Zbrodnie sądowe sędziów i prokuratorów stanu wojennego jako zbrodnie komunistyczne

• Authors: Kulesza Jan

Title variants

EN

Judicial Crimes of Martial Law Judges and Prosecutors as Communist Crimes

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

In seven landmark resolutions passed after 2019, the Supreme Court has authorised the prosecution of martial law judges and prosecutors. A democratic legal state, based on the tri-partition and balance of powers, must take special care to ensure that the judiciary is self-controlled as the one not subject to counterbalancing by the other two powers. The resolutions of the Supreme Court allow for accountability of crimes committed by the judiciary, which constitute communist crimes, and thus meet public expectations. The article presents the grounds for criminal liability of martial law judges and prosecutors, the concept of communist crime, judicial crime, the facts assessed by the Supreme Court in its resolutions and the forms of judicial crimes committed by judges and prosecutors.

Keywords

EN

transitive justice; judge; martial law; communism; communist crime; judicial crime; lex retro non agit; human rights; Solidarity

• Publisher: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Journal: Przegląd Sejmowy
• Year: 2023
• Issue: 6(179)
• Pages: 35-60

Contributors

author

Kulesza Jan

• Dr hab. Jan Kulesza, prof. UŁ Uniwersytet Łódzki, Wydział Prawa i Administracji, Polska University of Lodz, Faculty of Law and Administration, Poland [e-mail], https://orcid.org/0000-0002-0574-9120

References

• Dekret Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym, Dz.U. nr 28, poz. 154, sygn. akt I KZP 37/07, LEX nr 323769.
• Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa, Dz.U. nr 30, poz. 192, ze zm.
• Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym, Dz.U. z 1981 r. nr 29, poz.154.
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1993, sygn. akt WZ 216/93, LEX nr 20653.
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2005 r., sygn. akt WZ 13/05, LEX nr 155424.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r., Dz.U. nr 60, poz. 571, ze zm.
• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2007 r., sygn. akt I KZP 37/07, LEX nr 323769.
• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2019 r., sygn. akt I DO 30/19, LEX nr 2680285.
• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 2019 r., sygn. akt I DO 29/19, LEX nr 3018607.
• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2019 r., sygn. akt I DO 41/19, LEX nr 2728608.
• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2020 r., sygn. akt II DO 90/20, LEX nr 3095021.
• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2020 r., sygn. akt I DO 51/20, LEX nr 3094999.
• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2020 r., sygn. akt I DO 52/20, LEX nr 3094993.
• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2021 r., sygn. akt I DI 3/21, LEX nr 3193582.
• Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny, Dz.U. z 1969 r. nr 13, poz. 94.
• Ustawa z dnia 18 grudnia 1982 r. o szczególnej regulacji prawnej w okresie zawieszenia stanu wojennego, Dz.U. nr 41, poz. 273.
• Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 177.
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 lutego 2003 r., sygn. akt II AKa 298/02, LEX nr 84143.
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 października 2011 r., sygn. akt II AKa 373/11, LEX nr 1102925.
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 lutego 2005 r., sygn. akt II AKa 440/04, LEX nr 146670.
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1934 r., sygn. akt 3K. 506/34, „Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Karnej” 1934, z. 12, poz. 299.
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 sierpnia 1934 r., sygn. akt 3K. 702/34, „Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Karnej” 1935, z. 2, poz. 56.
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 1934 r., sygn. akt 1K. 661/33, „Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Karnej” 1934, z. 1, poz. 14.
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 1982 r., sygn. akt N 21/82, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa” 1982, z. 9, poz. 61.
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1982 r., sygn. akt Z 96/82, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa” 1983, z. 6, poz. 49.
• Andrejew I., [w:] I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1973.
• Andrejew I., [w:] System prawa karnego. Część 2. O przestępstwach w szczególności, t. 4, red. I. Andrejew, L. Kubicki, J. Waszczyński, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989.
• Banaszkiewicz B., Rozrachunek z przeszłością komunistyczną w polskim ustawodawstwie i orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Ius et Lex” 2003, nr 1.
• Daszkiewicz K., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 10 marca 1982 r., sygn. akt N 10/82, „Państwo i Prawo” 1982, z. 10.
• Dębski R., Pozaustawowe znamiona przestępstwa. O ustawowym charakterze norm prawa karnego i znamionach typu czynu zabronionego nie określonych w ustawie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1995.
• Grześkowiak A., Odpowiedzialność karna za zbrodnie komunistyczne według polskiego prawa karnego, [w:] Gaudium in litteris est. Księga jubileuszowa ofiarowana Pani Profesor Genowefie Rejman z okazji osiemdziesiątych urodzin, red. L. Gardocki, M. Królikowski, A. Walczak-Rzochowska, Wydawnictwo Liber, Warszawa 2005.
• Gutekunst W., [w:] O. Chybiński, W. Gutekunst, W. Świda, Prawo karne. Część szczególna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław–Warszawa 1980.
• Hoc S., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 27 września 1985 r., sygn. akt VI KZP 21/85, „Nowe Prawo” 1986, z. 11–12.
• Hoc S., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 3 września 1971 r., sygn. akt Rw 859/71, „Nowe Prawo” 1974, z. 9.
• Hoc S., Przestępstwa propagandy antypaństwowej w polskim prawie karnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1981.
• Hoc S., W sprawie określenia przestępstw propagandy antypaństwowej, „Państwo i Prawo” 1983, z. 6.
• Hoc S., Z problematyki przestępstw przewidzianych w art. 270 k.k. w świetle teorii prawa karnego, „Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych” 1974, z. 7.
• Kopydłowski R., Analiza definicji zbrodni komunistycznej, [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN. Ściganie, t. 4, red. R. Ignatiew, A. Kura, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2012.
• Kopydłowski R., Pojęcie zbrodni komunistycznej z uwzględnieniem problemu czynu zabronionego popełnionego przez funkcjonariusza państwa komunistycznego niemotywowanego szczególnym zamiarem, np. represji z motywów politycznych, [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, red. P. Piątek, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2006.
• Królikowski M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2007 r., sygn. akt I KZP 37/07, „Przegląd Sejmowy” 2008, z. 3.
• Kubala W., Prawnokarne aspekty ustawy o szczególnej regulacji prawnej w okresie zawieszenia stanu wojennego, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1983, z. 1.
• Kulesza J., [w:] Kodeks wykroczeń. Komentarz, red. P. Daniluk, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2023.
• Kulesza J., Odpowiedzialność karna sędziów i prokuratorów stanu wojennego. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 2 lipca 2021 r., sygn. akt I DI 3/21, „Roczniki Nauk Prawnych” 2022, nr 1.
• Kulesza J.A., Funkcjonariusz państwa komunistycznego jako podmiot zbrodni komunistycznych, „Palestra” 2006, z. 9–10.
• Kulesza J.A., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 5 lipca 2005 r., sygn. akt WZ 13/05, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2006, z. 5, poz. 57.
• Kulesza J.A., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10 lutego 2005 r., sygn. akt II AKa 440/04, „Przegląd Sądowy” 2006, z. 3.
• Kulesza J.A., Niektóre zagadnienia strony przedmiotowej zbrodni komunistycznych, „Palestra” 2005, z. 5–6.
• Kulesza J.A., Problematyka przedmiotu ochrony prawnokarnej zbrodni komunistycznych w świetle orzecznictwa sądowego, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2006, z. 4.
• Kulesza J.A., Przegląd orzecznictwa w sprawach należących do właściwości Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (prawo karne materialne), „Palestra” 2005, z. 7–8.
• Kulesza J.A., Z problematyki strony podmiotowej zbrodni komunistycznej, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2005, z. 3.
• Kulesza W., [w:] System prawa karnego. Część 2. O przestępstwach w szczególności, t. 4, red. I. Andrejew, L. Kubicki, J. Waszczyński, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989.
• Kulesza W., Crimen laesae iustitiae. Odpowiedzialność karna sędziów i prokuratorów za zbrodnie sądowe według prawa norymberskiego, niemieckiego, austriackiego i polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013.
• Kulesza W., Czy sędzia lub prokurator może odpowiadać za stosowanie prawa?, [w:] Prawo karne stanu wojennego, red. A. Grześkowiak, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2003.
• Kulesza W., Odpowiedzialność karna sędziów i prokuratorów za zbrodnię sądową, [w:] Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944–1956, red. W. Kulesza, A. Rzepliński, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2000, 2001.
• Kulesza W., Prawne aspekty rozliczenia z przeszłością, [w:] Oblicza stalinizmu – materiały sympozjum, red. J.M. Marszalska, B. Wójcik, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos, Tarnów 2000.
• Kulesza W., Sądowe karanie jako przykład sądowej zbrodni – przeszłość z perspektywy współczesności, [w:] Aktualne problemy prawa karnego, kryminologii i penitencjarystyki – Księga ofiarowana Profesorowi Stefanowi Lelentalowi w 45. roku pracy naukowej i dydaktycznej, red. K. Indecki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2004.
• Kulesza W., Skazania na podstawie wymuszonego torturami przyznania się oskarżonego jako zbrodnia sądowa, [w:] Problemy wymiaru sprawiedliwości karnej. Księga jubileuszowa Profesora Jana Skupińskiego, red. J. Jakubowska-Hara, A. Błachnio-Parzych, H. Kuczyńska, J. Kosonoga, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
• Kulesza W., Die strafrechtliche Verantwortlichkeit der Richter und Staatsanwälte aus der Zeit des Unrechtsstaats in Polen, [w:] Von Kontinuitäten und Brüchen: Ostrecht im Wandel der Zeiten. Festschrift für Friedrich-Christian-Schroeder zum 75. Geburtstag, Hrsg. H. Küpper, Peter Lang Verlag, Frankfurt am Main 2011.
• Kulesza W., Zbrodnia sądowa i odpowiedzialność za jej popełnienie, [w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga Jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2012.
• Kulesza W., Kulesza J., Zbrodnie sądowe w NRD i PRL, [w:] „In dubio pro humanitate”. W setną rocznicę urodzin Profesora Mariana Cieślaka, red. M. Romańczuk-Grącka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2022.
• Kunze E., Przestępstwo wywołania niepokoju publicznego lub rozruchów (art. 282a § 1 k.k.), „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1984, z. 3.
• Leniart E., Odpowiedzialność karna funkcjonariuszy komunistycznego państwa za zbrodnie komunistyczne, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2015, z. 1.
• Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Ossolineum, Lwów 1938.
• Makowski W., Kodeks karny. Komentarz. II. Część szczególna, nakł. Księgarni F. Hoesicka, Warszawa 1932.
• Peiper L., Komentarz do Kodeksu karnego, Prawa o wykroczeniach, Przepisów wprowadzających obie te ustawy, Leon Frommer, Kraków 1936.
• Piątek P., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 28 lutego 2003 r., sygn. akt II AKa 298/02, [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, red. P. Piątek, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2006.
• Piątek P., Naruszenie praw człowieka jako znamię strony przedmiotowej zbrodni komunistycznych, „Problemy Prawa Karnego” 2004, t. 25.
• Pikulski S., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 17 grudnia 1982 r., sygn. akt Rw 952/82, „Problemy Praworządności” 1984, z. 3.
• Pilch A., Zbrodnia komunistyczna w aspekcie uregulowań ustawy o amnestii z dnia 7 grudnia 1989 r., „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2009, nr 3.
• Popławski H., Skarbek R., [w:] O. Górniok, S. Lelental, R. Skarbek, H. Popławski, Prawo karne. Część szczególna II, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1977.
• Prusak F., Ustawodawstwo karne stanu wojennego, [w:] Stan wojenny w Polsce. Refleksje polityczno-prawne, red. F. Prusak, Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza”, Warszawa 1982.
• Przyjemski S.M., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 5 lipca 2005 r., sygn. akt WZ 13/05, „Państwo i Prawo” 2006, z. 3.
• Przyjemski S.M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2007 r., sygn. akt I KZP 37/07, „Państwo i Prawo” 2008, z. 9.
• Rejman G., Zbrodnie komunistyczne w koncepcji polskiego prawa karnego, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2006, z. 1.
• Siewierski M., [w:] J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz. Część szczególna, t. 2, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1987.
• Siewierski M., Kodeks karny i Prawo o wykroczeniach. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1965.
• Siewierski M., Kodeks karny. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu, Zaoczny kurs „Prawo karne – nowe kodeksy”, [s.n.], Warszawa 1970.
• Siewierski M., Mały kodeks karny i ustawodawstwo przeciwfaszystowskie. Komentarz i orzecznictwo, Marian Ginter. Wydawnictwo Prawnicze i Naukowe, Łódź 1949.
• Strzembosz A., Stanowska M., Sędziowie warszawscy w czasie próby. 1981–1988, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2005.
• Śliwowski J., Prawo karne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979.
• Świda W., Prawo karne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986.
• Zajadło J., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2007 r., sygn. akt I KZP 37/07, „Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2008, z. 1.
• Zalewski W., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2007 r., sygn. akt I KZP 37/07, „Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2008, z. 3.

Identifiers

DOI

10.31268/PS.2023.218