Nauczyciele domowi w guberni lubelskiej w latach 1832-1864. Próba charakterystyki

• Authors: Hajkowska Monika

Title variants

EN

Home Teachers in the Lublin Province from 1832 to 1864: An Attempt to Describe Their Characteristics

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie działalności nauczycieli i nauczycielek domowych na terenie guberni lubelskiej w latach 1832–1864. Przedmiotem badań jest grupa osób prowadzących nauczanie szkolne w domach prywatnych. Podjęto się próby charakterystyki tej grupy zawodowej, w tym określenia jej liczby, wieku, płci, narodowości. Ponadto poddano analizie zarządzenia władz szkolnych dotyczące jej kontroli, egzaminów i świadectw uprawniających do pracy w zawodzie oraz obowiązków. Władze Królestwa Polskiego podejmowały działania zmierzające do kontroli tej grupy zawodowej już od 1833 roku. Wraz z wprowadzeniem w 1841 roku tzw. Najwyżej zatwierdzonej ustawy dla instytutów naukowych prywatnych, guwernerów i nauczycieli domowych w Królestwie Polskim ta kontrola stała się bardziej nasilona. Zgodnie z jej zapisem, dyrektorzy gimnazjów gubernialnych byli zobowiązani do przesyłania Kuratorowi Okręgu Naukowego Warszawskiego rocznych raportów o osobach trudniących się nauczaniem domowym. W praktyce napotykano wiele trudności w ich przygotowaniu. Nauczyciele domowi nie zgłaszali władzom szkolnym informacji o podjęciu obowiązków w domach prywatnych z obawy przed kontrolą oraz ze strachu przed karą grzywny. Wiele osób nie posiadało potrzebnych świadectw, upoważnień lub pozwoleń. Nie respektowano ani zarządzenia wymagającego informowania właściwych władz szkolnych o każdej zmianie miejsca pracy oraz przedstawiania zaświadczenia z domu, w którym pełnione były obowiązki, jak i świadectw upoważniających do wykonywania zawodu. Nie tylko nauczyciele nie podporządkowywali się zaleceniom władz szkolnych. Apele kierowane do pracodawców o zgłaszanie informacji o zatrudnieniu pedagoga w domu prywatnym także nie zawsze były skuteczne.

EN

The aim of this article is to present the issue of teachers and home teachers in the Lublin Province from 1832 to 1864. The subject of the study is a group of people undertaking home-based teaching in private homes. The aim of this study has been to characterize this occupational group, including its number, age, gender, nationality. In addition, an analysis of the school authorities’ regulations concerning its control, examinations and certificates of the employment and the occupational status was made. The authorities of the Kingdom of Poland took steps to control this professional group from 1833 onwards. With the introduction of the Highest-Approved Act for the private research institutes, the governesses and home teachers in the Kingdom of Poland in 1841, this control became more intense. Pursuant to the provisions of the Act, the headmasters of secondary schools were obliged to submit annual reports to the Curator of the Warsaw Educational District about those undertaking the profession of a home teacher. In practice, significant problems were encountered in their preparation. The home teachers did not report to the school authorities about taking up private home duties for fear of coming under greater control and being fined. Many of them did not possess the required certificates, authorizations or permissions. The regulation concerning the obligation to provide the competent school authorities with information about any change of workplace, to submit a statement from home in which they performed their duties and certificates of competency was not respected. Teachers were not the only ones who did not adopt the school authorities’ recommendations. The calls for people hiring home teachers to report it were not always effective.

Keywords

PL

gubernia lubelska; Królestwo Polskie; Gimnazjum Wojewódzkie Lubelskie; nauczyciel domowy; edukacja domowa

EN

the Lubelska province; the Kingdom of Poland; Lublin Voivodship Junior High School; home teacher; home education

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Studia Paedagogica Ignatiana
• Year: 2017
• Volume: 20
• Issue: 3
• Pages: 141-159

Contributors

author

Hajkowska Monika

References

• Archiwum Państwowe w Lublinie, Zespół Gimnazjum Wojewódzkie Lubelskie, sygn. 47, 117, 130, 205, 257, 305, 323, 396, 398, 399, 400, 401, 410, 430, 503, 505–512, 514–516, 519–522, 562–563, 868.
• Najwyżej zatwierdzona ustawa dla instytutów naukowych prywatnych, guwernerów i nauczycieli domowych w Królestwie Polskiem, w: Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego. Wydział Oświecenia, t. 5, J. Goldman, Warszawa 1868.
• Arct S., Słownik ilustrowany języka polskiego, t. 1, M. Arct, Warszawa 1929.
• Caban W., Nauczycielki w szkołach elementarnych w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku, w: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, t. 2, cz. 2, red. A. Żarnowska, A Szwarc, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1992, s. 173–178.
• Chyra Z., Nauczyciele prywatni 1764–1807, w: Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku. Studia o uwarstwieniu i ruchliwości społecznej, t. 6, red. J. Leskiewiczowa, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1974.
• Eger F., Słówko o obowiązkach rodziców i nauczycielek w prowadzeniu dzieci, „Kronika Rodzinna” 1874, nr 12, s. 191.
• Encyklopedyczny słownik wyrazów obcych, red. S. Lam, Księgarnia Wydawnicza Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa 1939.
• Grudzińska A., O powołaniu kobiety, w: Dziewczę polskie. Książka zbiorowa dla dorastających panien, ułożona pod red. A. Szycówny, E. Wende, Warszawa 1914.
• Koestler N., Kobiety polskie między społeczeństwem tradycyjnym a nowoczesnym, w: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, t. 2, cz. 1, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1992, s. 31–42.
• Nauczanie domowe dzieci polskich od XVIII do XX wieku. Zbiór studiów, red. K. Jakubiak, A. Winiarz, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2004.
• Nawrot-Borowska M., Nauczanie domowe na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX i początkach XX wieku – zapatrywania teoretyczne i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2011.
• Nietyksza M., Przemiany aktywności zawodowej kobiet. Warszawa na przełomie XIX i XX wieku, w: Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A Szwarc, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1990, s. 99–114.
• Niklewska J., Być kobietą pracującą – czyli dola warszawskiej nauczycielki na przełomie XIX i XX wieku, w: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, t. 2, cz. 2, red. A. Żarnowska i A. Szwarc, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1992, s. 179–187.
• Orzeszkowa E., Kilka słów o kobietach, A.J. Rogosz, Lwów 1873.
• Podręczna encyklopedia pedagogiczna, w opracowaniu F. Kierskiego, t. 1, Lwów–Warszawa 1923.
• Praca kobiet, „Bluszcz” 1899, nr 36, s. 282.
• Słownik języka polskiego, t. 1, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Nakładem prenumeratorów. W drukarni E. Lubowskiego i S-ki, Warszawa 1900.
• Słownik języka polskiego, cz. 1, wypracowany przez A. Zdanowicza, M. Bohusza Szyszkę, J. Filipowicza, W. Tomaszewicza, F. Czepielińskiego i W. Korotyńskiego, z udziałem B. Trentowskiego, Czcionkami A. Marcinkowskiego, Wilno 1861.
• Szycówna A., Nauczanie domowe, w: Encyklopedia wychowawcza, red J.T. Lubomirski, E. Stawiński, S. Przystański, J.K. Plebański, Skł. gł. Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1881.
• Wawrzykowska-Wierciochowa D., Od prządki do astronautki. Z dziejów kobiety polskiej, jej pracy i osiągnięć, Wydawnictwo Związkowe CRZZ, Warszawa 1963.
• Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX. Zbiór studiów, red. J. Jundziłł, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Bydgoszcz 1994.
• Żarnowska A., Praca zarobkowa kobiet i ich aspiracje zawodowe w środowisku robotniczym i inteligenckim na przełomie XIX i XX wieku, w: Kobieta i praca. Wiek XIX i XX. Zbiór studiów, t. 6, red. A. Żarnowska, A Szwarc, DiG, Warszawa 2000.