Konserwacja i odbudowa zamków, pałaców i dworów Kotliny Jeleniogórskiej w XIX i XX wieku. Wybrane zagadnienia

• Authors: Marcinów Aleksandra

Title variants

EN

Conservation and reconstruction of castles, palaces and manor houses of Jelenia Góra Valley in the 19th and 20th centuries. Selected issues

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

35 castles, manor houses and palaces, differing in construction time, architecture, historic values and conservation status are found in the Jelenia Góra Valley. The 19th century, the time of creating first conservation doctrines, was a period when construction works in the discussed residences were carried out without respect to the original historic fabric. Such activities were made possible by the legal situation of monuments in Prussia. In that period, official protection of older buildings belonging to private owners practically did not exist. Due to high artistic value, particular protection was provided to the Chojnik castle and the tower manor in Siedlęcin. In other residences, respect for their historic substance usually depended on the recognition and awareness of dealing with a precious building exhibited by architects and investors. In those times, modernisation of residences, bestowing them with a more representative form and reconstructing them in a fashionable historicising style was valued the most. Around the middle of the 19th century, both in Prussia and in other European countries, Eugène Emmanuel Viollet-le- Duc’s opinions concerning restoration and purification gained popularity. When it comes to the discussed area, we can find examples of restoring stylistic uniformity of Karpniki and Miłków residences. The first critical opinions concerning historicism and restoration appeared in Prussia in 1860s. However, a significant change in viewpoints took place at the end of the 19th century. Despite appreciation of the value of authenticity of the historic substance by theoreticians, this was not reflected in practical activities concerning castles, manor houses and palaces of the Jelenia Góra Valley. As regards protection of monuments of the Silesian province, a substantial change occurred in 1932, when Günther Grundmann, an art historian, took the office of the conservator. Selecting an art historian instead of an architect to this position attested the willingness to dissociate from former reconstructions of monuments and thorough conversions. Significant interest in age-old residences was evident in the Third Reich. They began to be used for propaganda purposes. From the beginning, the authorities were interested in taking over of these buildings for use; they installed there training centres, SS rest houses and research institutions. A post-war problem of reconstruction of destroyed monuments did not concern castles, manor houses and palaces of the Jelenia Góra Valley. The buildings survived the World War II in good shape, owing to which they quickly found new users. Nearly all residences were located in the countryside, therefore the majority of objects were transferred to state enterprises subordinate to the Ministry of Agriculture and Agricultural Reforms. Historic buildings were adapted to flats for workers and administration offices. During the introduction of new functions, interiors of the residences were often thoroughly redesigned. Valuable buildings began to be improperly used, without regular renovations. They were utilised as long as their technical condition allowed it. After abandonment, the buildings often fell victim of robberies and devastation. After 1989, when the new political system was established in Poland, State Agricultural Holdings were liquidated and their property was taken over by the Agricultural Property Agency of the State Treasury, established in 1991, which quickly decided to sell residences under its jurisdiction. Interest in purchasing these buildings soared under the new system. At the beginning, there were cases when somebody bought a monument, but refrained from renovating it. However, after several years better days came. These buildings began to be purchased by persons aware of the necessary workload and, most of all, having adequate capital at their disposal to perform indispensable tasks. In the 21st century such residences are most often bought by investors who adapt them to luxurious hotels. Due to the absence of original interiors in most buildings, new arrangement of rooms is made in a historicising style. Former residences adapted to hotel functions are often very rapidly renovated, so that they could be put to use as quickly as possible. It often leads to a situation, where the issue of preserving historical values and high degree of authenticity is pushed into the background. What prevails, is the wish to obtain the highest value in use. However, owing to such activities, many historic castles, manor houses and palaces of the Jelenia Góra Valley have been protected from falling to utter pieces.

Keywords

PL

ochrona zabytków; doktryny konserwatorskie; prace budowlano-konserwatorskie; zamki; dwory; pałace; Kotlina Jeleniogórska

EN

protection of monuments; conservation doctrines; construction and conservation works; castles; manor houses; palaces; Jelenia Góra Valley

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2015
• Issue: 2
• Pages: 41-63

Dates

published

2015

Contributors

author

Marcinów Aleksandra

• architekt, Katedra Historii Architektury, Sztuki i Techniki, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

References

• Arszyński M., Idea – pamięć – troska. Rola zabytków w przestrzeni społecznej i formy działań na rzecz ich zachowania od starożytności do połowy XX wieku, Malbork 2007.
• Bericht des Provinzial-Konservators der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien über die Tätigkeit vom 1 Januar 1907 bis 31. Dezember 1908 erstattet an die Provinzial-Kommission zur Erhaltung und Erforschung der Denkmäler Schlesiens, praca zbiorowa, Breslau 1909.
• Bericht des Provinzial-Konservators der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien über die Tätigkeit vom 1 Januar 1913 bis 31. Dezember 1914 erstattet an die Provinzial-Kommission zur Erhaltung und Erforschung der Denkmäler Schlesiens, praca zbiorowa, Breslau 1915.
• Börsch-Supan E., Schinkel, Stüler i inni w Kotlinie Jeleniogórskiej, [w:] Czerner O., Herzig A. (red.), Dolina zamków i ogrodów Kotlina Jeleniogórska – wspólne dziedzictwo, Jelenia Góra 2001, s. 182-196.
• Chorowska M., Dudziak T., Jaworski K., Kwaśniewski A., Zamki i dwory obronne w Sudetach, t. 2: Księstwo jaworskie, Wrocław 2009.
• Franke A., Zamki, pałace, dwory w Kotlinie Jeleniogórskiej. Przegląd, [w:] Czerner O., Herzig A. (red.), Dolina zamków i ogrodów Kotlina Jeleniogórska – wspólne dziedzictwo, Jelenia Góra 2001, s. 322-410.
• Franke A., Śląskie Elizjum. Zamki, pałace, dwory i parki w Kotlinie Jeleniogórskiej, Poczdam 2004.
• Grundmann G., Karl Friedrich Schinkel. Schlesien, Berlin 1941.
• Grundmann G., Kunstwanderungen im Riesengebirge, München 1969.
• Jakubiec J., Dwór „Czarne”, „Karkonosze” 1986, nr 11, s. 12-18.
• Kapałczyński W., Informacje o stanie zachowania zabytkowych dworów i pałaców w województwie jeleniogórskim, „Karkonosze. Państwowa Służba Ochrony Zabytków 1991-1998. Wydanie Specjalne” 1999, nr 223-224, s. 32-33.
• Kapałczyński W., Pałac jako zabytek praktyczne doświadczenia ochrony zabytków dworsko-pałacowych, [w:] Czerner O., Herzig A. (red.), Dolina zamków i ogrodów Kotlina Jeleniogórska – wspólne dziedzictwo, Jelenia Góra 2001, s. 306-314.
• Kapałczyński W., Napierała P., Zamki, pałace i dwory Kotliny Jeleniogórskiej, Jelenia Góra-Wrocław 2005.
• Klose W., Zimmer M., Das alte schloβ zu Bober-Röhrsdorf, Kreis Hirschberg, „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift” 1888, bd. 4, s. 595-604.
• Kunst und Denkmalpflege in Schlesien. Veröffentlichung Niederschlesien, praca zbiorowa, Breslau-Lissa 1939.
• Łaborewicz I., Zamki i pałace Kotliny Jeleniogórskiej po II wojnie światowej, [w:] Czerner O., Herzig A. (red.), Dolina zamków i ogrodów Kotlina Jeleniogórska – wspólne dziedzictwo, Jelenia Góra 2001, s. 298-305.
• Łuczyński R., Losy rezydencji dolnośląskich w latach 1945-1991, Wrocław 2010.
• Małachowicz E., Konserwacja i rewaloryzacja architektury w środowisku kulturowym, Wrocław 2007.
• Moog S., Pałace w Kotlinie Jeleniogórskiej w okresie 1918-1946, [w:] Czerner O., Herzig A. (red.), Dolina zamków i ogrodów Kotlina Jeleniogórska – wspólne dziedzictwo, Jelenia Góra 2001, s. 285-305.
• Nachrichten über die Provinzial-Commission zur Erhaltung und Erforschung der Denkmäler der Provinz Schlesien und über die Thätigkeit des Provinzial-Conservators in den Jahren 1891 bis 31. März 1896, praca zbiorowa, Breslau 1897.
• Prace konserwatorskie na terenie województwa wrocławskiego w latach 1945-1968, Pilch J. (red.), Wrocław 1970.
• Schaetzke V., Schlesische Burgen und Schlösser, Schweidnitz 1927.
• Witkowski J., Szlachetna a wielce żałosna opowieść o Panu Lancelocie z Jeziora, Wrocław 2002.
• Źródła archiwalne:
• Eysymontt J., Studium historyczno-architektoniczne dworu w Maciejowcu, Wrocław 1966, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Jeleniej Górze.
• Eysymontt J., Studium historyczno-architektoniczne zamku w Karpnikach, Wrocław 1975, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Jeleniej Górze.
• Grajewski G., Między sztuką, nauką a polityką. Ochrona zabytków na Dolnym Śląsku w czasach III Rzeszy, niepublikowana praca doktorska, Wrocław 2015, sygn. 380204L/1, mps w Bibliotece Głównej Politechniki Wrocławskiej.
• Karta ewidencyjna, Dwór. Dziwiszów, oprac. Dygdała B., Jagodzińska A., Osowski M., 2001, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Jeleniej Górze.
• Karta ewidencyjna, Pałac. Jelenia Góra-Sobieszów, oprac. Wyszczoń A., 2001, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Jeleniej Górze.
• Karta ewidencyjna, Pałac. Mysłakowice, oprac. Jakimiak D., 1984, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Jeleniej Górze.
• Konserwacja malowideł ściennych w wielkiej sali wieży rycerskiej w Siedlęcinie – dokumentacja opisowa, Kosakowski E. (kierownik prac), Kraków 2006, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Jeleniej Górze.
• Protokół z II (XI) posiedzenia Rady Ochrony Dóbr Kultury przy Wojewódzkim Konserwatorze Zabytków we Wrocławiu z dnia 6 października 1964 r., sygn. IX/112, mps w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, Zespół Akt Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu - Wydział IX.
• Protokół z V /XIV posiedzenia Rad Ochrony Dóbr Kultury województwa wrocławskiego w dniu 29 marca 1966 r., sygn. IX/112, mps w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, Zespół Akt Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu - Wydział IX.
• Rybka-Ceglecka I., Gmina Mysłakowice, powiat Jeleniogórski, Studium Środowiska Kulturowego, t. 1, Wrocław 2004, mps w Archiwum Oddziału Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa we Wrocławiu.
• Rybka I., Studium historyczno-stylistyczne pałacu w Wojanowie, Wrocław 1982, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Jeleniej Górze.
• Rybka-Ceglecka I., Studium historyczno-architektoniczne założenia pałacowo-parkowego w Czernicy (województwo jeleniogórskie), Wrocław 1986, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Jeleniej Górze.
• Skibińska J., Studium historyczno-architektoniczne pałacu w Pakoszowie, Wrocław 1960, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Jeleniej Górze.
• Sprawozdanie z sesji Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu w sprawach konserwatorskich tut. terenu w dniu 11 X 1955 r., sygn. IX/118, mps w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, Zespół Akt Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu - Wydział IX.
• Szczurowski Z., Projekt techniczno-roboczy; adaptacja pałacyku na sanatorium reumatologiczne Cieplice Śląskie ul. Jagiellońska 2, Wrocław 1964, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Jeleniej Górze.
• Wojewódzki Konserwator Zabytków. Sprawozdanie ze stanu zabytków na dzień 31.XII.1955 r., sygn. IX/118, mps w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, Zespół Akt Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu - Wydział IX.
• Wrabec H., Studium historyczno-stylistyczno zespołu pałacowo-parkowego w Bukowcu, Wrocław 1989, mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Jeleniej Górze.
• Internet:
• Augustyn A., Dolina Pałaców i Ogrodów – spełniony sen konserwatora, Artykuł z 25 maja 2011 roku [dostęp: 12 kwietnia 2012], internetowa strona Gazety Wyborczej, http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/2029020,35771,9662258.html
• Augustyn A., Hagen Hartmann wrócił do pałacu w Pakoszowie, Artykuł z 26 lutego 2012 roku [dostęp: 12 kwietnia 2012], internetowa strona Gazety Wyborczej, http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/1,35771,11225626,Hagen_Hartmann_wrocil_do_palacu_w_Pakoszowie.html
• Frydrykiewicz F., Pani z pałacu Łomnica, Artykuł z 5 marca 2010 roku [dostęp: 1 marca 2012], internetowa strona Rzeczpospolitej, http://www.rp.pl/artykul/442784.html

Identifiers

ISSN

0029-8247