit. Bauhaus – Próba nowej oceny (tłum. K. Szymaniak, A. Puchejda). W: P. Dębowski, J. Mrowczyk (red.), Widzieć, wiedzieć (ss. 437-447). Kraków: Wydawnictwo Karakter.