Mniejszości narodowe w Polsce – zarys historyczno-prawny

• Authors: Kundera Weronika

Title variants

EN

National minorities in Poland – a historical and legal outline

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Polska od wieków była państwem tolerancyjnym, co symbolizowała oficjalna nazwa państwa, Rzeczpospolita Obojga Narodów (1569–1795). Na obszarze Rzeczpospolitej mieszkali Polacy i Litwini oraz liczne mniejszości narodowe, których potomkowie są dziś obywatelami Polski. W okresie zaborów Polacy zachowali silne poczucie wspólnoty narodowej, co pomogło w budowie II Rzeczpospolitej. Odrodzona Polska była na powrót państwem wielonarodowym, jednak w kraju ujawnił się nacjonalizm. Polska Po II wojnie światowej w wyniku eksterminacji mniejszości, zmiany granic i masowych przesiedleń utraciła swój historyczny wielonarodowy charakter. Przyznany mniejszościom minimalny zakres praw w Konstytucji PRL z 22 lipca 1952 r. doprowadził do ich ekskluzji etnicznej, a drastyczne ograniczenie praw mniejszości nastąpiło po wydarzeniach marcowych w 1968 r. III Rzeczpospolita zerwała z polityką władz komunistycznych budowania „Polski dla Polaków”, uznając za swój cel zachowanie i rozwój tożsamości narodowej i etnicznej mniejszości. Członkowie mniejszości traktowani są na równi z osobami narodowości polskiej, a ich prawa gwarantuje Konstytucja z 1997 r. i wiele ustaw, w tym najważniejsza, o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (2005), która definiuje mniejszości narodowe i etniczne oraz określa kompetencje organów państwa w zakresie realizacji praw mniejszości. Przyjęte rozwiązania prawne sprawiły, że Polska uchodzi dziś za kraj wzorcowy w zakresie ochrony praw mniejszości. W Polsce zostało uznanych 9 mniejszości narodowych. Każda z nich ma odmienną sytuację z uwagi na historię, stereotypy narodowościowe, relacje z państwem ich pochodzenia i pozycję w nim polskiej mniejszości. Współcześnie mniejszości w Polsce borykają się z dwoma głównymi problemami: zmniejszaniem się ich liczebności oraz zagrożeniem dla ich kultury ze strony kultury polskiej i globalnej. Zanikowi mniejszości może przeciwdziałać imigracja. Jednak niska atrakcyjność gospodarcza nie zachęca imigrantów do osiedlenia się w Polsce, przez co nie można wykluczyć, że w przyszłości Polska będzie państwem niemal jednolitym narodowo.

EN

Poland has a centuries long tradition of being a tolerant country, manifested as well by the symbolic official name: Poland of Both Nations (1569–1795). Poles, Lithuanians and numerous national minorities lived side by side in the territory of the Polish Republic and today their descendants are Polish citizens. During the time of partitions Poles maintained strong national community feelings, which subsequently helped in the building of the Second Polish Republic. The reborn Poland was again a multi-national state, however, certain nationalistic feelings started to emerge. After World War II as a result of the extermination of minorities and mass resettlements, the historical multinational character disappeared and the minimal set of rights granted to minorities in the Constitution of 1952 had led to their ethnic exclusion. After March 1968, the rights of minorities had become drastically limited. This continued till the Third Republic of Poland when the policy of the Communist authorities promoting the building of Poland for the Poles had been abandoned and the new government pursued to preserve and protect national and ethnic minorities. Today, members of minorities have the same rights as ethnic Poles, and their rights are guaranteed in the Constitution of 1997 and other legislative acts including the most important one, i.e. the Act on National and Ethnic Minorities and the Regional Language of 2015, which defines national and ethnic minorities and determines the competences of the State bodies in the area of enforcing minorities rights. These solutions have secured Poland an opinion of a model state when it comes to the protection of minorities rights. There are nine national minorities officially recognised in Poland. Each has a different situation resulting from historical conditions, circumstances, national stereotypes, relationship with the States of their origin and the position of the Polish minority in this State. Two main problems which minorities in Poland are facing today is their shrinking populations and threats to their culture from the Polish and global cultures. Immigration might be a possible remedy but low economic attractiveness of Poland fails to attract new immigrants which means that in the future Poland may practically become a one-nation state.

Keywords

PL

mniejszość narodowa; mniejszość etniczna; prawo mniejszości; polityka państwa wobec mniejszości; liczebność mniejszości

EN

national minority; ethnic minority; minority rights; minority policy of the state; minority population

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Studia Prawa Publicznego
• Year: 2016
• Issue: 4(16)
• Pages: 109-141

Contributors

author

Kundera Weronika

• Uniwersytet Wrocławski

References

• Alberska M., Juchnowski R., Polska i Polacy poza granicami kraju w polskiej polityce i myśli politycznej XX wieku, Wrocław 2006.
• Berdychowska B., Uwarunkowania historyczne i prawne oraz obecność w mediach problematyki mniejszości narodowych i etnicznych w Europie Środkowo-Wschodniej, w: Mniejszości narodowe i etniczne a media elektroniczne. Białoruś, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Ukraina, pod red. A. Sadowskiego, T. Skoczka, Białystok 2001.
• Berendt G., Żydzi (do 1989 r.) w cieniu PZPR. Działalność Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego w Polsce pod rządami komunistów (1950–1989), w: S. Dudra, B. Nitschke, Stowarzyszenia mniejszości narodowych, etnicznych i postulowanych w Polsce po II wojnie światowej, Kraków 2013.
• Białek T., Międzynarodowe standardy ochrony mniejszości narodowych i ich realizacja na przykładzie Białorusi, Litwy i Ukrainy, Warszawa 2008.
• Błuszkowski J., Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Studium socjologiczno-politologiczne, Warszawa 2003.
• Budyta-Budzyńska M., Mniejszości narodowe – bogactwo czy problem. Instytucjonalizacja mniejszości narodowych w Polsce w latach 1982–2002, Warszawa 2003.
• Michalik E., Chałupczak H. (red.), Mniejszości narodowe i etniczne w procesach transformacji i integracji, Lublin 2006.
• Chałupczak H., Browarek T., Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918–1995, Lublin 1998.
• Czarnuch Z., Oswajanie krajobrazu. Polscy osadnicy w dorzeczu dolnej Warty, w: Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, pod red. Z. Mazura, Poznań 1997.
• Czerwiński T., Polska wielu kultur i religii, Warszawa 2013.
• Czykwin E., Białoruska mniejszość narodowa. Problem asymilacji w kontekście stygmatu społecznego, w: Białorusini, pod red. T. Zaniewskiej, Warszawa 2010.
• Drozd R., Ukraińcy w Polsce wobec swojej przeszłości (1947–2005), Słupsk 2013.
• Drozd R., Hałagida I., Ukraińcy w Polsce 1944–1989. Walka o tożsamość, dokumenty i materiały, Warszawa 1999.
• Dynia E., Europejski system ochrony praw człowieka a Polska, w: Europejskie standardy ochrony praw człowieka, pod red. E. Dyni, P. Kłaka, Rzeszów 2005.
• Garlicki A., Drugiej Rzeczypospolitej początki, Wrocław 1999.
• Giedrojć M., Mieczkowska M., Mieczkowski J. (red.), Polityka i mniejszości narodowe na pograniczach, Rozprawy i Studia (DCXLI), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2005.
• Giedrojć M., Problem środków masowego przekazu oraz dostępu do nich mniejszości narodowych i etnicznych w pracach Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP, w: Media mniejszości, mniejszości w mediach, pod red. M. Adamik-Szysiak, E. Godlewskiej, Lublin 2014.
• Grzymała-Kazłowska A., Konstruowanie „innego”: wizerunki imigrantów w Polsce, Warszawa 2007.
• Gudaszewski G., Demograficzno-społeczna charakterystyka obywateli polskich deklarujących „narodowość niepolską” w Narodowym Spisie Powszechnym w 2002 roku, w: Mniejszości narodowe w świetle Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku, pod red. L. Adamczuka, S. Łodzińskiego, Warszawa 2006.
• Gudaszewski G., Identyfikacje etniczne w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań z 2011 roku, w: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce w świetle Narodowego Spisu Powszechnego Ludności z 2011 roku, pod red. S. Łodzińskiego, K. Warmińskiej, G. Gudaszewskiego, Warszawa 2015.
• Hertz A., Żydzi w kulturze polskiej, Warszawa 2014.
• Indraszczyk A., Dzieje ziemi łosickiej. Z historii mniejszości narodowych, kulturowych i religijnych, Warszawa–Łosice 2010.
• Jakuczek A., Migranci wietnamscy w Polsce, w: Mniejszości narodowe i etniczne, pod red. J. Kihl i in., Kraków 2008.
• Janusz G., Definiowanie mniejszości w dokumentach międzynarodowych i aktach prawa wewnętrznego, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio K, 2008, vol. XV, 2.
• Jurek P., Mniejszości narodowe i etniczne w Rzeczypospolitej Polskiej, w: Mniejszości narodowe. Problemy ustrojowo-prawne, pod red. P. Jurka, Wrocław 2005.
• Kakarenko K., Współczesne stosunki polsko-białoruskie, Poznań 2013.
• Kałużny M., Ochrona prawna mniejszości narodowych i etnicznych w aspekcie ich kultury i tożsamości, w: Wpływ standardów międzynarodowych na rozwój demokracji, t. 3, pod red. J. Jaskierni, Warszawa 2013.
• Kirpsza A., Mniejszości narodowe i etniczne w prawie międzynarodowym i polskim, w: Mniejszości narodowe i etniczne, publikacja pokonferencyjna, Kraków 2008.
• Klimkiewicz B., Mniejszości narodowe w sferze publicznej, reprezentacje, praktyki i regulacje medialne, Kraków 2003.
• Kwiek J., Z dziejów mniejszości słowackiej na Spiszu i Orawie w latach 1945–1957, Kraków 2002.
• Lalak J., Problemy związane z zatrudnianiem cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w: Mniejszość polska na Ukrainie. Mniejszość ukraińska w Polsce po 1989 roku, pod red. A. Kasińskiej-Metryki, M. Gołosia, Chełm 2009.
• Łodziński S., Czyje prawa chronić, w: Polityka i mniejszości narodowe na pograniczach, pod red. M. Giedrojć, M. Mieczkowskiej, J. Mieczkowskiego, Rozprawy i Studia (DCXLI), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2005.
• Łodziński S., Polityka wobec mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce w latach 1945–2008, w: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej. Wybrane elementy polityki państwa, pod red. S. Dudry, B. Nitschke, Kraków 2010.
• Łodziński S., Tolerancja czy akceptacja? Etniczne stosunki mniejszościowe w Polsce po 1989 roku, w: Tolerancja i jej granice w relacjach międzykulturowych, pod red. A. Posern-Zielińskiego, Poznań 2004.
• Łodziński S., Trauma i władza liczb. Wybrane problemy społecznego odbioru pytania o „Narodowość” w Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 roku, w: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce w świetle Narodowego Spisu Powszechnego Ludności z 2011 roku, pod red. S. Łodzińskiego, K. Warmińskiej, G. Gudaszewskiego, Warszawa 2015.
• Maksimiec S., Mniejszości narodowe i etniczne w krajach Europy Środkowej i Wschodniej po przystąpieniu do Unii Europejskiej, Warszawa 2012.
• Malicka A., Ochrona mniejszości narodowych. Międzynarodowe standardy i rozwiązania polskie, Wrocław 2004.
• Marszał M., „Kwestia ukraińska” w myśli politycznej Mariana Ursyna Zdziechowskiego (1918–1939), „Wrocławsko-Lwowskie Zeszyty Prawnicze” 2014, z. 5, pod red. A. Bojki, M. Marszała.
• Matelski D., Niemcy w Polsce w XX wieku, Warszawa–Poznań 1999.
• Mironowicz E., Uwarunkowania polityczne rozwoju życia narodowego Białorusinów w Polsce Ludowej, w: Polska myśl polityczna XIX i XX wieku. Między Polską etniczną a historyczną, t. 6, pod red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 1980.
• Nijakowski L.M., Etniczność, pamięć i asymilacja. Wokół problemów zachowania tożsamości mniejszości etnicznych i narodowych w Polsce, Warszawa 2009.
• Okólski M., Polska jako kraj imigracji – wprowadzenie, w: Transformacja nieoczywista. Polska jako kraj imigracji, pod red. A. Górnego, I. Grabowskiej-Lusińskiej, M. Lesińskiej, M. Okólskiego, Warszawa 2010.
• Olejnik L., Czesi i Słowacy, w: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej. Wybrane elementy polityki państwa, pod red. S. Dudry, B. Nitschke, Kraków 2010.
• Ozyga A., Mniejszość ukraińska w Polsce w świetle narodowego spisu powszechnego z 2002 roku, w: Mniejszość polska na Ukrainie. Mniejszość ukraińska w Polsce po 1989 roku, pod red. A. Kasińskiej-Metryki, M. Gołosia, Chełm 2009.
• Plewko J., Mniejszości narodowe i etniczne oraz społeczności języka regionalnego a samorząd terytorialny w Polsce, Lublin 2009.
• Radziejowski J., Kształtowanie się oblicza ideowego radykalnego nacjonalizmu ukraińskiego (1917–1929), w: Polska – Polacy – mniejszości narodowe, pod red. E. Łuczyk-Grześkowiak, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992.
• Redelbach A., Natura praw człowieka – strasburskie standardy ich ochrony, Toruń 2001.
• Sadowski A., Struktura religijno-etniczna mieszkańców województwa podlaskiego, w: Mniejszości narodowe i etniczne a media elektroniczne. Białoruś, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Ukraina, pod red. A. Sadowskiego, T. Skoczka, Białystok 2001.
• Szczepański A., Aktywność społeczno-polityczna mniejszości niemieckiej na Śląsku Opolskim po 1989 roku, Toruń 2013.
• Sobecka A., Kalejdoskop. Spotkania z mniejszościami narodowymi, Gdańsk 2014.
• Syrnyk J. (red.), Aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec mniejszości narodowych i etnicznych oraz cudzoziemców, Warszawa 2009.
• Szwajko W., Rosyjska mniejszość narodowa w Polsce w latach 1921–1939. Stan prawny i działalność społeczno-polityczna, w: Śladami Rosjan w Polsce, Warszawa 2013.
• Tomaszewski J., Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918–1939, Warszawa 1985.
• Tomaszewski J., Ojczyzna nie tylko Polaków. Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918–1939, Warszawa 1985.
• Waldenberg M., Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2000.
• Wasilewski J., Współczesne społeczeństwo polskie. Dynamika zmian, Warszawa 2006.
• Waszkiewicz E., Powstanie i rozpad skupiska Żydów na Dolnym Śląsku (lata 1945–1968), w: Polityka i mniejszości narodowe na pograniczach, pod red. M. Giedrojć, M. Mieczkowskiej, J. Mieczkowskiego, Rozprawy i Studia (DCXLI), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2005.
• Wieruszewski R., ONZ-owski system ochrony praw człowieka, w: System ochrony praw człowieka, pod red. B. Banaszaka i in., wyd. 2, Zakamycze 2005.
• Wojtaszak A., Problemy migracji zewnętrznej na Pomorzu Zachodnim po 1989 roku, w: Polityka i mniejszości narodowe na pograniczach, pod red. M. Giedrojć, M. Mieczkowskiej, J. Mieczkowskiego, Rozprawy i Studia (DCXLI), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2005.
• Wróblewski P., Mobilizacja i konflikt etniczny. Miejsca święte mniejszości narodowych w Polsce, Warszawa 2007.
• Wróblewski P., Społeczność polska w Zelowie. Problemowa monografi a socjologiczna, Warszawa 1996.
• Zenderowski R., Pieńkowski J. (red.), Kwestie narodowościowe w Europie Środkowo-Wschodniej, t. 1, pod red. R. Zenderowskiego, J. Pieńkowskiego, Warszawa 2014.
• Zybura M., Niemcy w Polsce, Wrocław 2001.

Notes

PL

I. Artykuły

EN

I. Papers

Identifiers

DOI

10.14746/spp.2016.4.16.5