Masa i wspólnota w rytmie kroków. Kontranaliza społeczeństw radzieckiego i czechosłowackiego w filmach Ivana Balaďi Metrum i Las

• Authors: Szymański Karol

Title variants

EN

Mass and Community in the Rhythm of Steps: A Counter-Analysis of Soviet and Czechoslovak Societies in Ivan Balaďa’s Films Metrum and The Forest

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Pod koniec lat 60. Ivan Balaďa zrealizował dwa krótkometrażowe filmy dokumentalne Metrum (1967) i Las (Les, 1969). W pierwszym obserwował tłumy podróżnych przemierzających przestrzenie moskiewskiego metra, w drugim zaś –uczestników pogrzebu Jana Palacha, który w styczniu 1969 r. dokonał aktu samospalenia w proteście przeciwko agresji wojsk Układu Warszawskiego. Autor traktuje kreacyjne filmy Balaďi jako medium postulowanej przez Marca Ferro kontranalizy struktur społecznych oraz relacji władzy w ZSRR i Czechosłowacji. Jego zdaniem reżyserowi udało się – dzięki obserwacji m.in. rytmu, metrum i tempa poruszania się dwóch masowych zgromadzeń – uchwycić w sposób czysto wizualny ich głęboką naturę i rządzące nimi mechanizmy społeczne. Na podstawie szczegółowej analizy filmów, wykorzystującej m.in. pojęcia muzykologiczne, autor uznaje społeczeństwo radzieckie za homogeniczną i bezwolną masę, natomiast społeczeństwo czechosłowackie –za autonomiczną i suwerenną wspólnotę obywatelską.

EN

At the end of the 1960s, Ivan Balaďa made two short documentaries: Metrum (1967) and The Forest (Les, 1969). In the former, he observed crowds of travellers walking through the spaces of the Moscow metro, and in the latter – the attendees of the funeral of Jan Palach, who in January 1969 committed an act of self-immolation as a protest against the aggression of the Warsaw Pact troops. The author treats Balaďa’s creative films as a medium for Marc Ferro’s counter-analysis of social structures and power relations in the USSR and Czechoslovakia. He argues that thanks to the inquiring observation of, i.a., the rhythm, meter, and pace of the movement of two mass gatherings, the director managed to visually capture their underlying nature and the mechanisms that define them. Based on a detailed analysis of the films, which involves musicological concepts, the author recognizes the Soviet society as a homogeneous and involuntary mass and the Czechoslovak one as an autonomous and sovereign civic community.

Keywords

PL

Ivan Balaďa; film dokumentalny; wizualna kontranaliza społeczna; struktury społeczne; rytm i tempo tłumów

EN

Ivan Balaďa; documentary film; visual social counter-analysis; social structures; rhythm and pace of crowds

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2023
• Issue: 123 Tempo i rytm
• Pages: 25-49

Contributors

author

Szymański Karol

• Uniwersytet Gdański

• https://orcid.org/0000-0001-9158-9452

References

• Arendt, H. (2021). Korzenie totalitaryzmu (tłum. D. Grinberg, M. Szawiel). Warszawa: Świat Książki.
• Berger, P. L., Luckmann, T. (2010). Społeczne tworzenie rzeczywistości. Traktat z socjologii wiedzy (tłum. J. Niżnik). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Canetti, E. (1996). Masa i władza (tłum. E. Borg, M. Przybyłowska). Warszawa: Czytelnik.
• Chomiński, J., Wilkowska-Chomińska, K. (1983). Formy muzyczne: T. 1. Teoria formy. Małe formy instrumentalne. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
• Collins, R. (2011). Łańcuchy rytuałów interakcyjnych (tłum. K. Suwada). Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Elias, N. (2008). Społeczeństwo jednostek (tłum. J. Stawiński). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Ferro, M. (2011). Kino i historia (tłum. T. Falkowski). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Goffman, E. (2000). Człowiek w teatrze życia codziennego (tłum. H. Datner-Śpiewak, P. Śpiewak). Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Le Bon, G. (1994). Psychologia tłumu (tłum. B. Kaprocki). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Lovejoy, A. (2015). Army Film and the Avant Garde: Cinema and Experiment in the Czechoslovak Military. Bloomington: Indiana University Press.
• Marody, M. (2020). Zindywidualizowane społeczeństwo masowe. Ruch Prawniczy, Socjologiczny i Ekonomiczny, (3), ss. 267-282.
• Ortega y Gasset, J. (1982). Bunt mas i inne pisma socjologiczne (tłum. P. Niklewicz). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Przylipiak, M. (2004). Poetyka kina dokumentalnego. Gdańsk – Słupsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego – Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Pedagogicznej.
• Riesman, D., Glazer, N., Denney, R. (1996). Samotny tłum (tłum. J. Strzelecki). Warszawa: Muza.
• Rudziński, W. (1987). Nauka o rytmie muzycznym. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.