Drugie życie gwary — dialektyzacja w wybranych powieściach Katarzyny Bereniki Miszczuk

• Authors: Osowski Błażej

Title variants

EN

Second life of dialect — dialect stylization in selected novels of Katarzyna Berenika Miszczuk

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Cykl powieściowy "Kwiat paproci" to alternatywna wizja Polski w XXI wieku. Jest w niej jednak miejsce i dla gwary okolic Kielc, gdzie osadzona jest akcja. W artykule zbadano językowe wykładniki dialektyzacji oraz stereotyp tej odmiany polszczyzny w literaturze popularnej. Autorka umiejętnie oddała cechy rzeczywistej gwary (poziom fonetyczny, fleksyjny, słowotwórczy i leksykalny), jednocześnie wpisała je w literacki stereotyp dialektu ludowego. Ciekawie przedstawia się sposób wprowadzania leksykalnych środków gwarowych, który został dopasowany do zwyczajów językowych bohaterów. Badając stosunek bohaterów do gwary, umieszczenie tej odmiany w określonym kontekście kulturowym, odtworzyć można społeczny stereotyp gwary we współczesnej Polsce.

EN

The novel series The Fern Flower is an alternative vision of Poland in the 21st century. However, there is a place in it for the dialect of the Kielce area (there is an action set in there). The article examines linguistic indicators of dialect stylization and the stereotype of dialect in popular literature. The author skilfully presented the features of the real dialect (phonetic, inflectional, word-form and lexical level), at the same time she wrote them into the literary stereotype of the dialect. Interesting is the manner of introducing dialectal vocabulary that has been adapted to the linguistic habits of the heroes. Examining the attitude of the heroes to the dialect, placing this variety in a specific cultural context, we can recreate the social stereotype of dialect in contemporary Poland.

Keywords

PL

stylizacja; dialektologia; Kieleckie; literatura fantastyczna; stereotyp gwary

EN

stylization; dialectology; Kielecczyzna; fantasy literature; stereotype of dialect

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2019
• Issue: 33
• Pages: 269-282

Dates

published

2019

Contributors

author

Osowski Błażej

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Bartmiński J. 1977: O derywacji stylistycznej. Gwara ludowa w funkcji języka artystycznego, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Borowska R., Dudkiewicz M. 2004: Dynamika zmian w gwarze wsi Wąsosz, [w:] Jaros I. (red.), Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań studenckich kół naukowych. Studencka Międzynarodowa Konferencja Naukowa (Łódź, 14–15 maja 2003), Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 67–73.
• Bracha K., Michalska-Bracha L. 2001: Świętokrzyska czarownica. Od średniowiecznego mitu do współczesnego symbolu regionu, [w:] Wijaczka J. (red.), Region świętokrzyski. Mit czy rzeczywistość. Materiały konferencji naukowej (Kielce, 23 maja 2001), Kielce: Wydawnictwo Takt.
• Cygan S. 1997: Stan badań nad gwarami kieleckimi, [w:] Sędziak H. (red.), Tradycja badań dialektologicznych w Polsce. Księga referatów z sesji językoznawczej w Olsztynie, Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 102–118.
• Cygan S. 2005: Gwary kieleckie, [w:] Kurs etnograficzny „Świętokrzyskie — jakie cudne”. Materiały pomocnicze, Kielce, 30–57.
• Cygan S. 2007: Sposoby kwalifikowania wyrazów przez użytkowników gwary (na przykładzie zbioru leksyki Karola Dejny Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego), [w:] Cygan S. (red.), W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 149–168.
• Cygan S. 2009: Z gwary świętokrzyskiej. Świat dawnej wsi w relacjach mieszkańców. Pogwarki. Twórczość ludowa. Słowniczek, Kielce: Muzeum Wsi Kieleckiej, Kieleckie Towarzystwo Naukowe.
• Cygan S. 2011: Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego.
• Dejna K. 1962: Atlas gwarowy województwa kieleckiego, z. 1, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu.
• Dejna K. 1965: Końcówki i formy dualne czasowników w gwarach Kielecczyzny, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 11, 5–19.
• Dejna K. 1991: Izoglosy gwarowe na obszarze kieleckiego sektora „Atlasu gwar polskich”, Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
• Dejna K. 1993: Dialekty polskie, wyd. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo.
• Dejna K. 1994: Atlas polskich innowacji dialektalnych, Warszawa–Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Długosz-Kurczabowa K. 2005: Językowe procesy integracyjne (Na materiale współczesnej gwary wsi Chrusty), Poradnik Językowy 7, 23–31.
• Długosz-Kurczabowa K. 2006: Gwara zagnańska pół wieku później, [w:] Kołodziejek E. (red.), W kręgu polszczyzny dawnej i współczesnej. Księga ofiarowana Dr. hab. Kazimierzowi Długoszowi, Profesorowi Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 95–112.
• Dubisz S. 1977: Uwagi o dialektyzacji w „Konopielce” Edwarda Redlińskiego, Poradnik Językowy 7, 293–304.
• Dubisz S. 1986: Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (nurt ludowy w latach 1945– 1975), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Dubisz S. 1988: Formy i funkcje stylizacji gwarowej w ludowym nurcie prozy, Polonistyka 8, 610–622.
• Dubisz S. 2013: Dialekt i gwara — integracja językowa — stylizacja gwarowa, [w:] Dubisz S., Językoznawcze studia polonistyczne, t. I: Dialektologia i jej pogranicza, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 37–66.
• Karaś M. 1971: Niby gwara na scenie, Język Polski 51, 1, 59–63.
• Karaś M. 2017: O hierarchii gwarowych środków stylizacyjnych (Uwagi i propozycje), [w:] Karaś M., Ze studiów leksykologicznych i onomastycznych, wybór i oprac. J. Reichan i M. Rak, Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Kopertowska D. 2003: Charakterystyczne dla Kielecczyzny zjawiska gwarowe występujące w tekstach folklorystycznych tego regionu, Język Polski 4–5, 297–307.
• Kresa M. 2016: Leksyka śląska na ekranie — między żywą mową a stereotypizacją, [w:] Osowski B., Michalska-Górecka P., Kobus J., Piotrowska-Wojaczyk A. (red.), Język w regionie, region w języku, Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 41–62.
• Krok K. 2004: Stan gwary kieleckiej na przykładzie wsi z okolic Bodzentyna, [w:] Jaros I. (red.), Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań studenckich kół naukowych. Studencka Międzynarodowa Konferencja Naukowa (Łódź, 14–15 maja 2003), Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 75–86.
• Kucała M. 1997: Hiperdialektyzacja, [w:] Ampel T. (red.), Z polszczyzny historycznej i współczesnej, Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 27–34.
• Kucharzyk R. 2002: Język wsi z perspektywy autochtonów, [w:] Gala S. (red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki, Łódź: Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, 277–286.
• Kupiszewski W. 1970: Gwarowe nazwy belemnitów, Prace Filologiczne 20, 311–316.
• Ostrowska K. 2016: „Polskie gwary na wyginięciu?”, czyli obraz polszczyzny ludowej i regionalnej w wypowiedziach użytkowników forum.mlingua.pl, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 63, 101–116.
• Pelcowa H. 2004: Wartościowanie gwary w wypowiedziach mieszkańców wsi, [w:] Krążyńska Z., Zagórski Z. (red.), Poznańskie Spotkania Językoznawcze 13, 125–137.
• Pelcowa H. 2016a: Dawna rzeczywistość wiejska w językowo-kulturowym obrazie współczesnej wsi, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 63, 119–127.
• Pelcowa H. 2016b: Gwara — dziedzictwo ciągle żywe czy już zapomniane?, Język Polski 96, 3, 5–14.
• Rak M. 2005: Słownik frazeologiczny gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich, Kraków: Scriptum.
• Rak M. 2007: Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza, Kraków: Scriptum.
• Reichan J. 2002: Zarys dziejów badań nad dialektem środkowo- i północnomałopolskim, [w:] Gala S. (red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 407–418.
• Sierociuk J. 2018: Deminutiva gwarowe w systemie i tekście, [w:] Greń Z. (red.), Z Polskich Studiów Slawistycznych 13, t. 2: Językoznawstwo, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 273–282.
• Sikora K. 2014: O paradoksach zanikania gwar ludowych i nowych stereotypach wiejskości, [w:] Mączyński M., Horyń E. (red.), Język w środowisku wiejskim. W 110. rocznicę urodzin Profesora Eugeniusza Pawłowskiego, t. 1, Kraków: Collegium Columbinum, 115–123.
• Sikora K. 2016: Gbury, dziwki, patole, zwyrole i ćwoki — o szczególnej karierze quasi-gwarowych ekspresywizmów w polszczyźnie, Język Polski 96, 3, 58–67.
• Sikorska L. 2007: Wiejski system adresatywny w gwarach okolic Ostrowca Świętokrzyskiego i Opatowa, [w:] Cygan S. (red.), W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 129–147.
• Urbańczyk S. 1953: Zarys dialektologii polskiej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Węgier J. 1977: Jaka to gwara panie pisazu, Poradnik Językowy 8, 523–524.
• Wojewódzki B. 1996: Opowieści i legendy świętokrzyskie, Kielce: Oficyna Wydawnicza STON 2.
• Wójtowicz J. 1974: Dialektyzacja — sztuka niełatwa, Prace Filologiczne 25, 507–512.
• Wyderka B. 2017: O stylizacji gwarowej dyskusyjnie (na materiale wybranych utworów współczesnej prozy polskiej), Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 64, 333–351, <http://dx.doi.org/10.26485/RKJ/2017/64/23> [23.08.2019].

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.33.17